Tíminn - 02.10.1981, Qupperneq 9

'
’Föstudagur 2. október 1981

samvinnuþættir

y>MSS8e-iíí
byggt uppnýtt þjóöfélag. Við.höf-
um endurnýjað skipastólinn. Við
höfum vélvætt sveitirnar. Við
höfum nán^st endurnýjað allan
húsakost landsmanna. Við höfum
innleitt samfélag lifsgæða, sem á
fáa sina lika. Þetta og margt
fleira höfum við gert á árunum
frá striðsbyrjun og til þessa dags.
\ En við höfum einnig fórnað
miklu fyrir þessa velmegun. Við
urðum meðal annars að gjör-
breyta þjóðfélaginu og flestum
grunneiningum þess. Bændaþjóð-
félagið leið endanlega undir lok.
Stórfjölskyldan hvarf og kjarna-
fjölskýldan tók við. Stór hluti
þjóðarinnar varð að tileinka sér
nýja lifshætti. Unga fólkið tileink-
aði sér nýja hugmyndafræði og
nýtt verðmætamat.
Eldri kynslóðin missti hinsvég-
ar þá rótfestu, sem hún hafði haft
um aidir. Það er þessi kynslóð,
sem fer verst út úr öllu þessu um-
róti. Það er vegna þessarar eldri
kynslóðar, sem ég reyni að skir-
skota til samvisku okkar.
Meðan við vorum að byggja
upp nýja þjóöfélagið okkar,
gleymdúm A!ið eldri kynslóðinni.
Þó átti hún ekki litinn þátt i þess-
ari nýsköpun. Þessi eldri kynslóð
vann myrkranna á milli. Þessj
'eldri kynslóð tileinkaði sér ekki
hina nýju peningaumhyggju. Hún
hélt áfram að spara. Og hún kost-
aði að stærstum hluta menntun
j *
* IS |
-- gi
'
H
- - ’
' ■ ■ ■ ■ 'i.--',. 'isalt" 1

Mi
\W5Mf
liafa borssf myrtí
löd einstaicllnqa m
Í1U
n
itvd 1 a ■
■ sfal? Wrai Éal&Sma
o é€*u © I glfíaSWU THcfllf*
< * saiQí s&s u pao icoriui ii“
i gangá frarri fyrir
í þessu mikfa líknar-
maii.
þeirra, sem nú standa i blóma
lifsins.
Þakklætið fyrir þetta framlag
var það, að við rændum sparnaði
þessa fólks. Við skildum það eftir
utangátta. Og nú rikir neyðar-
ástand meðal þessarar eldri kyn-
slóðar.”
Það neyðarástand, sem Hrafn
Sæmundsson ræðir um i grein
sinni er þó jafnvel enn alvarlegra,
þar sem i hlut á gamalt fólk, sem
auk þreytu og slits er svo veikt, að
það þarfnast stööugrar hjúkrun-
ar.
1 október 1980 komu fulltrúar
ýmissa heilbrigðisstétta Akur-
eyrar og frá Kristneshæli, alls um
20 manns, saman til að ræða
hugsanlega' lausn á auknu hús-
rými fyrirhjúkrunarsjúklinga, en
samkvæmt könnun, sem gerö var
á þvi svæði er leitar þjónustu til
Fjórðungssjúkrahússins á Akur-
eyri vantar nú um 50 hjúkrunar-
pláss.
Þessi samstarfshópur varð
sammála um aö óska eftir þvi við
stjórn F.S.A. að svokallað
„Systrasel I”, sem er á lóð
sjúkrahússins yrði tekið til þess-
ara nota, en það tæki tiltölulega
stuttan tima að breyta húsinú og
koma þvi i not, en þarna yrðu 18
sjúkrarúm, sem leysti brýnasta
vandann. '
Sjúkrahússtjórn samþykkti að
mæla með þvi við Heilbrigðis-
Vinnustofan sem nú er sýnd er
aðeins hluti af þeirri veröld er þar
var, meðan meistarinn bjó þar
sjálfur með harðfiski og sviðum,
hálfkláruðum myndum og skáld-
skap. Sú stofa hafði mikla sál,
hafa merkir menn tjáð mér, en
auðvitað má lengi stagla um það,
hvað skipt hafi meginmáli.
Að verðleggja vinnu-
stofu.
Undanfarnar vikur hefur
allmikið verið rætt um „Vinnu-
stofu” Kjarvals. Sumsé i svörtu
og hvitu er hann málaði á veggi
vinnustofu sinnar, sem var undir
súð. Veggir þessarar vistarveru
voru að þeirra tima sið klæddir
með strekktum striga, sem siðan
var limt á veggfóður. Reyndar
var brúnn maskinupappir limdur
á strigann fyrst með grautarlimi
oe veeefóðrað vfir.
Strikinn hafði svipaðn gröf-
leika og skreiðarstrigi. Hessian
strigi var. algengastur, kejindur
við Hessen i Þýskalandi. Ef
breiddin dugði ekki, en aðéins var
néglt á jöðrunum, var hann
saumaður saman.
Þannig faigust stórir sléttir
yeggíletir.
A svona undirlag málaði Kjar-
val „Vínnustofuna” með hvitu og
svörtu! Myndina sem undanfarið
hefur verið til sýnis á Kjarvals-
stöðum og nú er boðin til kaups.
1 raun og veru er það ekki
undarlegt, að samningar hafa
staðið yfir lengi við Reykjavikur-
borg urri kaup á myndinni. Það
kann að þykja sjálfsagt og
eðlilegt að Reykjavik kaupi þessa
mynd, en spurningin er fyrst og
fremst um verðið. Ýmsar sögur
eru á kreiki hvaða verð um er
rætt. Forstjóri Klausturhóla
sýndi mikla framsýni er hann
festi kaup á myndinni árið 1976.
Talið er að hann hafi greitt
erfingjum Kjarvals um 12
milljónir króna (gamalla) fyrir
myndina, þar sem hún var i
vinnustofunni sem veggskreyt-
ing. Myndin var skorin niður með
hnif og henni rúllað saman,
hverjum vegg fyrir sig og siðan
var hún send til Danmerkur til
viðgerðar. Hún hreinsuð, sett á
pappi'r (loftpappir) og siðan á
nýjan striga.
Það er örðugt að gera sér grein
fyrir þeim kostnaði, en sem við-
miðun gæti maður haft altaris-
töflu Dómkirkjunnar i Reykjavik,
er hreinsuð var og sett á nýjan
striga árið 1977. Ennfremur var
gert við göt á myndinni, málað i
þau og myndin oliuborin. Þessi
mynd er tæpir tveir metrar á
breidd og á fjórða metra á hæð.
Viðgerðin á altaristöflunni
kostaði siðla árs árið 1977 300 þús-
und krónur gamlar, og með flutn-
ingskostnaði 310 þúsund krónur,
en verkið var unnið hér á landi.
Þótt menn telji málverkavið-
gerðír og strigaskipti mikil mál,
ersvoekki. Þettaereins oghvert
annað fag, sem menn læra. Ef við
gefum okkur, að verkið við
Vinnustofu Kjarvals hafi verið 20
sinnum meira en við altaristöfl-
una, sem er riflega áætlað, þá
ætti Vinnustofan að kosta á verði
1977 um 20 milljónir gamalia
kióna, og er þá reiknað með, að
éigandinn varð að ganga frá
veggjum i Austurstæri 12, eftir að
myndin var farin. Ætla má einnig '
að vanur listaverkakaupmaður
fáiekki verri kjör á svraia vinnu
en óvön sóknarnefnd.
Við þetta bætist að sjálfsögðu
fyrirhöfn eigenda við þessa mynd
og söluskattur og geta nii talna-
fróðir menn framreiknað þessa
mynd til nýkróna árið 1981. Það
er að segja kostnaðarverð henn-
ar. Mér reiknast það um 700 þús-
und nýkrónur miðað við bila'en
ég er stirður í verðbólgureikningi,
og það er átt við kostnaðarverð,
en ekki söluverð, vel að merkja.
Það væri hörmuiegt ef Reykja-
vikurborg eignaðist ekki þessa
mynd, en auövelt er að taka undir
orð Sigurjóns Péturssonar, for-
seta borgarstjórnar, er hann
sagði: Við kaupum myndina, en
ekki fyrir hvað sem er.
Sú saga er sögð af meistara
Kjarval, að eitt sinn kvaddi hann
sérhljóðs á aðalfundi FJM (félags
isl. myndlistarmanna á köldu
vetrarkvöldi og stakk upp á fundi
yrðislitið og fundarmenn færu að
leita að ketti sem var týndur, og
auglýst var eftir i Vísi.
Það fylgdi ekki sögunni hver
viðbrögð fundarmanna voru, en
ef menn eru reiðubúnir til að
fóma eins og einu barnaheimili,
eða vöggustofu, eða nokkrum
ibúðum fyrir aldraða, til þess að
borgin eignist þessa mynd fyrir
svimandi upphæðir, hygg ég að
það væri nú ekki i anda meistar-
ans, og þvi betra að fara með gát.
Jóna s G uð mund s són
Jónas Guð-
mundsson,
rithöfundr
skrifar.
nsyr
málaráðuneytið að Systrasel yrði
látiö til þessara nota og féllst
ráðuneytið og félagsmálaráð-
herra á þá beiðni, sem staðfest er
með bréfi dagsettu 10. april s.l.
Samkvæmt kostnaðaráætlun
má gera ráð fyrir að breytingar á
húsinu — kaup á rúmum, tækjum
og öðrum búnaði verði 1.5-2.0
millj. króna.
Við fjármögnun þessara fram-
kvæmda verður að treysta á sam-
stillt átak almennings, og þá ekki
sist þeirra, sem búa á þvi svæði er
leita' þurfa sjúkrahússvistar á
F.S.A. en það nær frá Akureyri og
Eyjafirði allt austur á Vopna-
fjörð.
Þegar hafa borist myndarleg
framlög einstaklinga og fyrir-
tækja, en nú skal gera sérstakt
átak af þessu tilefni. Og auðvitað
eru það konurnar, sem ganga
fram fyrir skjöldu i þessu mikla
liknarmáii, eins og svo mörgum
öðrum, sem þær hafa borið fram
til sigurs.
Laugardaginn 3. októb.er n.k.
munú konur i öllum kvenfélögum
á Akureyri og flestum kvenfélög-
um hreppanna við Eyjafjörð,
ganga fyrir hvérs manps dyr og
falast eftir framlögum. Þau eru
öll með þökkum þegin, jafnt stór
sem smá, þvi við érum minnug
þess að korniö fyllir mælinn þeg-
ar við öll réttum hjálparhönd.
Jón Arnþórsson.
Þaö kemur'of! i ljós að
málsvörum einkarekstursins
gengur erfiðlega að skilja
hversvegna samvinnustari
hefir gefið jafn góða raun og
staðreyndir bera vitni um.
Þeir sjá, að jafnvel á kreppu-
og ^erfiðleikatímum hafa
kaupfélögin og samtök þeirra
verið fær um að leysa verkefni
sem einkaaðili vill ekki sinna
eða ræður ekki við. Félögin
hafa veitt viðnám þegar hart
hefir verið i ári. Þau héruð og
byggðarlög hafa jafnan verið
dugmest við'uppbyggingu sem
átt hafa að baki trausta sam-
vinnuhefð.
Segja má að margra grasa
kenni i árásum einkareksturs-
manna á samvinnustarfið,
kaupfélögin og félagsmenn
þeirra.
Gömul ádeila
Fyrir nokkrum árum var
það eitt helsta ádeiluefnið að
bændur landsins væru stór-
skuldugir kaupfélögunum.
Talið var að i þessu fælist tvö-
föld hætta. ffyrstalagi sú, að
þeir sem skulduðu væru
ánauðúgir þrælar kaupfélaga-
valdsins og á engan hátt sjálf-
ráðirgerða sinna ogi öðru lagi
var sagt, að kaupfélögin hlytu
að fara á hausinn með þessu
háttalagi. Hvorugt. hefir
reynst rétt og þrátt fyrir allar
hr: áfram að leita. tiln haldið
áfram að ieyta til kaupfélag-
anna þegar á stuðningi þurfti
' að halda og fjár var vant til
uppbyggingar; >
Hlutverk kaupfélaganna á
þessu sviði var og er vfða
ennþá áþekkt verkefni bank-
anna nú til dags.' Kaupfélögin
réðu yfir verulegum fjármun-.
um. Félcgin áttu ekki þessa.
peninga.en þeir voru fengnir
þeím til varðveislu og ávöxt-
unar. ..Það var vandasamt
hlutverk, en sagan sýnír að
yf irleitt hefir vel til tekist hjá
þeim semábyrgð hafa borið á
þessum þætti samvinnustarfs-
ins. ■
Ohætt er aö fullyrða að ef
þessir starfshættir hefðu ekki
komiö til myndi sitthvað vera
með öðrum hætti á félags-
svæðum margra kaupfélaga.
Þegar eigið fé bóndans dugði
ekki til að kaupa nýjar vélar,
þegar byggja þurfti gripahps
eða þegar koma þurfti upp
nýju ibúðarhúsi og eigin fjár-
munir og opinbert lánsfé
hrökk ékk-i til réði það oft úr-
slitum að kaupfélagið var til
staðar og að þaðgat á einfald-
an hatt hjálpað og stutt. Það
yar samnefnari margra ein-
staklinga og milligmgumað-
ur. Slikt getur gerst i' fjölda-
samtökum þar sem gagn-
kvæmt traust og trúnaður er
til staðar...
Sé litið til einstakra
byggðarlaga sést glöggt
hvernig þessi samvinnuregla
hefir gefist. Byggðir Borgar-
fjarðar. væru tæplega eins
traustar og myndarlegar ef
hún hefði ekki komið til.
Kaupfélag Borgfirðinga á sinn
þátt i farsælli þróun þess hér-
aðs, sem einna harðast var á
sinum tima leikið af mæði-
veikinni. Félaginu hefir alla
tið verið trúað fyrir yeruleg-
um fjármunum félagsmanna
til timabundinnar varðveislu,
þeir hafa komið að ómetan-
legu gagni við endurreisn og
uppbyggirigu i héraðinu.
Félagið hefir þvi beint og
óbeint haft þvi' hlutverki að
gegn a að ílytja til fjármuni
um byggðarlagiö á milli ein-
staklinga eftir þvi sem á hefir
staðið með verkefni félags-
manna og gétu kaupfélagsins
til stuðnings. Þarna er um
raunhæfa samhjálp i verki að
ræða.
Litið hefir um þennan þátt
samvinnustarfsins veriö rætt
en óhætt muii að fullyrða að
þessi samhjálp og samstaða á
drjúgan þátt i framfarasókn
margra byggðarlaga, Nú
blasá að visu við ný viöhorf
þvi eðlilegt má telja að þessi
þáttur falli saman víð starf-
semi Samvinnubankans eftir
þvi sem hann eflist, Eðlilegt
má teljast að hann fái leyfí
fyrir útibúi i námunda við
hvert kaupfélag.
Ný
árásarhrina v
Ný árásarhrina gengur nú
ylír. Kaupfélögin og Sam-
bandið eru kröftuglega
sköm muð i málgögnum einka-
rekstursmanna. -
Nú eru þáð ekki litlán til
bænda sem ráðist er á. Nú er
tileínið útþensla Sambandsins
og afskipti þess af atvinnulif-
inú. Eigendaskipti hafa orðið
að einu miðlungs stóru frysti-
húsi vestur á fjörðum og mun
þáð valda upphlaupinu. Þaðer
eins og hirninnog jörð séu aö
farast þegar- þetta frystihús
bætist i hóp hinna félagsreknu
húsa sem sámvinnumenn,
stjórna. Einkarekstursmenn
ættu að vera farnir aö venjast
þvi, að áhrif og áfskipti sam-
vinnuhreyfingarinnar af at-
vinnulifinu hafa farið váxandi
á Bðnum árátugum og á þessu
sviði er samvinnuformið
greinilega í sókn. Þeir mega
kalla það „úlþcnslu” sem
vilja.
Það er hinsvegar vafamáí
hvort menn geri sér grein
fyrir þvi hver hlutföll sam-
vinnu og almenningsrekstrar
frystihúsa eru i raun móti hlut
einkardcstrar. Margir halda
að slikt Bggi ljóst fyrir með
samanburði útflutnings SH á
móti útflutningi Sjávarafurða-
deildarSambandsins. Þetta er
hinsvegar alrangt. Bæjarút-
gerð Reykjavikur er aðili að
SH. Sama máli gegnir um
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar.
Útgerðarfélag Akureyrar er i
raun bæjarútgerð sem einnig
stendur að SH og i Neskaup-
stað starfar SUN, sem telja
má stærstu samvinnuútgerð á
landinu og er hún einnig aðili
að SH. Þessa framleiðslu á
ekki að teJja með einKarekstri.
Hlutur félagsrekstrar i
þessari grein framleiðslu
þjóðarinnar er þvi býsna stór
og þvi næsta óskiljanlegt það
fjaðrafok og bægslagangur
sem upp hefir risiö vegna smá
landvinnings samvinnuhreyf-
ingarinnar á Suðureyri við
Sugandaf jörð.
Hjörtur Hjartar
skrifar