Tíminn - 02.02.1983, Blaðsíða 5

Tíminn - 02.02.1983, Blaðsíða 5
MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1983 5 fréttir Seðlabankinn í yfiriiti sínu um stöðu efnahagsmálanna: GAGNGER ENDURSKOÐUN VISI- TÖLUKERFISINS NAUÐSYNLEG — ef komast á út úr þeim ógöngum sem íslensk efnahagsmál eru komin í ■ „Þótt hér sé að nokkru um bráð- abirgðaupplýsingar að ræða, sem auk þess taka aðeins til hluta af þjóðarbú- skapnum, sýna þau ljóslega hinar ískyggilegu breytingar, sem áttu sér stað í efnahagsþróun og stöðu þjóðarbúsins á árinu 1982. Við þann verðbólguvanda, sem áður var við að glíma í efnahagsmál- um, bættist nú stóraukinn viðskiptahalli og samdráttur þjóðarframeliðslu, sem stefnir stöðu þjóðarbúsins út á við í mikinn háska,“ segir í yfirliti Seðlabanka íslands um stöðu efnahagsmálanna í upphafi árs. „Rætur þessarar þróunar má að verulegu leyti rekja til mjög versnandi ytri aðstæðna á síðastliðnu ári, einkum minnkandi sjávarafla og söluerfiðleika á erlendum mörkuðum. Jafnframt kom nú enn í ljós bæði hve fljótt hið lögboðna vísitölukerfi magnar áhrif utanaðkom- andi örðugleika og hversu varhugaverð öll frestun nauðsynlegra gagnráðstafana er fyrir efnahagslegt jafnvægi. Þær ráðstafanir, sem gerðar voru á síðasta ári til að ráða bót á vaxandi þjóðhagslegum halla, komu ekki nógu tímanlega til að hafa veruleg áhrif á þjóðarútgjöld á árinu, en auk þess ríkti á köflum óvissuástand, á meðan beðið var eftir ákvörðunum t' efnahagsmálum. Niðurstaðan virðist í aðalatriðum hafa orðið sú, að þjóðarútgjöld og innflutn- ingur vöru og þjónustu hafi hvort tveggja haldist svo til óbreytt frá árinu á undan, þrátt fyrir mikla lækkun þjóðartekna og útflutnings. Minnkandi tekjur þjóðarbúsins og birgðasöfnun komu því með fullum þunga fram í auknum viðskiptahalla við útlönd, sem virðist skv. bráðabirgðatölum hafa farið upp í um 11% af þjóðarframleiðslu á árinu. Leiddi þessi mikli viðskiptahalli til þess, að hlutfall er lendra skulda til langs tíma af þjóðarframleiðslu jókst úr rúmum 37% í nálægt 47,5% á árinu, en jafnframt lækkaði nettó-gjaldeyriseign bankanna um helming. Er hér um afar viðsjárverða þróun að ræða fyrir efna- hagslegt öryggi þjóðarinnar, ekki síst þegar litið er til óvissu og erfiðleika á erlendum lánamörkuðum. Gengis- og peningamál Mikil breyting varð í þróun gengis- mála á árinu 1982. Vegna versnandi stöðu útflutningsatvinnuveganna var framkvæmd veruleg gengislækkun í upphafi ársins og um leið horfið frá þeirri aðhaldsstefnu í gengismálum, sem fylgt hafði verið árið áður. Önnur meiri háttar gengisbreyting reyndist nauðsyn- leg í ágústmánuði, einkum vegna áhrifa aflabrests á afkomu þjóðarbúsins. Þriðja breytingin átti sér svo stað nú í byrjun þessa árs, en milli þessara þriggja gengisbreytinga var gengi krónunnar látið síga með hliðsjón af þróun hér og erlendis. Alls lækkaði vegið meðalgengi krónunnar um rúm 47% frá upphafi árs til ársloka, sem samsvarar tæplega 90% meðalhækkun á verði erlends gjaldeyris. Þessi mikla breyting gengisins umfram innlendar verðlagshækkanir, en þær námu rúmlega 60% á árinu, virtust á hverjum tíma nauðsynlegar til þess að tryggja viðunandi samkeppnisaðstöðu atvinnuveganna við versnandi ytri að- stæður. Hitt var jafnframt óumflýjan- legt, að hraðari gengisbreytingar hefðu að öðru óbreyttu í för með sér vaxandi verðbólgu, nema gerðar væru ráðstafan- ir til þess að taka áhrif þeirra út úr vísitölukerfi verðlags og launa. Þetta var að hluta gert með 8% skerðingu verð- lagsbóta 1. desember sl. En þrátt fyrir áhrif þeirrar ráðstöfunar átti gengisþró- unin mikinn þátt í því að auka verðbólg- una úr rúmum 40% í byrjun ársins í yfir 60% í árslok. Engar ráðstafanir hafa enn verið gerðar til þess að eyða verðbólg- uáhrifum þeirrar gengisbreytingar, sem ákveðin var í byrjun þessa mánaðar, enda stefnir verðbólgan að öllu óbreyttu yfir 70% þegar á allra næstu mánuðum. Þróun peningamála var mjög óhag- stæð á árinu 1982, verulega dró úr aukningu innlána, en útlán innlánsstofn- ana urðu langt umfram ráðstöfunarfé, svo að lausafjárstaða þeirra þrengdist mjög. Mörg öfl voru hér að verki. Sökum vaxandi verðbólgu urðu ávöxtun- arkjör fjármagns óhagstæðari, eftir því sem á árið leið, en jafnframt kynti efnahagsleg óvissa undir lánaeftirspurn og dró úr sparnaði. Nauðsynleg vaxtaað- lögun dróst fram á síðasta ársfjórðung, en síðan hefur verðbólgan enn vaxið. Fjárhagsstaða sjávarútvegsins, sem átti við mikinn hallarekstur að stríða, eink- um á fyrra helmingi ársins, auk mikillar birgðasöfnunar, versnaði mjög á árinu, og jók hann stórlega skuldir sínar við bankakerfið og viðskiptaaðila. Hafði þela í för með sér mikla útlánaaukningu af hálfu Seðlabankans og viðskipta- banka, bæði vegna reglubundinna af- urðalána og sérstakrar fryrigreiðslu vegna fjárhagserfiðleika fyrirtækja. Hef- ur þessi þróun þegar gengið mjög nærri fjárhagsstöðu bankakerfisins. Hefur það komið fram í vaxandi skuldasöfnunum bankanna gagnvart Seðlabankanum, sem svo aftur hefur haft í för með sér minnkandi gjaldeyriseign hans erlendis. Viðskiptahallinn Þegar litið er yfir þróunina að undan- förnu og stöðu þjóðarbúskaparins í dag, er ljóst, að þrátt fyrir aðgerðir stjórn- valda til þessa vantar mikið á, að efnahagsvandinn, sem magnaðist svo mjög á síðastliðnu ári, hafi enn verið leystur. Fari fram sem horfir, verður mjög mikill halli á viðskiptajöfnuði einnig á þessu ári, og skuldastaðan við útlönd mun komast á enn hættulegra stig. Jafnframt heldur verðbólga áfram að magnast og grafa undan fjárhagslegu trausti og sparifjármyndun, en háu atvinnustigi haldið uppi með erlendri skuldasöfnun og verðbólgumyndandi útlánum innanlands. Við þessum vanda verður að bregðast hið allra fyrsta, því hver mánuður er dýr í vaxandi erlendum skuldum, sem langan tíma tekur að greiða niður. Meginmarkmiðið í efna- hagsmálum hlýtur því, eins og nú er komið, að vera að draga úr og eyða sem fyrst viðskiptahallanum við útlönd , sem ógnar efnahagslegu öryggi landsmanna. Gengisskráningin er eitt mikilvægasta tækið, sem hægt er að beita til þess að örva útflutningsframleiðslu og draga úr innflutningi. Vandinn liggur þó ekki í því, að gengið hafi ekki verið lækkað nægilega að undanförnu heldur í hinu, að ekki hafa samtímis verið gerðar ráðstafanir, er tryggðu , að breytingar gengisins hefðu varanleg áhrif, en eyddust ekki á skömmum tíma af völdum víxlhækkana og leiddu þannig fyrst og fremst til aukinnar verðbólgu. Ef breytingar gengisins að undanförnu eiga að hafa tilætluð áhrif verður því að koma í veg fyrir, að þær renni óheftar út í framleiðslukostnað og verðlag. Er reyndar ljóst, að lengra þarf að ganga og stefna verður sem fyrst að gagngerri endurskoðun hins lögboðna vísitölukerf- is verðlags og launa, ef komast á út úr þeim ógöngum, sem íslensk efnahagsmál eru nú komin í. Erlendar lántökur hafa á undanförn- um árum ekki aðeins verið afleiðing umframeyðslu þjóðarbúsins, heldur hef- ur óhófleg notkun erlends lánsfjár haft í för með sér eftirspurnar- og peninga- þenslu, sem ýtt hefur undir verðbólgu og viðskiptahalla. Mikilvægt er, að sem fyrst sé gengið frá lánsfjáráætlun fyrir árið 1983, þar sem stefnt sé að um þriðjungs lækkun á erlendum lántökum frá því, sem var á síðastliðnu ári, sem samsvarar að erlendar lántökur verði um 3500 millj. kr. á núgildandi gengi. Síðan verður að takmarka lánsfjármagn- aðar opinberar framkvæmdir og útlán fjárfestingarlánasjóða við það svigrúm, sem þá er fyrir hendi. f peningamálum verður að setja það markmið, að útlánaaukning verði innan við það ráðstöfunarfé, sem bankakerfið fær af auknum innlánum, svo að lausa- fjárstaða innlánsstofnana geti batnað að nýju. Á sama hátt verður að takmarka lánafyrirgreiðslu Seðlabankans við aukningu ráðstöfunarfjár hans, svo að ekki verði frekar gcngið á gjaldeyrissjóði þjóðarinnar, sem nú eru að komast niður fyrir öryggismörk. Mikilvægasta forsenda jafnvægis á lánamarkaði er sú, að ávöxtunarkjör fjármagns séu í sam- ræmi við verðlagsþróun. Er því afar brýnt að draga úr verðbólgu á næstunni, svo að auðið verði að komast hjá hækkun fjármagnskostnaðar. Vítahríngur verðbólgunnar Að lokum er rétt að benda á nokkur atriði, er varða samhengi þeirra þátta efnahagsmála, sem hér hafa verið gerðir að umtalsefni, og þess markmiðs að halda uppi nægilegri atvinnu við þjóðnýt störf. Enginn vafi er á því, að háu atvinnu- stigi hefúr verið haldið uppi nú um nokkurt skeið fyrst og fremst með miklum erlendum lántökum til framkvæmda og rekstrar en hins vegar með peninga- þenslu, en hvort tveggja hefur stuðlað að verðbólgu og viðskiptahalla. Skulda- söfnun íslendinga gagnvart umheimin- um er nú hins vegar orðin svo mikil, að háskalegt væri að halda lengra áfram á þeirri braut. Háu atvinnustigi verður því ekki enn haldið uppi með þessum ráðum nema um skamman tíma. Eigi að tryggja sæmilegt öryggi í atvinnumálum fram- vegis, verður það að hvíla á traustari stoðum, svo sem sterkri samkeppnisað- stöðu og góðum rekstrarskilyrðum at- vinnuveganna og auknum innlendum sparnaði, en forsenda fyrir þessu hvoru tveggja er, að rofinn verður sá vítahring- ur verðbólgu, sem þjóðin er fjötruð við,“ segir í skýrslu Seðlabankans. (Millifyrirsagnir eru blaðsins). Aðeins skuldlausii áskriiendur geta tekið þátt i getrauninni. Getraunaseðlamir birtasl i laugardagsblödunum

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.