Tíminn - 06.03.1982, Blaðsíða 22

Sunnudagur 7. mars 1982
á bókamarkadi
Thomas Kiernan:
The Arahs Abacus 1981
NU má ekki ganga fram hjá
Aröbum. bessi kynstofn, sem
fyrir aöeins fáum áratugum
reikaði i eyðimörkinni með
úlfalda (en hefur að sönnu átt
sérsínblómaskeið),ernU einn
hinn auðugasti, og þar með
áhrifamesti i heimi. Okkur
VesturlandabUum hefur geng-
ið heldur illa að sætta okkur
við þá staðreynd, skilningur á
Aröbum er takmarkaður, for-
dómarnirþvifleiri. Hérer bók
sem gæti aukið þann skilning.
Thomas Kiernan er banda-
riskur blaðamaður og sér-
fræðingur i málefnum Mið-
Austurlanda, hann hefur
meðal annars ritað ævisögu.
Yassir Arafats, hins prýöilega
umdeilda leiðtoga PLO. Þekk-
ing hans á viðfangsefninu skil-
ar sér vel i þessari bók, hún er
mjög fróðleg en að visu ber
uppbygging hennar sterk
merki blaðamennskuskólunar
Kiernans. Upprifjanir i fyrstu
persónu i bland við sögufróð-
leik i þriðju persónu. Bókin er
skrifuð Ut frá augljósri samúð
með Aröbum en höfundur
reynir engu að siður að halda
trUnað við alla aðila og forðast
hieypidóma.
Irwin Shaw:
Brcad Upon the Waters
New English Library 1982
Einu sinni var Irwin Shaw
úngur maður sem hugðist
skrifa bókmenntir þegar hann
yrði stór. Þess i stað sneri
hann sér aö þvi að framleiða
metsölubækur, „bestsellera”
eins og fyrirbærið heitir á
amerisku og getur núorðið
talist vera sérstök grein inn-
an bókme'nntanna. „Best-
sellerar” lúta ekki nema að
takmörkuðu leyti lögmálum
þeim sem „vanalegar” skáld-
sögur búa við, þeir hafa sin
eigin lögmál. Heldur ómerki-
legar bókmenntir, að ekki sé
sterkar að orði kveðið. Banda-
riskur rithöfundur sagði fyrir
viku i samtali við Þjóðviljann
aö „bestsellerar” af þessu
tagi — og átti einkum við
ógnarlega lengdina — væri
kreppueinkenni og má það vel
vera rétt. Irwin Shaw er altént
einn stórmeistari metsölu-
bókarinnar — skrifaði Rich
Man, Poor Man — og hér er
hann á einhverjum undarleg-
um slóðum. Farinn að gaml-
ast, ha? Bókin segir nefnilega
frá al-ameriskri fjölskyldu,
heilbrigðri á sál og likama og
kærleikur inn i milli og allir
eru fjarska góðir. Svo kemur
snákhelvitið i Paradis — fami-
lian kemst i kynni við rika
pakkið sem spillir henni með
brosávörog bliDmælgi allir fá
allt sem þeir vilja og ekki að
sökum að spyrja: allt i' vask-
inn og lifshamingjan fyrir bi.
Þessi mórall er, er óhætt að
segja kreppueinkenni: boðað
afhirhvarf til „frumstæðra”
— þ.e.a.s. frum-ameriskra —
dyggða.
THEGOLDENAGE
OFSOVIETTHEATRi
VtftDIMIR MAYAKOVSKY
ISAAC BftBEl
YEVGEHY SCHWftRTZ

Mayakovsky, Babel
Schwartz:
The Goldcn Age of Soviet
Theatre
Penguin 1981
Þessi útgáfa er til fyrir-
myndar. Michael Glenny hef-
ursettibók þrjú af helstu leik-
ritum leikskálda Sovétrikj-
anna og gert prýðisvel úr
garði. Ýtarlegur formáli er að
bókinni, kynning á hverju
leikriti fyrirsig og höfundi, og
loks skýringar. Leikritin sjálf
eru annar handleggur. Fyrst
eftir byltinguna i Rússlandi
blómstraði leikritun þar sem
aldrei fyrr og áhugi á leikhús-
inu var geysilegur. Skáldið
Mayakovsky á hér leikinn
Klop, hárbeitt háð á þjóðfélag-
ið sem var að mótast i hinum
nýju Sovétrikjunum — ísaak
Babel sem hvarf i hreinsunum
Stalins, leikinn Marya,
skýrsla um þjóðfélagsumbylt-
inguna — og Évgeni Schwartz
leikinn Drekann, napran skop-
leik um hnignun siðferðis. All-
ir leikirnir hafa margt til sins
ágætis, en umfram allt eru
þeirþóheimild um listamann-
inn andspænis valdinu, þvi
valdi sem kom sér fyrir i
Sovétrikjunum eftir stofnun
þeirra. Allir andæfa, hver á
sinn hátt, þetta var meðan
listamenn álitu að þeir gætu
undir ráðstjórn þjónað bylt-
ingunni og nýjum tima án þess
að afneita samvisku sinni.
Merkileg bók.
THE WORLD ACCORDIN6TO GARP
THE HOTELNEW
HAMPSHIRE

John Irving:
The Hotcl New Hampshire
Corgi 1982
John Irving telst enn vera
að skrifa bókmenntir (sjá
Shaw), og sumir segja meira
að segja að hann sé öldungis
meiriháttar höfundur. Við
drögum það að visu iefa en þó
er vist að bækur hans eru afar
læsilegar. Um of, segja gagn-
rýnendur Irvings, atburðarás
og persónulýsingar i reyfara-
legasta lagi, þar að auki er
hann óttalegur pervert, lýsir
ofbeldi, kynlifi og öðru sliku
óþarflega nákvæmlega. Hinir
sem hrifast hlæja hins vegar
og dilla séryfir bókunum, tala
um kostulegar mannlýsingar,
frumlegan húmor, bersögla
atburðarás, mikið hugmynda-
flug etc. Siðasta bók hans á
undan þessari var The World
According to Garp, sem vakti
mikla athygli: þessi hér er
undarlega keimlik. Mörg
þemu Garps snúa aftur:
Vínarborg, hótel, bimir, hjól,
iþróttir, skólamórall og
gelgjuskeið — Irving er að
lýsa furðulegri fjölskyldu rétt
eins og i Garpi. Hann hefur
ótviræða hæfileika til að segja
sögu, þegar best lætur er frá-
sögnin ljómandi fyndin en
dettur niður á milli. Irving
hefuraltént gaman af að segja
þessa sögu — svo mikið er víst
—og ætli það sé ekki frumskil-
yröi þess að aðrir nenni að
lesa.
■ Bækurnar hér að ofan eru fengnar hjá Bókaverslun Sigfúsár
Eymundssonar.
Rætur Islands’
klukkunnar
— Eiríkur Jónsson hefur skrifað bók
um heimildanotkun Laxness
Komin er út hjá Hinu islenska
« bókm enntaf élagi merkileg
skrudda: Rætur Islandsklukk-
unnar eftirEirik Jónsson. Eins og
nafn bókar þessarar gefur til
kynna er um að ræða rannsókn á
heimildum þeim sem Halldór
Laxness notaði sér við ritun ts-
landsklukkunnar — hvar hann
leitaði fanga, hvernig hann vann
úr aðföngum sinum. Áður hefur
nokkuðverið ritað um þetta efni,
skal þar fyrstan frægan telja pró-
fessor Peter Hallberg, en hann
byggðieinkum á gögnum frá höf-
undinum sjálfum. Eirikur Jóns-
son segir i formála bókar sinnar:
„1 rannsókn þeirri sem hér birtist
erfarinsúleið aðnálgast tslands-
klukkuna frá annarri hlið, óháðri
verkinu.”
Drög þessa verks, og ef til vill
þorri þess, hefur áður birst i Les-
Halldór Laxness
Eirikur Jónsson
bók Morgunblaösins fyrir nokkr-
um árum en þakka ber það að
verkið I heild er nú komið á bók.
Raunveruleg bókmennntafræði —
sem jafnframt er nothæf allri al-
þýðu, hvorttveggja til gagns og
skemmtunar — hefur verið sjald-
séð á íslandi, af einhverjum á-
stæðum en ekki verður betur séð
en Rætur Islandsklukkunnar sé
hin merkasta viðbót i það safn
sem þó var fyrir. Það skal tekið
fram að hér er ekki um ritdóm
um bók Eíriks að ræða enda tæki
vafalaust langan tima að rita
slikan dóm svo nákvæm og ýtar-
leg sem bók hans er, heldur vakir
aðeins fyrir okkur að vekja at-
hygli á bókinni, svo sem hún á
skilið. Þess skal enn getið að bók-
in er ákaflega vel úr garöi gerð,
bæði frá höfundar hendi og for-
lagsins: heimilda- og nafnaskrár
eru aðgengilegar, skýringar og
neðanmálsgreinar mjög fullnægj-
andi — fyrir leikmann a.m.k. —
og myndir eru fjölmargar og
bregða oftá tiðum ljósi á textann.
Pappir og letur hvorttveggja til
fyrirmyndar og bókin i heild hin
eigulegasta.
Scarlett 0’Hara= Snæ-
friður íslandssól?
Margtiþessaribóká án efa eft-
ir að koma nokkuð á óvart, ekki
sist hversu viða Halldór Laxness
hefur leitað heimilda að sögu
sinni, og hversu margir áhrifa-
valdarnir geta talist. Eða lá það i
augum uppi að Halldór Laxness
hefur ef tíl vill notað nokkra
drætti úr lýsingunni á Scarlett O’-
Hara —einni aðalpersónu skáld-
sögunnar Gone With the Wind, Á
hverfanda hveli — er hann skóp
Snæfriði Islandssól? Þessu heldur
Eirikur Jónsson fram og nefnir
dæmi úr báðum bókunum máli
sinu til stuðnings. Við endur-
prentum hér eitt þeirra dæma til
gamans.
1 skáldsögunni Gone With the
Wind, sem Margaret Mitchell
skrifaði skömmu fyrir siðari
heimsstyrjöld og kom út I is-
lenskri þýðingu Arnórs Sigur-
jónssonar árið 1941, ræðir Rhett
Butler við Scarlett O’Hara um
það „erhún kastaöi krukku í reiði
sinni þegar orðið var ljóst að Ash-
ley Wilkes mundi ekki giftast
henni. Það samtal minnir að
nokkru á það atvik þegar sira Sig-
urður dómkirkjuprestur rifjar
upp fyrir Snæfriði orðræður
þeirra i Skálholti forðum er full-
vist var að Arnas Arnæus mundi
ekki ganga að eiga hana.”
Lýsingin I hinni amrisku skáld-
sögu hljóðar svo:
„ó, að þér skulið getað (sic)
verið svo ruddalegur að minna
mig á það! Þaö var þó ekkert
nema barnaskapur. Það er löngu
liðið, og ég hef orðið fulltiða sið-
an. Ég mundi hafa gleymtþvi að
fullu, ef þér væru ekki alltaf að
minna mig á það.
Ég held að það hafi ekki verið
barnaskapur og ég held að þér
hafið ekki breytzt siðan...”
En i Islandsklukkunni segir:
„Æ látið af þvi að núa mér um
nasir þeim grillum sem fávist
telpukorn kynni aðhafa haftmilli
vita i föðurhúsum: fátt vekur
manni innilegri hlátur stálpuð-
um; og saklausari.
Gaman eða alvara madame,
þarum dæmir yðar samviska
sagði hann. Hitt man ég glögt að
það var fullveðja kona sem i min
eyru sagöist unna honum vakin
og sofin, lifs og liðin.”
Heimildum safnaði i
áratug
Nóg um það, þær heimildir sem
Halldór Laxness hefur notað við
samningu tslandsklukkunnar eru
náttúrlega i heild allar aðrar en
amriskir bestsellerar. Það er á
allra vitorði að Halldór notaði i
söguna raunverulega atburði og
fólk sem var til: Arnas Arnæuser
Arni Magnússon + smávegis af
Skiiia Magnússyni, Snæfriður ts-
landssól er Þórdi’s Jónsdóttir,
Magnús i Bræðratungu = hann
sjálfur. Jón Hreggviðsson sömu-
leiðis, og þar fram eftir götunum.
Eins og Eirikur Jónsson rekur i
bók sinni eiga flestar persónur ts-
landsklukkunnar sér einhverja
samsvörun úr sagnfræðinni, en að
sjálfsögðu mismunandi hvernig
Halldór meðhöndlar þær persón-
ur. Þvi þótt rithöfundur noti
heimildir grimmt við samningu
skáldsögu er ekki þar með sagt að
hið endanlega listaverk hans sé
minna listaverk fyrir vikið, alls
ekki: það veltur á öðrum hlut en
heimildunum sem sé snilli
höfundarins. Og eins og Eirikur
Jónsson þreytist ekki á að taka
fram er það öldungis snilldarlegt
hvernig Halldór mótar heimildir
sinar.tekur stundum upp næstum
orðrétt, annars staðar verður
langur kafli i skjali honum tilefni
setningar eða setningarhluta,
persónur renna saman svo að
ekki er misfellu á þeim að sjá,
hversdagslegur atburður verður
skáldinu mögnuð táknmynd. Eins
og til dæmis sjálf klukkan sem
sagan i heild dregur nafn sitt af.
Þvi verður bók eins og Eiriks sist
til að draga úr afrekum Halldórs
raunar þvert á móti. Og sá mun
lika vera tilgangurinn.
Bókin erbæði nákvæm og ýtar-
leg eins og áður var tekið fram.
Hver einasti kafli Islandsklnkk-
unnar er tekinn fyrir og rakinn
dæmi um heimildir sem notaðar
hafa verið i hann, sýnishorn birt
bæði úr rituðum heimildum og
texta Laxness. Eins og Eirikur
sýnir fram á virðist Halldór hafa
hafið heimildasöfnun fyrir Is-
landsklukkuna um það bil áratug
áður en hann tók til óspilltra mál-
anna við skriftir. Efni það sem
hann taldi sig geta notað skrifaði
hann niður i minnisbækur sem
sumar hafa varðveist. Heimild-
irnar eru af ýmsu tagi: sagnfræði
þess tima sem sagan gerist á,
fornsögur og klassisk rit allslags,
samtimabókmenntir, sálmar og
kvæði úr miðöldum, dómabækur,
bréfasöfn, og svo framvegis og
svoframvegis.Við visum til hinn-
ar fróðlegu bókar Eiriks Jónsson-
ar.
Úr deiglunni...
En „Lokaorð” hennar hefjast
svona:
„Sköpunarsaga Islandsklukk-
unnar er margþætt. 1 þessu riti er
einn þáttur dreginn fram : aðföng
höfundarins. Samanburður
skáldverks og fanga höfundar
leiðir frumleik hans i ljós, sýnir
hvemig hann notar afla sinn,
breyttan eða óbreyttan, ellegar
hvemig hann verður honum hvati
sjálfstæðrar sköpunar. Frumleiki
er ekki eingöngu fólginn i (Siáðri
sköpun heldur einnig og ekki sið-
ur i öflun efnis og sérstæðri úr-
vinnslu þess, nýrri skipan og
samsetningu.Úrdeiglunni kemur
hin samfellda heild: listaverkið.
Mörgum Islendingi mun þykja
sköpunarsaga tslandsklukkunnar
áhugaverðari en flestra annarra
bóka. Ber þar margt til. Ekki sist
hinn margslungni og áleitni veru
leiki verksins, sóttur I sögu þjóð-
arinnar, I þrengingar fortiðar og
samtiðar. Viðátta þjóðarsögunn-
ar blasir skýrar við þegar allir
þættir i sköpunarsögu verksins
hafa verið raktir.”
Og Eirikur Jónsson birtir hluta
úr gamalli grein sem Halldór
Laxness skrifaði um svipað leyti
og hann vann að Islandsklukk-
unni, greinin er um islenska
myndlist og heimfærir Eiríkur
kafla úrhenniupp á Halldór sjálf-
an:
„Listamaðurinn hefur konúng-
lega afstöðu gagnvart veruleik-
anum, notar hann sem eign sina
eftir vild, en veruleikinn verður
að beygja sig undir þau lögmál
sem listamaðurinn setur verki
sinu... Listaverkið er ekki aðeins
sú Amerika sem listamaðurinn
hefur fundið, heldur sá heimur
sem hann hefur skapað.”
—U-