Tíminn - 15.12.1982, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 1982
9
Páll Pétursson:
Bilið breikkar milli bænda
og almennra launþega
■ Miklar umræður urðu nýlega utan
dagskrár um verðlagningu landbúnað-
arafurða. Guðmundur J. Guðmundsson
hóf umræðuna og vildi fá að vita hverju
það sætti að búvörur hækkuðu svo sem
raun ber vitni 1. des. s.l. á sama tíma og
verðbætur á laun voru skertar. Inntak
ræðu hans var birt í Tímanum, svo og
svör Pálma Jónssonar landbúnaðarráð-
herra. En hann sýndi fram á að
landbúnaðarvörur hafa lækkað minna í
verði en aðrar matvörur á tilteknu
tímabili.
Fleirí þingmenn tóku til máls, meðal
þeirra Sighvatur Björgvinsson sem flutti
rétt einn ganginn ræðuna sína um
landbúnað, eins og fram kemur í ræðu
Páls Péturssonar, sem hér fer á eftir:
Ég get lofað því að verða stuttorðari,
en síðustu ræðumenn og ég ætla nú ekki
í þetta skipti að fara að munnhöggvast
við landbúnaðarkasettuna í hv. þm.
Sighvati Björgvinssyni, það verður bara
til þess að hann endurtekur aftur ræðu
sína. Hitt vil ég láta í ljósi að mér finnst
það leiðinlegur atburður, þegar Guð-
mundur J. Guðmundsson, samstarfs-
maður minn í stjórnarliðinu, stendur hér
upp utan dagskrár og fer að telja eftir
þessa hækkun, sem varð á landbúnaðar-
vörum nú um daginn.
Vissulega er þetta mikil hækkun fyrir
neytendur og kemur vafalaust illa við
pyngju þeirra, ég er ekki að gera lítið
úr því, en af því hv. þm. Guðmundur J.
hefur nú alla tíð verið mikill talsmaður
þeirra, sem minna mega sín í landinu þá
urðu það mér vonbrigði að hann skyldi
taka þetta ráð, því að sannarlega eru
bændur ekki ofhaldnir, jafnvel þó þeir
fái sinn hlut af þessari hækkun. Hlutur
bænda er nefnilega ekkert sérstaklega
góður í dag a.m.k. ekki sauðfjárbnænda,
hann er þvert á móti ákaflega slæmur.
Guðmundur J. Guðmundsson, taldi
ekki eftir sér, eða sínum flokki 1978 að
taka undir kröfur bændastéttarinnar um
bætt lífskjör en ég vil segja það sem
mína skoðun að það hefur mikið dregið
sundur með íslenskum bændum, þ.e.
þeim hluta, sem er lakar settur, mikið
dregið sundur með þeim og hinum
almenna launþega síðan 1978.
Sauðfjárbændur, sérstaklega þeir,
sem ekki eiga það fjármagn sem þeir
þufa að velta, eiga margir mjög erfitt um
þessi áramót. Kostnaðarhækkanir hafa
dunið yfir og ekki síður á bændum
heldur en öðrum. Núverandi vaxtakjör
eru náttúrulega algjörlega óbærileg,
ekki síst í atvinnuvegi eins og landbún-
aði, þar sem að peningarnir velta hægt,
ég held að það sé óhjákvæmilegt ef
ekki á að fara mjög illa fyrir stórum
hópi, allof stórum hópi bænda að grípa
til skuldbreytingar eða einhverra því
líkra ráða til þess að létta undir með
þeim, sem hafa lakastan fjárhaginn.
Ég tek undir það að það er afar
mikilvægt að halda niðri tilkostnaði, sem
allra mest og að því hefur verið unnið
og að því þarf að vinna í framtíðinni,
einbeita sér að því að halda honum niðri
en það er ekki gott við gerðar.
Sumt af neysluvörum búanna sem
ómögulegt er að komast af án, eins og
t.d. áburður hækki ekki í takt við
verðbólguna heldur miklu hraðar heldur
en verðbólgan, m.a. vegna dýrra lána og
fjármagnskostnaðar í áburðarfram-
leiðslunni. Ég vil taka undir að það er
mjög mikilvægt að halda sláturkostnaði
niðri, svo sem frekast er unnt en
verulegir hlutar í sláturskostnaðinum
eru t.d. laun og launatengd gjöld og
fæðiskostnaður verkafólks, það vó í
sláturskostnaðinum 1981,29% af sláturs -
kostnaðinum, þetta er m.a. að verka-
lýðsforingjar okkar hafa verið duglegir
að gæta réttar verkafólks við slátrun.
Ég vil vekja athygli á því að inn í
sláturskostnaðinum er líka heildsölu-
kostnaður, sem vegur þungt það eru
frysting og skrifstofukostnaður, annar
en laun og laun á skrifstofu reyndar líka
og sá baggi er líka 29%, þannig eru
komin 58% af kostnaðinum í þessa tvo
pósta. Þá er eftir rafmagn, olía umbúðir
afskriftir viðhald viðgerðir o.s.frv.
húsnæðiskostnaður og vextir og banka-
kostnaður.
Ég held að við þurfum að leita allra
leiða til þess að halda þessum kostnaði
niðri, það er ekki aðferðin að setja
þessi fyrirtæki á höfuðið, því það á eftir
að hefna sín við verður náttúrulega að
geta rekið þau með sæmilegum myndar-
brag, við þurfum að framleiða mátulega
mikið af landbúnaðarvörum við þrifaleg-
ar aðstæður, framleiða góða vöru og
meðhöndla hana með sem bestum hætti.
Við þurfum að framleiða mátulega
mikið. Hér var mikil umr. í gær um að
að bændur hefðu ekki vikist nógu vel
undir það að fækka fé sínum og semja
við ríkið, að fækka ánum í haust. Mér
kom það ekki á óvart, þó að bændur
væru ekki ginkeyptir fyrir þeim kjörum
sem þeim voru boðin. Ég held að það
hafi nú ekki verið haldið reglulega vel á
því máli og ef menn á annað borð ætluðu
að ná einhverjum árangri með þessu, þá
ættu þeir að vinna öðruvísi að heldur en
þarna var gert. T.d. þurfti nú að fara af
stað með málið miklu fyrr á árinu. Það
þurfti að gera það strax í vor og okkur
var það að. vísu ljóst í mínum þing-
flokki, að það þurfti að gera og héidum
að það væri í burðarliðnum, því að
auðvitað þurftu menn að vita það þegar
þeir báru á í vor hvað þeir ætluðu að
setja á af bústofni í haust. Síðan eru
þessar bætur, sem þarna voru boðnar,
þær uður náttúrulega að engu því að
bændunum var boðið upp á það að fá
borgað grundvallarverð á ærkjötið. Það
var nú allt og sumt. Auðvitað hefði þurft
að borga þeim einhverja tekjutryggingu
fyrir að minnka búin, því á einhverju
urðu mennirnir að lifa þessi ár, sem þeir
væru búnir að afsala sér réttinum til
framleiðslu. Raunverulega var keyptur
þarna kvóti af þessum mönnum og þeir
fá ekki að framleiða næstu ár það, sem
þeirra kvóti sagði til um.
Ég ætla ekki að orðlengja þetta meira.
Guðmundur J. Guðmundsson ræddi um
hrossakaupmenn í lok ræðu sinnar. Ég
held að hann sjái nú hrossakaupmenn í
kannske eilítið rómantískara ljósi heldur
en ég geri, ég þekki nokkra þeirra, og
ég vil taka það fram, að yfirleitt eru þeir
a.m.k. ekki lakari heldur en aðrir. Hann
hefði áhyggjur af því, að það smáminnk-
aði í sér, þetta göfuga eins og hann
sagði, en ég verð nú að hugga bæði hann
og okkur með því að ég held að af nógu
sé að taka.
Leikhúsið fær Árna Bergmann, rit-
stjóra Þjóðviljans og sagnkyndugan
einveldisfræðingtil að rita um ofsóknir
nasista, í leikskrá, og segir þar m.a. á
þessa leið:
„En svo kom nasisminn til valda í einu
helsta menningarsamfélagi álfunnar og
hafði komið sér upp rammri kenningu
um það hvað væri heilbrigt samfélag. í
hennar anda var svo lagt út í útrýmingu
á róttæklingum, gyðingum, hommum,
sígaunum, vangefnum og reyndar fleiri
hópum roanna. í minningaritum og
skáldverkum um þessa myrku tíð er ekki
oft minnst á hommana. Líklega veldur
þar um mest „feimni" okkar menningar,
sem gerir yfirlýsta samúð með „öfugugg-
um“ tortryggilega. Þeir hafa gleymst. En
þetta leikrit minnir á þá. Á það líka, að
hommar voru víst neðstir í því lagskipta
helvíti sem nasistar reistu í fangabúðum
sínum. Efst trónuðu glæpamenn, þá
komu hinir pólitísku, svo slavar, þá
gyðingar og síðast hommar. Aðalper-
sóna leiksins reynir að bjarga sér með
því að þykjast gyðingur. En það tekst
ekki heldur, því hann er sekur um
vináttu, hún mun koma honum í koll: í
helvíti er ekki gert ráð fyrir því að
nokkur láti sér annt um annan mann.
Þetta er grimmt leikrit, Fangabúðir
nasista eru þess eðlis, að stundum finnst
manni sem ekki sé hægt að sýna þær á
leiksviði. En það hefur verið reynt með
þeim árangri, að ekki er ástæða til að
vísa slíku viðfangsefni frá í nafni
vanmáttar..."
Leikurinn
Martin Sherman, sem er Bandaríkja-
maður, velur sér mjög óvenjulegt
táknmál í þessu leikriti. Þetta er saga
hommans, eða öfuggans Max, sem
stundar hommaklúbba í Berlín í fyrstu
dögum Þriðja ríkisins. Hómósexúalistar
eiga menn í valdastöðum, og við liggur
að ástarlíf og atferli hómósexualista
verði lögvemdað. En dæmið snýst við,
eins og áður kom fram. Max og félagi
hans, komast nauðulega frá Berlín. Þeir
eru hundeltir um allt Þýskaland, en
ferðinni er heitið til Hollands. Vinur
Max er myrtur, en Max er handtekinn
og fer að bera grjót í Dachau fangabúð-
unum, sem um þessar mundir voru þó
varla eins illræmdar og síðar varð.
Leikurinn styðst við sögulegar stað-
reyndir, og líklega er ekkert eins
djöfullegt til í heiminum og staðreyndir.
En þetta er eigi að síður skáldlegt verk
og nakið, þótt maður efist um að leikhús
geti hýst alla þjáninguna, er slóst í för
með manninum á þriðja áratug þessarar
aldar - og hefur gengið í spor hans síðar,
með litlum hvíldum.
Þetta er sannarlega áhugaverð og
merk leiksýning. Er það líklega góðri
leikstjórn að þakka og svo aðalleikaran-
um Andrési Sigurvinssyni, er þarna nær
frábærum árangri. Fleiri leikara mætti
telja, t.d. Þorvald Þorsteinsson, er
leikur Grétu, eiganda hommaklúbbsins
í Berlín.
Martin Sherman kann líka vel til
verka og með þessum mannlega harm-
Ieik, notar hann efnistök og tákn, er ég
minnist nú ekki að hafa séð í leikritum
fyrr.
Stúdentaleikhúsið fer vel af stað. Það
kemur með nýstárlegt verk og sýningu
og við skiljum orð Solsjenitsyns úr
Gulag Eyjamar betur, en hann segir:
„...Fulltrúar rannsóknarréttarins
styrktu vilja sinn með hinni kristnu trú;
kúgarar þjóða og landa afsökuðu sig hell
og heiðri fósturjarðarinnar; nýlendu-
sinnarnir með menningu; nazistarnir
með kynþáttamisbeitingu; og Jakobínar
(fyrr og síðar) með jafnrétti, bræðralagi
og hamingju ókominna kynslóða. Þakka
má HUGMYNDAFRÆÐINNI, að tutt-
ugasta öldin var gerð að tilraunatímabili
illvirkja, sem eyðilögðu milljónir
manna. Þessu er ekki hæg:t að neita;
það er ekki hægt aðhorfa fram hjá því,
eða kæfa það. Hvernig getum við þá
haldið því fram, að illvirkjar séu ekki
til? Og hver var það, sem þurrkaði út
þessar milljónir? Án illvirkja hefði
aldrei verið neinn eyjaklasi..."
Semsagt: Málið er enn á dagskrá.
9. des.
Jónas Guðmundsson
Aukamenn í Landnámu
og fleira fólk
JÓN ÓSKAR:
NÆTURFERÐ
Ljóð um frelsi
120 bls.
BÓKAÚTGÁFA MENNINGAR-
SJÓÐS
Reykjavík 1982.
Jón Óskar
Jón Óskar hefur haft til ljóð í bókum
í þrjá áratugi. Skrifað (var) í vindinn
þegar árið 1953, en síðan eru ljóðmæli
hans orðin að sex bókum, að þýðingum
úr frönsku meðtöldum. Áður hafði hann
svo sent frá sér smásagnasafnið Mitt
andlit og þitt (1952), þannig að opinber
rithöfundarferill hefur staðið í þrjá
áratugi, sem er helmingur ævi hjá
skáldinu, sem hefur eitt ár um sextugt.
Jón Óskar frá Akranesi byrjaði sinn
listferil sem tónlistarmaður, en hann
nam píanóleik um fimm ára skeið, en
varð þá að hætta námi vegna heilsu-
brests. Þegar heilsan kom aftur vann
hann við þýðingar og síðan í fjögur ár í
nauðungarvinnu við að vélrita þingræður
af segulbandi í Alþingi, sem eitt út af
fyrir sig ætti ekki að gjöra neinn að
sérstöku skáldi.
Með þetta í huga og að hafa ekki lesið
bækur hans sem fastur lesandi, þá kemur
ljóðabókin Næturferð nokkuð í opna
skjöldu.
Hún er nefnilega nær því hákarlsmáli,
er nábúar hans á Ljósvallagötunni, þeir
Guðmundur Hagalín og Jakob Thorar-
ensen notuðu í bækur, en málfari
manns er veikist við píanó, án þess að
glæfralega sé talað um heilsuna, sem er
undirstaða mannlegs lífs og allrar vinnu.
u I skaparans nafni ýtt var út
opnu skipi, er leyst var festi.
Með Andrarímur í andans nesti,
en annars harðfisk og blöndukút,
en munaðaraukinn eini og besti
ögn af sykrí í vasaklút.“
Þetta sagði Jakob Thorarensen í
hákarlalegukvæðinu fræga. Ekki veit ég
hvort það var ort á Ljósvallagötunni,
undir kirkjugarðsveggnum, eins og bók
Jóns Óskars. En einkennilega var þetta
Hornstrandamál ásækið, er ég las fyrsta
kafla bókar Jóns Óskars um Náttfara,
landnámsmann í Náttfaravík. En Nátt-
fari eða öllu heldur þræll hans ónefndur
og ambátt hafa með árunum fengið
uppbótarsæti í Landnámu, þótt eigi
teldist hann, stöðu sinnar vegna, hæfur
í rit sem átti að senda til Rómar í nafni
biskupa. Náttfari hefur því orðið að vera
goðsögn á íslandi, fremur en sjálfseign-
arbóndi, og enn, eftir rúmar ellefu aldir
er Ijósagangur í Náttfaravík í sögunnar
rökkri.
Ég hygg að Náttfarabálkur, sé, eins
og getið er á kápu, til þess ortur og
hafður, að fá þrælinn og ambáttina;
fyrstu landnemana í rétt sæti í þjóðarsög-
unni.
í Ijóðabálkinum reynir skáldið að sjá
fyrir sér tilraunir til að ganga ekki
framhjá þessu fólki í ritun Landnámu og
orsakir þess, að sagan er fáorðari um
þetta fólk, en efni standa til.
Frelsi og haf
Næsti kafli bókarinnar heitir Frelsi og
haf. Þar kveður við annan tón,
hákarlsmálið er horfið fyrir annarri
íslensku. Þá er skáldið í huganum upp
á Skaga og yrkir m.a. Vorljóð um
Akranes. Það hljóðar svo:
Um voríð hef ég kveðið
og vorið hef ég beðið
að koma einkum snemma,
því þá fer mig að dreyma
um fjöruilminn heima
Á Akranesi forðum,
er léttir fætur óðu
í sjónum spegilfögrum
við Traðarbakkakletta,
og svo ber við á stundum
að voríð gerír þetta
og ég er aftur bamið
sem hljóp um vetrarhjarnið
og bry ggjurnar og slorið
og kyssti síðan voríð
við Traðarbakkaldetta.“
Horft í skuggsjá
Þriðji kafli bókarinnar gerist hér í
bænum og hefst á kvæðinu Höfuðstaður.
■ Jón Óskar.
Hann gerist í löngu liðinni tíð, þegar
Reykjavík er „Höfuðstaður og hálfgert
þorp./ Latínuskóli, dómkirkja,
biskup..." Horft í skuggsjá nefnist
kaflinn, en orðið skuggsjá er nafn á
skuggamyndum.
Annar hluti þessa kafla, sem er í þrem
hlutum, er dálítið utangátta, jafnvel
óskiljanlegur eins og þúsundáraríkið og
byltingin verða, þegar það er matreitt á
Ljósvallagötunni eftir látlausar þing-
ræður í fjögur ár.
Fjórði kaflinn Eins og tíminn í dag,
er hinsvegar ágætur, en uppistaðan er
brennivínsferð norður í land með Magn-
úsi frá Hvammstanga.
Þegar Magnús er kominn norður,
verður síðan allt daufara, allt eins vel
þótt honum, eða nafni hans, skjóti upp
í seinasta kvæðinu í bókinni.
Bók Jóns Óskars hefur marga kosti.
Útlegging og löng svör, eins og í
Ijóðmælunum Framfarir heimsins, hafa
svo skelfilega lítið í annars góðar bækur
að gera. 10- des.
Jónas Guðmundsson
Jónas Guð-
mundsson skrífar
um bókmenntir