Fréttablaðið - 18.09.2008, Blaðsíða 24

24 18. september 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
H
jákátlegar eru fréttir af fyrirhugaðri styttu af
Tómasi Guðmundssyni sem borgarstjórnarmeiri-
hlutinn vill nú reisa. Það er önnur ef ekki þriðja
tilraun sem sjálfstæðismenn í Reykjavík gera til
að halda uppi hróðri Tómasar. Þeir stofnuðu til
verðlauna í hans nafni sem hafa mest farið í sagnaskáld en
ættu frekar að vera bundin við ljóðagerð en nokkuð annað.
Þeir létu gera brjóstmynd af honum sem var sett á háan stall
í Austurstræti og dugði ekki til. Stöpullinn var notaður sem
flöskustandur, dúfur drituðu á þunnhært skáldið. Hann var því
fluttur og settur upp í Borgarbókasafni.
Loks var kvæðabroti eftir Tómas komið fyrir á rúðu í Ráð-
húsinu. Allt var þetta gert til að heiðra minningu borgarskálds-
ins, eins og hann var kallaður af þeim borgaralegu öflum sem
tóku hann til sín, rétt eins og sósíalistar eignuðu sér Laxness.
Tillagan í borgarstjórn er því leiftur frá löngu liðnum tíma í
sambýli lista og stjórnmála hér á landi sem vonandi er liðin tíð.
Og hún er kátleg í ljósi þeirrar staðreyndar að engir hafa lagt
meira til að rústa þeirri borg sem óx upp fyrir augum skáldsins
og hann lofsöng og einmitt sjálfstæðismenn í borgarstjórn.
Styttur eru enda oftast um gleymda menn: Kristján kóng,
Hannes Hafstein, Einar Benediktsson, Skúla Magnússon;
útlenskulegar vörður sem troðið er á afvikna staði. Við kunnum
ekki að hugsa minnisvarða inn í opinber rými. Þegar reistur er
minnisvarði sem kallar á nálægð við menn eins og ljósasúla
Lennons er henni komið fyrir fjarri mannabyggð. Þar sem
enginn er á ferli þá myrkrið fellur á.
Skáldin borgarinnar voru svo mörg og fleiri en Tómas:
Steinn Steinarr, Vilhjálmur frá Skáholti, Dagur. Flestum þætti
fáránlegt að reisa þeim brjóstmynd. Minnisvarði þeirra er líka
höggvinn í varanlegra efni en kopar eða stein – hann lifir í
bókstöfunum og í huga þeirra sem leita til ljóðanna. Aurarnir
sem færu í minnisvarða um Tómas eða hina væru betur settir
í aukagreiðslur til kennara í borginni svo þeir gætu átt einni
stund meira með grunnskólabörnum við ljóðakynni. Þessi sam-
þykkt borgarfulltrúanna er í ljósi lakrar bókmenntakennslu í
grunnskólum Reykjavíkur hræsnisfullur gerningur.
Og hvað með lifendur: er nokkurt skáld borgarinnar fremra
Magnúsi Þór Jónssyni – Megasi – vilji sjálfstæðismenn hylla
borgarskáldin er hann kjörinn – sprelllifandi og hér á meðal
okkar. Hann hefur lofað stræti hennar Reykjavíkur, hús og
sund af meiri þokka en nokkurt annað skáld á síðustu fjórum
áratugum. Og fáir hafa höndina næmari á hjarta borgarinnar.
Vísast mun hann kunna þeim litla þökk sem laumar því að
borgarstjórn að hreinlegast sé að reisa styttu af borgarskáld-
inu Megasi – vilji menn lifandi minnisvarða á annað borð. Því
skal það gert: Megas á stöpul í Bakarabrekkunni við hlið séra
Friðriks: Víst er ég krosshanginn í dag / mér glymja klukkur
dóms / og kirkjumálaráðherrann er digur / ég skal aldrei aldrei
gefast upp nei nei / um tíma og eilífð fæ ég frægan sigur.
Stígvél í Moskvu í gamla daga kostuðu ekki þrjátíu rúblur,
þótt það stæði skýrum stöfum á
verðmiðanum. Þau gátu kostað
þrjátíu rúblur og þrjá tíma, ef
biðröðin fyrir utan búðina var
löng. Reglan um fórnarkostnað er
þessi: stígvélin kosta það, sem
kaupandinn þarf að fórna til að fá
þau. Sumir fengu stígvélin fyrir
fimmtíu rúblur með því að borga
einhverjum tuttugu rúblur fyrir
að standa í röðinni. Ef stígvélun-
um var rænt á heimleiðinni, hver
átti bótakrafan að vera? Þrjátíu
rúblur eða fimmtíu? Klárlega
fimmtíu, og þá hefði átt að duga
að leggja fram kvittun fyrir
stígvélunum og fyrir tuttugu
rúblna greiðslunni til þess, sem
tók að sér að bíða í röðinni.
(Reyndar voru tryggingar svo að
segja óþekktar í Sovétríkjunum
sálugu, en það er önnur saga.) Að
sönnu gefa menn yfirleitt ekki út
kvittun handa sjálfum sér fyrir að
standa tímunum saman í biðröð,
en það breytir engu um eðli
málsins: biðtíminn kostar sitt.
Zeit ist Geld, segja Þjóðverjar.
Verðmiðar geta verið villandi.
Tökum annað dæmi, svo að
ekkert fari milli mála. Margir
stúdentar, stjórnmálamenn og
aðrir eru mótfallnir skólagjöld-
um. Þeir telja, að með skólagjöld-
um væri horfið frá þeirri skipan,
að menntun sé ókeypis. En
stöldrum við: menntun er ekki og
hefur aldrei verið ókeypis.
Stúdentar þurfa nú eins og alltaf
áður að kosta miklu til að eyða
mörgum árum í menntun sína, því
að tímann gætu þeir ella notað til
að vinna sér inn tekjur. Skóla-
gjöld yrðu aldrei annað en
léttvæg viðbót við þann fórnar-
kostnað, sem stúdentar bera nú
þegar vegna skólagöngu sinnar.
Skaðabætur, miskabætur
Bandarísk skaðabótalöggjöf
virðir fórnarkostnaðarhugtakið.
Ef einn veldur öðrum tjóni í
Bandaríkjunum, er fjárhagslegt
tjón ekki bundið við útlagðan
kostnað tjónþolans, heldur er
fórnarkostnaðarhugtakið lagt til
grundvallar skaðabótamatinu.
Takist tjónþolanum að sýna fram
á fjárskaða umfram útlagðan
kostnað, og það er iðulega
auðvelt, eru honum dæmdar
bætur í samræmi við það.
Bandarískir dómstólar dæma
tjónþolum því iðulega myndarleg-
ar skaðabætur, sem eru tjónvöld-
um víti til varnaðar. Ætla mætti,
að draga myndi úr svikum, fúski
og vanrækslu ýmissa íslenzkra
byggingarfyrirtækja, ef lögin í
landinu byðu þeim að bæta
fórnarlömbum sínum ekki aðeins
útlagðan kostnað, heldur allt
fjártjón, til dæmis vegna tímans,
sem það tekur fórnarlömbin að
leita réttar síns, og annað rask.
Miskabætur eru annars eðlis, þar
eð þær eru bætur fyrir annað tjón
en fjártjón. Alþingi þarf að færa
skaðabótalögin og skylda löggjöf í
nútímalegt horf með fórnarkostn-
aðarhugtakið að leiðarljósi.
Dæmdur saklaus
Höldum áfram. Hugsum okkur
mann, sem var ranglega dæmdur
til fangavistar. Tíu árum síðar
kemur í ljós, að hann var saklaus.
Hvernig er hægt að bæta honum
skaðann? Slíkur skaði verður
aldrei bættur til fulls, en fórnar-
kostnaðarhugtakið varðar veginn
að sanngjörnum bótum. Hægt er
að dæma manninum bætur miðað
við þau laun, sem hann hefði
getað unnið sér inn, hefði hann
um frjálst höfuð strokið frekar en
að sitja inni í tíu ár. Hálaunamað-
ur fengi þá ríflegri bætur en
láglaunamaður. Hér rísa ýmis
viðkvæm álitamál, en þau er hægt
að leysa. Að sönnu er erfitt að
meta, hversu miklar miskabæt-
urnar eigi að vera í máli sem
þessu. Þeim mun brýnna er, að
skaðabæturnar séu þá rétt
reiknaðar og sanngjarnar. Þetta á
við um sjómennina tvo, sem
mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna lagði að íslenzka ríkinu í
fyrra að greiða skaðabætur.
Ný viðhorf, ný lög
Tökum að endingu annað dæmi af
öðrum toga. Íslenzka ríkið hefur
tekið á sig sök gagnvart nokkrum
drengjum, sem geymdir voru gegn
vilja sínum á vistheimilinu í
Breiðavík, og hefur heitið þeim
bótum. Lögmaður drengjanna,
sem nú eru fullorðnir menn,
leggur fórnarkostnað til grund-
vallar bótakröfum þeirra vegna
tímans, sem þeir töpuðu, skóla-
göngunnar, sem þeir voru sviptir,
og vegna þess að þeir voru látnir
vinna kauplaust. Miskann í máli
sem þessu er erfitt að meta til fjár
eða á nokkurn annan kvarða,
meðal annars af því að ólíkir menn
taka misgerðir misjafnlega nærri
sér. Fjárskaðann er auðveldara að
meta eftir þekktum og tiltækum
leiðum. Það þarf að gera. Fórnar-
kostnaðarhugsunin kallar á ný
viðhorf, nýja túlkun laga og ný
lög.
Breiðavíkurhagfræði
Í DAG | Skaðabótaréttur
ÞORVALDUR GYLFASON
Lifandi og dauð borgarskáld á stall:
Styttur bæjarins
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Jóhanna Sigurðardóttir skrifar um lág-
markstekjur lífeyrisþega
Sérstök lágmarksframfærslutrygging líf-eyrisþega varð að veruleika í vikunni.
Með henni eru einstæðum lífeyrisþegum
tryggðar 150.000 krónur að lágmarki í
mánaðartekjur en einstaklingum í sambúð
128.000 krónur. Eftir breytinguna hafa
lágmarkstekjur lífeyrisþega ekki verið
hærri í 13 ár. Hækkun tekna þeirra lífeyrisþega sem
hvað verst hafa staðið nemur eftir þessa aðgerð
ríflega 19% á síðastliðinum 9 mánuðum. Með
reglugerðinni hefur það einnig verið tryggt að
lágmarksframfærslutryggingin breytist í samræmi
við verðlagsþróun eins og neysluvísitalan mælir
hana og mun hún því hækka enn um næstu áramót.
Á rúmu ári hefur ríkisstjórnin í samræmi við
stefnuyfirlýsingu sína hrint í framkvæmd fjölmörg-
um aðgerðum til þess að sporna gegn fátækt og bæta
kjör þeirra sem minnst hafa til framfærslu.
Hækkanir á greiðslum til lífeyrisþega nema á einu
ári um tíu milljörðum króna, sem er um 18%
hækkun miðað við árið á undan. Samhliða er einnig
unnið að heildarendurskoðun á almanna-
tryggingum sem ljúka mun á þessu ári.
Af einstökum aðgerðum í lífeyrismálum
nefni ég afnám skerðinga bóta vegna tekna
maka, hækkun frítekjumarks vegna
atvinnutekna lífeyrisþega, úr 27.500
krónum í 100.000 á mánuði, lækkun
skerðingarhlutfalls ellilífeyris, sérstakt
90.000 króna frítekjumark vegna fjár-
magnstekna, allt að 25.000 króna uppbót á
eftirlaun til aldraðra sem hafa litlar eða
engar greiðslur úr lífeyrissjóðum, 25.000
króna frítekjumark á greiðslur öryrkja úr lífeyris-
sjóðum og hækkun aldurstengdrar örorkuuppbótar.
Þessar breytingar hafa komið langflestum lífeyris-
þegum til góða og síðustu aðgerðir eru sérstaklega
til þess fallnar að bæta stöðu þeirra sem verst hafa
verið settir í hópi lífeyrisþega. Lífeyriskjör þeirra
hafa ekki verið betri í 13 ár og ljóst að með tilkomu
Samfylkingarinnar í ríkisstjórn eru runnir upp nýir
og betri tímar í lífeyrismálum aldraðra og öryrkja.
Kjarabætur þessa árs eru þó aðeins fyrstu skrefin á
lengri vegferð til bættra kjara lífeyrisþega.
Höfundur er félags- og tryggingamálaráðherra.
Ekki hærri í þrettán ár
JÓHANNA
SIGURÐARDÓTTIR
Veit ekki
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
flutti fyrirlestur á vegum Sagnfræð-
ingafélagsins í fyrradag þar sem hann
stiklaði á stóru í sögu kalda stríðsins
heima og heiman. Að lokinni fram-
sögu svaraði Björn spurningum úr
sal. Á heimasíðu sinni nefnir
Björn að Steingrímur J.
Sigfússon, formaður
vinstri grænna, hafi
spurt sig hvort hann
teldi eðlilegt að sími
Ragnars Arnalds hefði
verið hleraður árið
1968. Björn svaraði
því til að hann
vissi ekki
hvort sími
Ragnars
hefði verið
hleraður, hlerunarheimild væri ekki
það sama og hlerun.
Svaraði ekki
Hér gætir örlítillar ónákvæmni í frá-
sögn Björns. Steingrímur spurði hvort
Björn teldi að það hefði verið eðlilegt
tilefni til að hlera símann hjá Ragnari
árið 1968. Gildir þá einu hvort
síminn var í raun hleraður
eða einungis veitt til
þess heimild þar sem
ásetningurinn var til
staðar. Björn gerði
enga tilraun til að
svara því.
Óskar IX
Óskar Hrafn
Þorvaldsson tók
við fréttastjórn
sameinaðrar fréttastofu Stöðvar tvö
og Vísis í fyrradag. Hann er þar með
orðinn níundi fréttastjórinn í 22 ára
sögu Stöðvar tvö og
fetar í fótspor Páls
Magnússonar, Sig-
urveigar Jónsdóttur,
Ingva Hrafns Jóns-
sonar, Elínar Hirst,
Karls Garðarssonar,
Sigríðar Árnadóttur,
Sigmundar Ernis
Rúnarssonar
og Steingríms
Sævarrs
Ólafssonar.
bergsteinn@
frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871