Fréttablaðið - 10.04.2008, Blaðsíða 26

26 10. apríl 2008 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Menntamál
Töluverð umræða hefur verið um heima-nám barna undanfarið og sitt sýnst
hverjum. Efni lokaverkefnis okkar við
KHÍ vorið 2005 sneri einmitt að heima-
námi og hvort skólinn hefði yfir höfuð
nægan tíma til að mennta börn í því sem
honum er ætlað.
Í þessari umræðu teljum við að kennur-
um beri að líta til þess vinnutíma sem
barninu er ætlað að vinna og sinna skyld-
um sínum. Lenging skólaskyldu á síðustu
áratugum hefur orðið til þess að skólinn
tekur orðið meiri tíma í lífi hvers einstakl-
ings en áður. Íslenskir kennarar hafa nú
yfir stórum hluta vökutíma barnsins að
ráða til að koma því kennsluefni til skila
sem þeim er ætlað samkvæmt námskrá.
Jafnvel er svo komið að þeir foreldrar sem
myndu kjósa lengri tíma til samvista með
börnum sínum eru settar skorður vegna
þess ramma sem lögin setja þeim. Þeir fá
því oft þreytt börn heim sem hafa eytt
löngum tíma við nám og störf og hafa jafn-
vel þurft að takast á við ýmiss konar áreiti
eins og fylgir því að vera á stórum vinnu-
stað.
Efasemdir um ágæti heimanáms
Af þessum sökum er vaxandi efasemda
farið að gæta um ágæti heimanáms, ekki
síst þar sem ekki virðist draga úr því að
neinu marki þrátt fyrir stöðugt lengri skóla-
dag. Er það heimanám þegar bætt er við
kennslustund í skólanum og nemendur
aðstoðaðir þar við námið? Okkur er ljóst að
heimanám í formi lesturs er nauðsynlegt.
Efla þarf lestrarhæfni barna og auka les-
skilning og ættu flestir að komast yfir það
án mikilla erfiðleika – hver með sínum
hætti.
En við hljótum líka að þurfa að rýna í
kennsluhætti og umhverfi. Kennarar geta
ekki bara tekið til sín þann tíma sem þeir
telja sig þurfa til kennslu, ráðstafað honum
til áframhaldandi náms heima og þannig
gengið, stundum ótæpilega, á tíma barna og
fjölskyldna þeirra eftir að skóladegi lýkur.
Hver er réttur barna og fjölskyldna til að
njóta samvista á þann hátt sem þau vilja og
til að sinna annarri menntun en þeirri sem
skólinn einn ákveður? Við teljum að nú
þurfi að staldra við og ígrunda vel það sem
skólanum er ætlað að kenna, því ljóst er að
það er aldrei hægt að gera allt, né komast
yfir allt, þótt við gjarnan vildum. Við verð-
um því að átta okkur á hvenær nám hættir
að vera nám og verður þess í stað ítroðsla
fáum til gagns né gamans!
Áhrif langs skóladags
Ljóst er að kanna þarf enn frekar hvaða
áhrif langur skóladagur hefur á líðan barna
og hvort heimanám, í því formi sem það
virðist algengast, sé í raun nauðsynlegt og
hvort ekki sé eðlilegt að vinnudegi grunn-
skólabarna sé að öllu jöfnu lokið þegar
skóladegi/skyldu lýkur. Rétt eins og full-
orðna fólkið geta börn fengið nóg af löng-
um og ströngum vinnudegi á stórum vinnu-
stað þar sem áreitið er mikið. Þetta finna
kennarar stundum vel á eigin skinni að
afloknum vinnudegi. Börn hafa hins vegar
mun minna úthald hvað þetta varðar og því
má gera ráð fyrir því að þau séu fyrir löngu
búin að fá nóg þegar við fullorðna fólkið
finnum fyrir slíku. Í ljósi þessa má segja að
það sé ósanngjarnt þegar er komið að mesta
álagstíma fjölskyldunnar við lok vinnudags
foreldra að gerð sé krafa til barna um að
þau eigi þá eftir að skila hluta af námi sínu
þegar ætti að vera komið að þeirra hvíldar-
tíma.
Við þurfum að hafa að leiðarljósi velferð
barnanna og hvernig börn við viljum sjá
vaxa úr grasi. Börn fá á sig mikla gagnrýni
um að þau kunni ekki orðið að leika sér!
Hvað veldur?
Höfundar eru
grunnskólakennarar.
Skólaskylda og annað nám
UMRÆÐAN
Dómsmál
Í fyrri greinum hef ég rakið setningu skatt-
mats á jarðir og dóm Hér-
aðsdóms Suðurlands, E-
723/2006 um eignarrétt á
Sólheimatorfu. Sá dómur
er hliðstæður við eftirfar-
andi dæmisögu:
Tveir menn, Ari og
Orri, eiga til helminga 100 hektara
af óskiptu sameignarlandi. Þeir
verða ásáttir um að skipta út einum
hektara lands til hvors þeirra.
Þannig að hvor fyrir sig á þá 49
hektara í óskiptu og 1 hektara af
úrskiptu landi, samtals 50 hektara.
Ari fékk sinn hektara á skjólsæl-
um stað og ræktaði þetta úrskipta
land sitt í aldingarð. Úrskipt spilda
Orra er hins vegar á berangri og
gerir hann engar landbætur á
spildunni.
Þegar hér er komið sögu er land
þeirra félaga metið til fasteigna-
skattmats og hækkar heildarfast-
eignamat lands Ara mikið vegna
landbótanna á úrskipta landinu.
Þá eru sett lög í landinu sem
kveða á um að eignarhlutföll á sam-
eignarlandi skuli fara eftir hinu
nýja fasteignamati. Á grundvelli
þessara nýju laga krefst Ari þess
að hlutur hans í landinu sé skráður
70 hektarar og telur að svo sé sam-
kvæmt hinum nýju lögum.
Orri er ósáttur við að eignarhlut-
ur hans á óskipta landinu hafi
minnkað, úr 50% í 30%, fyrir þá
sök að nágranni hans, Ari, ræktaði
úrskipt land sitt!
Orri höfðar mál og krefst þess að
honum verði dæmdur 50% eignar-
hlutur á óskipta landinu á þeirri
forsendu að engir löggerningar
hafi farið fram sem minnkað geti
eignarhlut hans á óskipta landinu.
Dómstóllinn hafnar dómkröfu Orra
og kveður Ara eiga skýlausan rétt,
lögum samkvæmt, á að eignarhluti
hans verði reiknaður samkvæmt
hinum nýju lögum.
Stefnendur í héraðsdómsmálinu
E-723/2006 gerðu þá einu dómkröfu
að þeim væri dæmdur 25% eignar-
hlutur í óskiptri sameign Sólheima-
torfu.
Rót þessa deilumáls er að í meira
en 60 ár hafa forráðamenn Sól-
heimahjáleigu gert kröfu til að hjá-
leigan sem er 7,33% af Sólheima-
torfu að fornu mati fengi 15,4%
eignarhlut í óskiptri sameign Sól-
heimatorfu og á árunum kringum
1960 krafðist hjáleigufólk 23,4%
eignarhlutar í samræmi við fast-
eignaskattmatið frá 1861.
Helstu sannanir um eignarhlut
hjáleigunnar í Sólheimatorfu eru
eftirfarandi:
• Eignarhluti hjáleigunnar er
skráður 7,42% í afsali árið 1784.
• Eignarhluti hjáleigunnar í
óskiptri sameign er skráður 7% í
jarðabók árið 1804.
• Eignarhluti hjáleig-
unnar í óskiptri sameign
er skráður 7,33% í yfir-
mati árið 1850.
• Eignarhluti hjáleig-
unnar er skráður 7,58%
við uppboð á Sólheima-
torfu 20. okt. 1869.
• Eignarhluti hjáleig-
unnar er skráður 7,33% í
erfðafjárskýrslu 2. jan.
1885.
• Eignarhluti hjáleigunnar er
skráður 7,5% í dómi 6. ágúst 1901.
• Eignarhluti hjáleigunnar er
skráður 7,33% í dómi 20. nóv. 1901.
• Eignarhluti hjáleigunnar er
skráður 7,33% í veðmálabækur
árin 1896 og 1908.
• Hjáleigan var skráð fyrir 7,8%
af prestsmötu Sólheimajarða.
• Hjáleigan nýtir 7,1% daga á
Sólheimafjöru.
Dómari hafnaði dómkröfu stefn-
enda um 25% eignarhlut og vísaði
til þess að eitthvert af fasteigna-
skattmötum tuttugustu aldar verði
notað til að ákvarða eignahlutföll. Í
þeim fasteignaskattmötum sveifl-
ast hlutur hjáleigunnar frá 15,4%
til 20,2%. Dómari leggur því til að
hlutdeild hjáleigunnar í óskiptri
sameign Sólheimatorfu meira en
tvöfaldist á kostnað sameigenda án
þess að gjald komi fyrir. Slík eigna-
upptaka er brot á Stjórnarskrá
Íslands og Mannréttindasáttmála
Evrópu.
Sem betur fer þarf aðeins lítill
hluti þegna þessa lands að reka sín
mál fyrir dómstólum. Engu að
síður finnst flestum miklu varða að
dómar séu bæði skynsamlegir og
réttlátir. Að sjálfsögðu ræði ég
þetta dómsmál við samferðamenn.
Margir minna viðmælenda virðast
ekki bera virðingu fyrir dómstól-
um landsins. Ef það er almennt er
illa komið fyrir þessari þjóð.
Nokkrir hafa sagt eitthvað á þá leið
að „það er létt starf að vera dóm-
ari, fyrst ákveður hann dómsniður-
stöðu, síðan tínir hann til þau máls-
skjöl sem henta dómsniðurstöðunni
og passar sig á að nefna aldrei þau
málskjöl sem mundu leiða til ann-
arrar dómsniðurstöðu“. Forðum
var sagt: „Ef vér slítum í sundur
lögin slítum vér í sundur friðinn.“
Hvar er réttarríkið statt ef þegn-
arnir missa traust á dómstólum?
Er þessi dómur einsdæmi eða er
fjöldi slíkra þar sem framlögð
sönnunargögn eru ekki virt viðlits
í dómsniðurstöðu svo halda mætti
að dómari hefði misst bæði sjón og
heyrn og þannig hvorki séð fram-
lögð sönnunargögn eða heyrt
þeirra getið í málflutningi? Eru
slíkir dómar lögbrot eða verður
löggjafinn að setja ný lög sem
þvinga dómara til að taka öll sönn-
unargögn til efnislegrar umfjöll-
unar?
Höfundur er líffræðingur.
Landslög og
stjórnarskrá III
BJARKEY
GUNNARSDÓTTIR
ÞURÍÐUR LILJA
RÓSENBERGSDÓTTIR
TÓMAS ÍSLEIFSSON
UMRÆÐAN
Dómaraskipan
Í sl. mánuði birti Morgun-blaðið svarbréf Árna
Mathiesen, við 11 spurn-
ingum umboðsmanns
Alþingis, vegna skipunar
Þorsteins Davíðssonar í
stöðu dómara við Héraðs-
dóm Norðurlands eystra.
Af 5 umsækjendum kvörtuðu 2 til
umboðsmanns Alþingis, sem ósk-
aði eftir að ráðherra svaraði fyrir
dómaraskipunina. Umræða um
svarbréf ráðherra hófst aldrei.
Hún féll í skuggann af gömlu pól-
itísku bragði, að ráðast á þann sem
síst skyldi, í þessu tilviki umboðs-
mann, segja hann hafa brotið
stjórnsýslulög, valda hneykslun
almennings og dreifa þannig
athyglinni frá því er mestu skiptir,
vönduðum spurningum umboðs-
manns og svörum ráðherra við
þeim.
Yfirburðir Guðmundar
Umboðsmaður spurði m.a. á
hverju niðurstaða ráðherra byggð-
ist að Þorsteinn hefði verið hæf-
astur, að teknu tilliti til starfs-
reynslu, menntunar og fræðiskrifa
allra umsækjenda. Af umsækj-
endunum 5 hafði Þorsteinn m.a.
þriðju stystu starfsreynsluna,
enga framhaldsmenntun á sviði
lögfræði og lagði ekki fram nein
fræðiskrif, sem þó skyldu fylgja
umsókn um stöðuna. Ráðherra
rökstyður ekki á neinn hátt né
minnist einu orði á hvernig 34 ára
starfsreynsla Guðmundar Kristj-
ánssonar, sem kvartaði til umboðs-
manns, og 12 ára starfsreynsla
greinarhöfundar geti verið talin
minni en 8 ára starfsreynsla Þor-
steins. Hvernig getur Þorsteinn
með 3½ árs reynslu, sem aðstoðar-
maður dómara, verið metinn hæf-
ari en Guðmundur, sem fengist
hefir við dómstörf, sem dómari í
12 ár, m.a. verið skipaður setu-
dómari og setið í Dómarafélagi
Íslands? Og hvernig er með
nokkru móti hægt að jafna 20 ára
reynslu Guðmundar af málflutn-
ingsstörfum, við 4 ára reynslu
Þorsteins, sem aðstoðarmanns
ráðherra, pólitískt starf, sem
hvorki krefst lögfræði-
menntunar né reynslu
af lögfræðistörfum?
Eða nokkurra mánaða
reynslu Þorsteins hjá
lögreglustjóranum í
Reykjavík, við 12 ára
reynslu Guðmundar hjá
sýslumanninum í Kefla-
vík? Nú er tilgangurinn
ekki að gera lítið úr
starfsreynslu Þorsteins
Davíðssonar, yngsta umsækjand-
ans um héraðsdómarastöðuna (36
ára), en staðreyndin er sú að hann
var rétt farinn að stíga sín fyrstu
skref sem smábarn, þegar Guð-
mundur Kristjánsson var að öðl-
ast sína fyrstu reynslu sem lög-
fræðingur.
Verðlaust nám í Evrópurétti
Framhaldsnám í lögfræði er ein-
skis metið af ráðherra, m.a. nám í
Evrópurétti, sem þó fyrir
skemmstu var talið Ólafi Berki
Þorvaldssyni til framdráttar
umfram aðra umsækjendur um
stöðu dómara í Hæstarétti. Grein-
arhöfundur vill andmæla því mati
dómsmálaráðherra að framhalds-
nám í lögfræði, hvers eðlis sem
það er, nýtist ekki við dómstörf.
Allt framhaldsnám í lögfræði
kemur að góðum notum og á skv.
verklagsreglum við mat á umsókn-
um um embætti héraðsdómara
skv. 3. mgr. 1. gr. dómstólalaga að
gefa umsóknum umsækjenda um
stöðu dómara aukið vægi. Eða
víkja allar reglur, jafnt sem álit
lögskipaðrar nefndar, fyrir mati
ráðherra? Því svarar ráðherra í
bréfi sínu til umboðsmanns. Þar
virðist sem hann telji starfs-
reynslu, framhaldsnám og fram-
lagningu fræðirita einu gilda.
Hann ráði hvern hann skipi, dóm-
nefnd sé eingöngu til álitsgjafar
að gættum stjórnsýslureglum,
einkum jafnræðis- og réttmætis-
reglu.
Jafnræðisregla
Á einum stað í svarbréfi sínu til
umboðsmanns telur ráðherra alla
karlumsækjendurna um héraðs-
dómarastöðuna mjög vel hæfa en
ekki greinarhöfund, þ.e. eina
kvenumsækjandann. Óréttmætt
er auðvitað að ráða konu þegar
menntun hennar og starfsreynsla
er minni er karlsins. Hins vegar
er kynjajafnrétti á stefnuskrá rík-
isstjórnarinnar og er þar að auki
lögfest í stjórnarskrá. Því skyldi
ætla að velja ætti konu umfram
karl í starf hjá ríkinu, þegar
menntun og starfsreynsla hennar
er áþekk eða meiri en karlsins.
Við samanburð á greinarhöf-
undi og karlumsækjendunum
kemur eftirfarandi í ljós: Þor-
steinn og greinarhöfundur voru
bæði metin hæf af dómnefnd til að
gegna dómarastöðunni. Greinar-
höfundur hefir lengri og fjöl-
breyttari 12 ára starfsreynslu sem
lögfræðingur, en Þorsteinn, með 8
ára starfsreynslu, og tveir aðrir
karlumsækjendur, sem metnir
voru mjög vel hæfir, báðið með 7
ára starfsreynslu. Hún hefir fram-
haldsmenntun á sviði lögfræði,
sem Þorstein og tvo aðra karlum-
sækjendur, sem metnir voru mjög
vel hæfir, skortir. Hún á að baki
starfsnám erlendis, sem alla karl-
umsækjendurna skortir og hún
lagði fram fræðirit með starfsum-
sókn, sem Þorsteinn gerði ekki.
Hinn sjálfsagði réttur til andmæla
Lágu mati dómnefndar á hæfni
hennar til að gegna stöðu dómara
hefði greinarhöfundur viljað and-
mæla.
Í svarbréfi sínu til umboðs-
manns segir ráðherra hinn sjálf-
sagða andmælarétt sinn fyrir borð
borinn, þar sem umboðsmaður
kunni að hafa tekið afstöðu í mál-
inu fyrirfram. Upp úr stendur að
ráðherra telur andmælaréttinn
sjálfsagðan og mikilvægan þegar
hann á í hlut.
Þegar greinarhöfundur óskaði
eftir því við dómsmálaráðherra að
fá að nýta andmælarétt sinn, við
skipun í dómarastöðuna, fékk hún
það ekki. Henni barst mat nefnd-
arinnar, sem legið hafði í dóms-
málaráðuneytinu í 2 vikur, 2
dögum eftir að skammur frestur,
sem ráðherra ætlaði henni til and-
mæla, rann út. Hinn sjálfsagði
réttur til andmæla er því ekki svo
sjálfsagður eftir allt saman þegar
almenningur á í hlut.
Höfundur er lögfræðingur. Lengri
útgáfa greinarinnar birtist á Vísi.
Hinn sjálfsagði réttur til andmæla
RAGNHEIÐUR
JÓNSDÓTTIR