Tíminn - 06.03.1982, Blaðsíða 4

4
ítmnm
Sunnudagur 7. mars 1982
Eschers
■ M.C. Escher
■ Skoðið nákvæmlega myndina
á forsiðu þessa blaðs— hún heitir
„Belvedere” og er eftir hollenska
grafíklistamanninn M.C.Escher.
t fyrstu virðistþetta ofurvenjuleg
mynd af dálítiö óvenjulegum
turni, hefðarfólk á flækingi
hingað og þangað og fangi i
kjallaranum, en þegar betur er aö
gáð kemur annað i ljós. Myndin
er þvættingur, svona bygging
getur ekki veriö til og hefur enda
aldrei verið til. Athugið drenginn
sem situr á bekk neðst á mynd-
inni og heldur á einhvers konar
tening eða kassagrind. Viö fætur
hans liggur teikning af þessum
sama kassa eöa er ekki svo?
Hringir hafa verið dregnir á
' teikninguna þar sem hliöar kass-
ans skerast. Hvor hliöin snýr
fram og hvor aftur? Það er
ómögulegt að gera sér grein fyrir
þvi hvorttveggja kemur til mála.
I heimi þrlvíddarinnar væri hins
vegar ógerningur að sýna sam-
stundis fram- og afturhliðina
nema kassinn væri þvi' undarlegri
i laginu. Drengurinn á bekknum
hefur á einhvern dularfullan hátt
fengið sh'kan kassa i hendur, það
er nefnilega hægur vandi að
dragauppmynd aftilteknum hlut
og sýna ólikar hliöar eftir þvi til
að mynda hvort horft er upp eða
niður. Drengurinn veltir kassan-
um hugsandi milli handa sér og
virðist ekki hafa tekiö eftir þvi að
turninn að baki honum er
byggður á þann hinn sama
ómögulega hátt. A gólfi lægri
pallsins erstigi og tveir menn aö
klifra upp hann. Stiginn stendur
greinilega undir þaki efri palls-
ins, það eraö segja „innandyra”,
en samt er þaö svo að þegar þeir
hafa náð upp it.opp stigans liggur
hann utan á efri pallinum. Þeir
verða þvi' að stiga inn i tuminn án
þess að hafa nokkurntima farið
út! Og takiö eftir súlum turnsins.
Þærlita ofureðlilega út en ganga
þo í berhogg við alla skynsemi.
Varla nema von að nokkur turn-
búa hafi ti'ma til að skipta sér af
örlögum fangans sem situr í dý-
flissunni og harmar hlutskipti
sitt.
Þessi turn á forsiðunni, þessi
■ Mynd 1 — Hestamenn
belvedere, er ákaflega dæmi-
gerður fyrir listamanninn sem
dró hann upp, fyrrnefndan Esch-
er. Verk hans viröast mörg hver
ósköp eðlileg við fyrstu sýn en i
reynd eruþau i stöðugri uppreisn
gegn rökhugsun og skynsemi
mannsins. Þau eru skynvilla.
Svonalagaöir hlutir geta ekki
verið til, engu að siður eru þeir
þarna svart á hvitu og eiga sér að
minnsta kosti tilveru á pappim-
um. Myndir Eschers eiga oft á
Böum meira skylt viö gestaþraut-
ir en vanaleg myndverk, form
sem vefja sig um myndflötinn
eftir f lóknum — en þó svo einföld-
um — formúlum, ellegar þá
„ómögulegar” byggingar, likt og
belvedere-inn margumtalaði.
Þaöferekki mörgum sögum Ur
lifi Maurits C. Eschers það mun
hafa verið viðburðasnauðara en
ef tilvillmættibúast við afmanni
sem i myndum sinum sýnir svo
auðugt imyndunarafl og skarpa
hugsun. En sumir hafa hægt um
sig. Hann var fæddur á þjóö-
hátiðardegi Islendinga sem siðar
varö 17. júni' árið 1898, i' Leeu-
warden i Hollandi og fékk
snemma áhuga á myndlist. Það
var grafikin sem heillaði hann
strax í byrjun enda munu öll verk
hans grafisk. Fyrstu verk hans
sýndu mjög ljóslega sterka form-
skynjun hans og tæknilega vönd-
uð vinnubrögð, en sjálfur sagðist
hann fljótlega hafa lent i blind-
götu tækninnar.
„Hver sá”, skrifaði hann löngu
siðar, „sem i' æsku leggur fyrir
siggrafik á á hættu að fara að lita
á tæknilega fullkomnun sem
æðsta takmark listar sinnar. Ná-
kvæmni i vinnubrögöum og úr-
vinnslu mun þá drepa fyrir hon-
um allan tima og halda hugsun
hans fanginni og þaö svo mjög að
hann gæti átt það til aö velja sér
myndefni einkum meö tilÚti til
þeirrartækni sem hann langar til
að beita. Rétt er það, aö mikla
ánægju má hafa af tæknilega
prýðilegum vinnubrögðum og
góðum skilningi á efni þvi sem
notaöerogþá ekki siðurþeim tól-
um sem listamaðurinn beitir —
fyrst og fremst sinum eigin hönd-
um!
Sjálf ur var ég i mörg ár haldinn
þessari sjálfsblekkingu. Þar kom
þó að blindan féll frá augum
mfnum og ég gerði mér grein
fyrir þvi að tæknileg fuilkomnun
gæti ekki lengur verið eina tak-
mark mitt. önnur ósk greip mig
heljartökum, en af henni hafði ég
ekki vitaö fyrr. 1 huga mér skutu
upp kollinum hugmyndir sem
áttu i raun og veru ekkert skylt
við grafik i sjálfu sér, þessar hug-
myndir heilluðu mig svo m ikið að
mig langaði til að tjá þær öðru
fólki. Þvi gat ég ekki náð með
orðum þvi hugmyndirnar komu
til min sem imyndir sem aðeins
varunnt að koma til skila i mynd-
formi. Skyndilega var aðferöin
sem ég notaði farin aö skipta mig
minna máli en áöur hafði verið,
en auövitað er ekki þar með sagt
að öll þau ár sem ég eyddi i að til-
einka mér grafiktækni hafifariö i
siiginn. Grafikin var orðin mitt
annað eöli og ég gat hvorki né
vildi notað aðra tækni til að koma
hinum nýfengnu hugmyndum
minum I myndrænt form”.
Eins og Escher vék að hér að
ofan einbeitti hann sér að hinni
tæknilegu hlið grafiklistarinnar i
fjölda ára og náði vissulega mik-
illi leikni i meðferð á ýmsum
greinum grafikur, tréristan var
hans uppáhald lengst af, siðar
kom messótinta. Eftir að hann
■ Mynd 3 — Loft og vatn II
■ Mynd 2 — Dagur og nótt