Tíminn - 02.02.1983, Blaðsíða 5

MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1983
5
fréttir
Seðlabankinn í yfiriiti sínu um stöðu efnahagsmálanna:
GAGNGER ENDURSKOÐUN VISI-
TÖLUKERFISINS NAUÐSYNLEG
— ef komast á út úr þeim ógöngum sem íslensk efnahagsmál eru komin í
■ „Þótt hér sé að nokkru um bráð-
abirgðaupplýsingar að ræða, sem auk
þess taka aðeins til hluta af þjóðarbú-
skapnum, sýna þau ljóslega hinar
ískyggilegu breytingar, sem áttu sér stað
í efnahagsþróun og stöðu þjóðarbúsins
á árinu 1982. Við þann verðbólguvanda,
sem áður var við að glíma í efnahagsmál-
um, bættist nú stóraukinn viðskiptahalli
og samdráttur þjóðarframeliðslu, sem
stefnir stöðu þjóðarbúsins út á við í
mikinn háska,“ segir í yfirliti Seðlabanka
íslands um stöðu efnahagsmálanna í
upphafi árs.
„Rætur þessarar þróunar má að
verulegu leyti rekja til mjög versnandi
ytri aðstæðna á síðastliðnu ári, einkum
minnkandi sjávarafla og söluerfiðleika á
erlendum mörkuðum. Jafnframt kom
nú enn í ljós bæði hve fljótt hið lögboðna
vísitölukerfi magnar áhrif utanaðkom-
andi örðugleika og hversu varhugaverð
öll frestun nauðsynlegra gagnráðstafana
er fyrir efnahagslegt jafnvægi.
Þær ráðstafanir, sem gerðar voru á
síðasta ári til að ráða bót á vaxandi
þjóðhagslegum halla, komu ekki nógu
tímanlega til að hafa veruleg áhrif á
þjóðarútgjöld á árinu, en auk þess ríkti
á köflum óvissuástand, á meðan beðið
var eftir ákvörðunum t' efnahagsmálum.
Niðurstaðan virðist í aðalatriðum hafa
orðið sú, að þjóðarútgjöld og innflutn-
ingur vöru og þjónustu hafi hvort
tveggja haldist svo til óbreytt frá árinu
á undan, þrátt fyrir mikla lækkun
þjóðartekna og útflutnings. Minnkandi
tekjur þjóðarbúsins og birgðasöfnun
komu því með fullum þunga fram í
auknum viðskiptahalla við útlönd, sem
virðist skv. bráðabirgðatölum hafa farið
upp í um 11% af þjóðarframleiðslu á
árinu. Leiddi þessi mikli viðskiptahalli
til þess, að hlutfall er lendra skulda til
langs tíma af þjóðarframleiðslu jókst úr
rúmum 37% í nálægt 47,5% á árinu, en
jafnframt lækkaði nettó-gjaldeyriseign
bankanna um helming. Er hér um afar
viðsjárverða þróun að ræða fyrir efna-
hagslegt öryggi þjóðarinnar, ekki síst
þegar litið er til óvissu og erfiðleika á
erlendum lánamörkuðum.
Gengis- og peningamál
Mikil breyting varð í þróun gengis-
mála á árinu 1982. Vegna versnandi
stöðu útflutningsatvinnuveganna var
framkvæmd veruleg gengislækkun í
upphafi ársins og um leið horfið frá
þeirri aðhaldsstefnu í gengismálum, sem
fylgt hafði verið árið áður. Önnur meiri
háttar gengisbreyting reyndist nauðsyn-
leg í ágústmánuði, einkum vegna
áhrifa aflabrests á afkomu þjóðarbúsins.
Þriðja breytingin átti sér svo stað nú í
byrjun þessa árs, en milli þessara þriggja
gengisbreytinga var gengi krónunnar
látið síga með hliðsjón af þróun hér og
erlendis. Alls lækkaði vegið meðalgengi
krónunnar um rúm 47% frá upphafi árs
til ársloka, sem samsvarar tæplega 90%
meðalhækkun á verði erlends gjaldeyris.
Þessi mikla breyting gengisins umfram
innlendar verðlagshækkanir, en þær
námu rúmlega 60% á árinu, virtust á
hverjum tíma nauðsynlegar til þess að
tryggja viðunandi samkeppnisaðstöðu
atvinnuveganna við versnandi ytri að-
stæður. Hitt var jafnframt óumflýjan-
legt, að hraðari gengisbreytingar hefðu
að öðru óbreyttu í för með sér vaxandi
verðbólgu, nema gerðar væru ráðstafan-
ir til þess að taka áhrif þeirra út úr
vísitölukerfi verðlags og launa. Þetta var
að hluta gert með 8% skerðingu verð-
lagsbóta 1. desember sl. En þrátt fyrir
áhrif þeirrar ráðstöfunar átti gengisþró-
unin mikinn þátt í því að auka verðbólg-
una úr rúmum 40% í byrjun ársins í yfir
60% í árslok. Engar ráðstafanir hafa enn
verið gerðar til þess að eyða verðbólg-
uáhrifum þeirrar gengisbreytingar, sem
ákveðin var í byrjun þessa mánaðar,
enda stefnir verðbólgan að öllu óbreyttu
yfir 70% þegar á allra næstu mánuðum.
Þróun peningamála var mjög óhag-
stæð á árinu 1982, verulega dró úr
aukningu innlána, en útlán innlánsstofn-
ana urðu langt umfram ráðstöfunarfé,
svo að lausafjárstaða þeirra þrengdist
mjög. Mörg öfl voru hér að verki.
Sökum vaxandi verðbólgu urðu ávöxtun-
arkjör fjármagns óhagstæðari, eftir því
sem á árið leið, en jafnframt kynti
efnahagsleg óvissa undir lánaeftirspurn
og dró úr sparnaði. Nauðsynleg vaxtaað-
lögun dróst fram á síðasta ársfjórðung,
en síðan hefur verðbólgan enn vaxið.
Fjárhagsstaða sjávarútvegsins, sem átti
við mikinn hallarekstur að stríða, eink-
um á fyrra helmingi ársins, auk mikillar
birgðasöfnunar, versnaði mjög á árinu,
og jók hann stórlega skuldir sínar við
bankakerfið og viðskiptaaðila. Hafði
þela í för með sér mikla útlánaaukningu
af hálfu Seðlabankans og viðskipta-
banka, bæði vegna reglubundinna af-
urðalána og sérstakrar fryrigreiðslu
vegna fjárhagserfiðleika fyrirtækja. Hef-
ur þessi þróun þegar gengið mjög nærri
fjárhagsstöðu bankakerfisins. Hefur það
komið fram í vaxandi skuldasöfnunum
bankanna gagnvart Seðlabankanum,
sem svo aftur hefur haft í för með sér
minnkandi gjaldeyriseign hans erlendis.
Viðskiptahallinn
Þegar litið er yfir þróunina að undan-
förnu og stöðu þjóðarbúskaparins í dag,
er ljóst, að þrátt fyrir aðgerðir stjórn-
valda til þessa vantar mikið á, að
efnahagsvandinn, sem magnaðist svo
mjög á síðastliðnu ári, hafi enn verið
leystur. Fari fram sem horfir, verður
mjög mikill halli á viðskiptajöfnuði
einnig á þessu ári, og skuldastaðan við
útlönd mun komast á enn hættulegra
stig. Jafnframt heldur verðbólga áfram
að magnast og grafa undan fjárhagslegu
trausti og sparifjármyndun, en háu
atvinnustigi haldið uppi með erlendri
skuldasöfnun og verðbólgumyndandi
útlánum innanlands. Við þessum vanda
verður að bregðast hið allra fyrsta, því
hver mánuður er dýr í vaxandi erlendum
skuldum, sem langan tíma tekur að
greiða niður. Meginmarkmiðið í efna-
hagsmálum hlýtur því, eins og nú er
komið, að vera að draga úr og eyða sem
fyrst viðskiptahallanum við útlönd , sem
ógnar efnahagslegu öryggi landsmanna.
Gengisskráningin er eitt mikilvægasta
tækið, sem hægt er að beita til þess að
örva útflutningsframleiðslu og draga úr
innflutningi. Vandinn liggur þó ekki í
því, að gengið hafi ekki verið lækkað
nægilega að undanförnu heldur í hinu,
að ekki hafa samtímis verið gerðar
ráðstafanir, er tryggðu , að breytingar
gengisins hefðu varanleg áhrif, en
eyddust ekki á skömmum tíma af
völdum víxlhækkana og leiddu þannig
fyrst og fremst til aukinnar verðbólgu.
Ef breytingar gengisins að undanförnu
eiga að hafa tilætluð áhrif verður því að
koma í veg fyrir, að þær renni óheftar
út í framleiðslukostnað og verðlag. Er
reyndar ljóst, að lengra þarf að ganga og
stefna verður sem fyrst að gagngerri
endurskoðun hins lögboðna vísitölukerf-
is verðlags og launa, ef komast á út úr
þeim ógöngum, sem íslensk efnahagsmál
eru nú komin í.
Erlendar lántökur hafa á undanförn-
um árum ekki aðeins verið afleiðing
umframeyðslu þjóðarbúsins, heldur hef-
ur óhófleg notkun erlends lánsfjár haft
í för með sér eftirspurnar- og peninga-
þenslu, sem ýtt hefur undir verðbólgu
og viðskiptahalla. Mikilvægt er, að sem
fyrst sé gengið frá lánsfjáráætlun fyrir
árið 1983, þar sem stefnt sé að um
þriðjungs lækkun á erlendum lántökum
frá því, sem var á síðastliðnu ári, sem
samsvarar að erlendar lántökur verði
um 3500 millj. kr. á núgildandi gengi.
Síðan verður að takmarka lánsfjármagn-
aðar opinberar framkvæmdir og útlán
fjárfestingarlánasjóða við það svigrúm,
sem þá er fyrir hendi.
f peningamálum verður að setja það
markmið, að útlánaaukning verði innan
við það ráðstöfunarfé, sem bankakerfið
fær af auknum innlánum, svo að lausa-
fjárstaða innlánsstofnana geti batnað að
nýju. Á sama hátt verður að takmarka
lánafyrirgreiðslu Seðlabankans við
aukningu ráðstöfunarfjár hans, svo að
ekki verði frekar gcngið á gjaldeyrissjóði
þjóðarinnar, sem nú eru að komast
niður fyrir öryggismörk. Mikilvægasta
forsenda jafnvægis á lánamarkaði er sú,
að ávöxtunarkjör fjármagns séu í sam-
ræmi við verðlagsþróun. Er því afar
brýnt að draga úr verðbólgu á næstunni,
svo að auðið verði að komast hjá
hækkun fjármagnskostnaðar.
Vítahríngur
verðbólgunnar
Að lokum er rétt að benda á nokkur
atriði, er varða samhengi þeirra þátta
efnahagsmála, sem hér hafa verið gerðir
að umtalsefni, og þess markmiðs að
halda uppi nægilegri atvinnu við þjóðnýt
störf. Enginn vafi er á því, að háu atvinnu-
stigi hefúr verið haldið uppi nú um nokkurt
skeið fyrst og fremst með miklum
erlendum lántökum til framkvæmda og
rekstrar en hins vegar með peninga-
þenslu, en hvort tveggja hefur stuðlað
að verðbólgu og viðskiptahalla. Skulda-
söfnun íslendinga gagnvart umheimin-
um er nú hins vegar orðin svo mikil, að
háskalegt væri að halda lengra áfram á
þeirri braut. Háu atvinnustigi verður því
ekki enn haldið uppi með þessum ráðum
nema um skamman tíma. Eigi að tryggja
sæmilegt öryggi í atvinnumálum fram-
vegis, verður það að hvíla á traustari
stoðum, svo sem sterkri samkeppnisað-
stöðu og góðum rekstrarskilyrðum at-
vinnuveganna og auknum innlendum
sparnaði, en forsenda fyrir þessu hvoru
tveggja er, að rofinn verður sá vítahring-
ur verðbólgu, sem þjóðin er fjötruð
við,“ segir í skýrslu Seðlabankans.
(Millifyrirsagnir eru blaðsins).
Aðeins skuldlausii áskriiendur geta tekið þátt i getrauninni.
Getraunaseðlamir birtasl i laugardagsblödunum