Tíminn - 06.03.1982, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 7. mars 1982'
Eschers
dökkum fuglunum, himininn íir
ljósum fiskunum. Takiö einnig
eftir aö bæöi fiskar og fuglar eru
speglaöirmeö reglulegu mQlibili.
Mynd ndmer 4 synir einnig
form sem fylla út i myndflöt
nema hvað hér hafa formin
kviknaö til sjálfstæös lífs. Myndin
heitir „Skriödýr” og Escher
hefur eftirfarandi um hana aö
segja:
„Myndin sýnir lifsferil lifs-
hring, svolítils allígatórs eða
krökódi'ls. Innanum alls konar
hluti liggur opin teikniblökk og
þar hefur listamaöurinn teiknaö
nokkurs konar mósaik-mynd af
krókódilum semfalla þett hver að
öörum og eru i þremur mismun-
andi litum. Að þvi er viröist hefur
einn krókódfllinn oröið þreyttur á
aö liggja þarna grafkyrr og flatur
innan um félaga sina og hann
hefur slengt einni löpp út fyrir
kant blokkarinnar. Siöan rifur
krókódillinn sig lausan og hefur
göngu sina eða skriö inn í hið
raunverulega lif. Hann klifrar
upp á kápuna á liffræðibók og nær
þaöan upp á þann fjallstind sem
er hápunktur li'fsins. Þar varpar
krókódi'llinn mæöinni stundar-
kornen heldur siöan niöur á viö á
nýjan leik, örþreyttur en
ánægöur. Hann skriöur ofan i
öskubakka og þaðan inn í mynd-
ina aftur.Hann hefur á nýjan leik
slegist i hóp hinna tviviöu félaga
sinna”.
Enþá erannar krókódíD farinn
af stað hinum megin...Og svokoll
af kolli. Þess má geta aö Escher
taldi ástæöu til þess aö geta þess
sérstaklega aö askjan sem
stendur á ,,JOB” komi Job
Biblíunnar ekkert viö heldur
geymi hún einungis belgiskar
sigarettur sem hétu þessu nafni.
A næstu mynd (mynd 5) sjáum
við einnig hvernig lif kvD<nar Ur
tviviðu formi. Mynstur á vegg
skýrist og reynist vera tákn yfir
tvenns konar mannverur, harla
ólikar aö vi'su. Viö fyrsta tækifæri
slita þær sig lausar frá veggnum
og skjögra burt. tJtlit þeirra og
hegðun er mjög mismunandi
Escher kallar þá ljósu bjartsýnis-
menn en hina bölsýnismenn.
Þrátt fyrir ólik viöhorf mætast
þessar verur á miðri leiö og tak-
ast i hendur.
Hverjir kannast við Möbius-
borðann^þennan undarlega borða
sem aöeins hefureina hlið og eina
rönd? Hljómar þaö fáránlega?
En takið þá pappírsborða og limiö
enda hans saman eftir aö einu
sinni hefur veriö snúið upp á
hann. Ef önnur hliðin er máluö
kemur fljótlega i ljós aö þaö er i
raun og veru aöeins ein hliö á
þessum borða. Maöur hlýtur
óhjákvæmilega aö enda á sama
stað og byrjað var en i stað þess
að hafa aöeins málaö aðra hliöina
hefur allur boröinn verið
málaður, eins og hann leggur sig.
Sama gildir um kantana. Ef
öðrum kantinum er fylgt má sjá
aö komiö er á upphafsstaö hefur
„báðum” köntunum verið fylgt
alla leið. Fleiri brögö má leika
með Möbius-boröa. Prófiö til aö
mynda aö klippa slikan borða i
sundur eftir honum endilöngum.
Hvað gerist þá? Eða ef tvær
rendur eru klipptar eftir endi-
löngu? Möbius-borði hefur lengi
verið eftirlæti og leikfang stærö-
fræöinga og annarra af þeirra
sauöahúsi, MauritsC. Escher gat
náttúrlega ekki staðist hann.
Á mynd númer 6 er Möbius-
borði einn nokkurra sem Escher
gerði. Möbius-borðinn er i þessu
tilfelli grind sem við sjáum i
gegnum, það eru skordýr
skrfðandi á honum. Reynið aö
fylgja þeim og eiginleikar
Möbius-boröans koma i ljós.
Skordýrin eru öll á sömu hliö
borðansenda þóttannaö kunni aö
virðast i' fljótu bragöi.
Mynd númer sjö, ,,Hátt og
lágt”, hlýtur aö teljast ein af
merkilegustu myndum Eschers,
en á þessari mynd sjáum við
sömu myndina tvisvar frá mjög
mismunandi sjónarhornum, aö
ofan og aö neöan. Efri helmingur
myndarinnar sýnir sjónarhorn
áhorfanda ef hann stæði á að
■ Mynd 8 — Afstæöi
giska uppi á þriðju hæð< neöri
helmingurinn sýnir sjónarhom
hans ef hann kemur sér niður á
jaröhæð. Ef áhorfandinn liti upp
af stéttinni sem hann stendur á
gæti hann séö að loftið inni i
portinu er i raun ein og sama
stéttin. Og samter þetta loftstétt
efri helmingsins! Og efst á mynd-
inni birtist stéttin enn á ný, nú að-
eins sem loft. Þessa mynd má
skoða nákvæmlega-Escher bregst
hvergi bogalistin, smáatriði sem
viö sjáum á neöri helmingi
myndarinnar birtist aftur i' efri
helmingnum, en frá öðru sjónar-
horni og gegnir ef tii vill öðru
hlutverki. Segir sig náttúrlega
sjálft aö svona nokkuö hús er
vægastsagt illmögulegt að smiöa
en dráttlist Eschers lætur það
ekki á sig fá.
„Afstæði” — mynd númer átta
— sýnir svipaða eiginleika.
Escher skrifaöi um þessa mynd:
,,A þessari mynd verkar að-
dráttaraflið á þrjá vegu sam-
timis. Þrjú plön mætast hornrétt
og mannverur hafast við á hverju
þeirra. Ibúar eins plans geta litið
haft saman við ibúa hinna plan-
anna að sælda, geta til aö munda
ekki gengið eða setið eða staðiöá
sama gólfi vegna þess að þeir
hafa aðrar hugmyndir um hvaö
er lóðrétt og hvað lárétt, hvað
snýr upp og hvað niður. Samtsem
áöur er ekkert sem kemur i veg
fyrir aö þeir noti sama stigann.
Sjáiö til dæmis efsta stigann á
myndinni. Tvær manneskjur eru
þar á ferli og ganga báðar i sömu
átt, en við sjáum að önnur veran
er á leiöinni upp, hin niður. Engin
samskipti geta verið mDli þeirra
þvi þær Bfa i mismunandi heim-
um og geta þvi ekki einu sinni
vitað hver af annarri”.
Þá erkomiö að myndum niu og
tiu sem eru náskyldar ,,Bel-
vedere” á forsiðu blaðsins, bygg-
ingar sem ekki standast venjuleg
lögmál skynseminnar. Mynd
númer niu heitir „Upp og niður”
en um hana sagöi listamaðurinn:
,,Hinir endalausu stigar sem
■ Mynd 9 — Upp og niöur
eruþungamiðja þessarar myndar
voru fengnir Ur grein sem L.S.
Penrose og R. Penrose rituðu i
febrúar 1958 og birtu i British
Journal of Psychology, Breska
sálfræðitimaritinu. Rétthyrnt
port er umkringt hárri byggingu
og efst á henni eru endalausir
stigar, bókstaflega endalausir.
Ibúar þessa húss viröast vera
múnkar, sennilega bræður i ein-
hverri litt þekktri reglu. Ef til vill
er það ritúalskt hlutverk þeirra
að klifa þessa stiga I nokkrar
klukkustundir á degi hverjum.
Svo virðist sem að, er þeir gerast
þreyttir á göngunni sé þeim leyft
að snúa viö og ganga niður stig-
ana i stað þess að ganga upp.
Báðar áttir þó þær séu kannski
ekki meiningarlausar eru hins
vegar jafn endalausar og von-
lausar. Múnkarnir þrjóskast við
en tveir þeirra hafa sýnilega neit-
að aö taka þátt i þessu rölti. Þeir
hafa ekkert gagn af þvi en án
nokkurs vafa verður þeim á end-
anum sýnt fram á villu sins veg-
ar”.
Athugiðþarað auki að fyrir ut-
an þessa fáránlegu stiga þá er
myndin nógu natúralisk ,það er
ekkert óvenjulegt við bygginguna
að öðru leyti. .
Sama er uppi á teningnum á
mynd 10, „Foss”, sem svnir
myllu. Bakgrunnur myndarinnar
gæti vel staðist og myllan i sjálfu
sér lika, þó hún sé ef til vili ekki
ýkja dæmigerð fyrir vatnsmyllur
fyrritima. Það er ekkifyrren við
tökum okkur fyrir hendur að
fylgja vatninu sem streymir úr
fossinum sem blekkingin veröur
ljós. Enn skal vitnað i Escher:
,,1 sömu grein I Breska sál-
fræðitimaritinu ogég minntist á i
umsögn um siðustu mynd var
teDíning af þrihyrningi eftir R.
Penrose. Myndin var svona:
■ Mynd 10 — Foss
Myndin er kórrétt að þvi leyti
að ef við fylgjum hverri hlið þri-
hyrningsins fyrir sig, þá komum
við ekki auga á neina villu. Samt
er myndin ómöguleg vegna þess
að breytingar veröa skyndilega á
túlkun fjarlægöar milli auga okk-
arog hlutarins. Þessi þrihyrning-
ur er þvi i rauninni þrefaldur i
roðinu. A myndinni af myliu er
þrihyrningurinn þrisvar settur
inn. Fallandi vatnið heldur myllu
hjólinu á hreyfingu og siðan renn-
ur það eftir leiöslu fram og til
baka.þeim stað er náö þar sem
fossinn tekur við á nýjan leik.
Malarinn þarf þvi ekki að gera
annað tii að halda myllunni á
hreyfingu en bæta öðru hvoru
einni fótueða svo af vatni i rásina
til að bæta upp þaö sem gufar
smátt og smátt upp. Turnamir
tveir eru jafn háir en samt er sá
til hægri einni hæð neðar en sá til
vinstri...”
Makalaus heimur Eschers er
enn viö lýði i myndum hans þó
hann sjálfur sé horfinn á braut.
Escher lést árið 1972-
—ij tók saman