Tíminn - 02.10.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 2. OKTOBER 1983
9
menn og málefni
„Þau gæði, sem menn njota
oft umfram ýmsa menn”
■ Á föstudaginn var dr. Gunnar
Thoroddsen til grafar borinn. cn með
honunt hvarf litríkur og virtur stjórn-
málamaður af sjónarsviðinu. Margir
hafa orðið til þess síðustu dagana að
rekja kynni sín af Gunnari. rakið störf
hans fyrir land og þjóð og lýst mann-
kostum hans og hæfileikum. Við það
skal engu bætt hér.
Hins vegar þykir mér rétt að vitna
hér lítillega í tvær ræður. sem Gunnar
hélt sem forsætisráðherra.
Hvernig þjóðinni
hefur vegnað
Þegar Gunnar Thoroddsen ávar'paði
landsmenn sem forsætisráðherra 17.
júní 1981, vakti hann athygli á nokkr-
um meginmálum, sem væru til marks
um, hvernig þjóðinni hefði vegnað frá
endurreisn lýðveldis á íslandi.
í upphafi sagði Gunnar:
„Komið hafa þau timabil í sögu
íslenskrar þjóðar, er framför hefur litil
sem engin orðið, eða mönnum munað
aftur á bak.
Önnur tímaskeið hafa skilað þjóð-
inni ágætlega áleiðis til frelsis, farsæld-
ar og menningar.
Stundum áttar fólk sig ekki á því til
fulls, hver árangur hefur orðið af starfi
og striti um árabil, fyrr en staldrað er
við um stund og skyggnst um öxl.“
Síðan varpaði hann fram þeirri
spurningu, hvernig þjóðinni hefði
vegnað þann rúma þriðjung aldar, sem
liðinn var frá því að lýðveldi var
endurreistá íslandi.og svaraði þannig:
„Lítum á fjögur meginmál.
Á næstu árum eftir stofnun lýðveldis
mótaði Alþingi stefnu í utanríkismál-
um. I öryggis- og varnarmálum var
ákveðin þátttaka Islands í varnar-
handalagi vestrænna þjóða árið 1949
og varnarsamningur gerður 1951. Sú
stefna er enn í góðu gildi og verður
ckki frá henni hvikað.
Annað meginmál er sú auðlind. sem
fólgin er í fiskimiðum umhverfis Is-
land . Fyrir aldarljórðungi höfðu út-
lendir togarar lengi látið greipár sópa
um hin íslensku mið, svo að fiskstofn-
arnir voru aðframkomnir. En lýðveld-
ið Island hefur fært út fiskveiðilög-
söguna úr þrem sjómílum í tvö
hundruð. Fiskimiðin eru komin undir
íslensk yfirráð. Nú höfum við valdið
yfir þeim, Islendingar, og skulum reyn-
ast menn til að beita því bæði af kappi
og forsjá.
j þcssum átökum um stækkun land-
helginnar létu íslendingar um hríð svo
hressilega að sér kveða, að undir tók
víða unt lönd.
I>á er hið þriðja stórmál: Auðlind
okkar í orku fallvatna og jarðhita.
Við stofnun lýðveldis voru rafvirkj-
anir á Islandi 26 megavött að afli, en
eru nú 670 megavött. Virkjanir hafa
meira en tuttugu og fimmfaldast að afli
og orku.
Um áraniótin 1943 og 1944 var
Reykjavíkurborg að tengja hin lyrstu
hús við hitaveituna. Nú hita nær eitt
hundrað og sjötíu þúsund landsmanna
hús sín með jarðhita.
Stófelldar nýjar virkjanir standa fyr-
ir dyrum.
í fjóröa lagi nefni ég atvinnumál.
Á þann veg hafa íslendingar staðið
að uppbyggingu atvinnuvega í landinu,
að við erunt laus við atvinnuleysi,
meðan flestar grannþjóðir búa við
þann vágest, sumsstaðar svo að geig-
vænlegt er. Hinn árstíðabundni at-
vinnuskortur á nokkrum stöðum á
landinu, sumpart af vöidum veðurfars,
og sumarvinna fyrir skólafólk, eru
mál, sem sérstaklega þarf að huga aö.“
í þessum fáu orðum hefur Gunnar
dregið úpp mynd af gjörbrevtingu
íslenska þjóðfélagsins á fáeinum ára-
tugum. Og það er ástæða til að vekja
sérstaka athygli á því. að þetta er
einmitt það tímabil sem hann var
sjálfur í fylkingarbrjósti i íslenskum
stjórnmálum - bæði í höfuðborginni
og á alþingi og í ríkisstjórn. Hann á
því sinn veigamikla þátt í þeim um-
skiptum, sem hann var að lýsa.
Aðstæður hér og
hjá erlendum þjóðum
I áramótaávarpi sínu þetta sama ár,
198.1, gerði dr. Gunnar Thoroddsen
athyglisverðan samanburð á aðstæðum
íslensku þjóðarinnar og ýmissa ann-
arra jarðarbúa. Þar dró hann fram
ýmis þau grundvallaratriði íslensks
þjóðlífs, sem landsmenn taka gjarnan
sem sjálfsögðum hlut, en sem eru síður
en svo sjálfsagðir í veröldinni umhverf-
is okkur. Þessi kafli í áramótaávarpinu
er þess eðlis að fyllilega er ástæða til
að birta hann að nýju:
Að líta á þau
gæði sem menn hafa
„Þaö er alltaf hollt, og ekki síst um
áramót, að huga að því jöfnum hönd-
um er vel gengur og hinu, sem á móti
blæs. Um leiö og menn leiða hugann
að því er þá vantar, og þcim óskum,
sem þeir fá ekki fullnægt, er öllum
gagnlegt að líta einnig á það sent menn
hafa, þau gæði, sem menn njóta, oft
umfrant ýmsa aðra ntenn.
- í fjölntörgum þjóðlöndum býr
frjálshuga og frjálsborið fólk við eymd
og áþján, skort og skömmtun. Samtök
þess bannfærð, fangelsanir að nætur-
þeli, aftökur í dagrenning. Fyrir hverj-
ar sakir? Ohlýðni við harðstjórn, and-
mæli gegn ofbeldi.
Á Islandi njótum við frelsis til orðs
og athafna, gctum stofnað og starfrækt
félög til hjálpar og líknar öðrum
tnönnum, - til að vinna að áhugamál-
um og gæta hagsmuna einkalífs, búum
við löghelgað lýðræöi, samofið ís-
lenskri þjóðarsögu og þjóðareðli.
- Úti í heimi er andlegt frelsi víða
fótuni troöið, frjáls hugsun kaffærð,
mannhelgi svívirt. Þeim mönnum, sem
eru svo djarfir að heimta, að stjórn
standi við gerða milliríkjasamninga
um mannleg réttindi, er varpað í
dýflissur eða þeir læstir inni í vistarver-
um vitfirringa.
Á íslandi ríkir málfrelsi, funda- og
félagafrelsi. Hér geta allir skammað
alla. í fjölmiðlum ríkisins mega menn
atyrða ríkisstjórn og ráðamenn að vild
og gera það oft ómælt við mikinn
fögnuð áheyrenda.
- Mörg er sú þjóð, er þarf að búa við
stjórn, sem fámennur, harðsnúinn
hópur Itefur komið á fót í krafti
innlends og erlends hervalds, og engin
tök eru á að losna við slíka landsst jórn,
þótt ntikill meirihluti þjóðar sé henni
andsnúinn og vilji hana burt, veg allrar
veraldar.
Á Islandi ræður fólkið sjálft í al-
mennum kosningum. Það getur losnað
við ríkisstjórn, að minnsta kosti á
fjögurra ára fresti og jafnvel oftar.
En fólkið getur líka látið stjórn
starfa áfram, ef það vill.
- Víöa um lönd stynja milljónir
manna undan atvinnuleysi. Fátt er
ömurlegra atvinnuleysinu. Æskufólk,
sem lokið hefur námi og undirbúningi
undir lífsstarfið, hlaðið starfsorku og
löngun til að vinna landi sínu og sjálfu
sér gagn, fær mánuöum, misserunt og
árum saman ekki handtak að vinna.
Slíkt ástand er þyngra en tárum taki.
Á íslandi erum við svo lánsöm að
vera laus við atvinnuleysi. í nokkrum
grcinum vantar fólk til starfa, hinsveg-
ar er sumsstaðar árstíðabundinn at-
vinnuskortur, eins og jafnan hefur
verið á íslandi. Á því verður að reyna
að finna lausn.
- Við strendur sumra landa horfa
menn með þungum hug á urin fiskimið,
eydd af ofveiði og rányrkju útlcndra
yfirgangsmanna eða af skammsýni
landsmanna sjálfra.
Hér heima höfum við íslendingar
nú tekið sjálfir í okkar licndur yfirráö
yfir öllum fiskimiðum, 200 mílur um-
hverfis landiö. Nú stjórnum við veið-
unum sjálfir, nú velturá okkur, hvern-
ig til tekst. Um sumt hefur vel gengið.
Þorskstofninn í heild og hrygningar-
stofninn viröist fara vaxandi ár frá ári.
Varöandi aðra stofna hefur útkoman
verið lakari. Við verðum að læra af
reynslu og vera menn til þess að
stjórna vitlega þessum dýrmætu
gæðum, sem okkur hefur nú auðnast
að ná fullum umráöum yfir, en það var
einn af liinum stóru áföngum í sjálf-
stæöisbaráttu landsmanna.
- I sumum olíulöndum standa mcnn
á næstunni frammi fyrir þverrandi
lindum, sem gefið hafa á undangengn-
um árum gnótt fjár og auölegð. En
menn eru þar á fullri ferð að ausa, af
olíulindum, sem nægja í nokkur ár eða
áratugi og endurnýjast ekki.
íslendingar eiga þær auðlindir og
auösuppsprettur, sem ekki þverra né
þorna, meðan regn drýpur af himni á
íslenska fold.
Og stórvirkjanir og orkunýting eru
stærstu viöfangscfni þjóðarinnar nú og
á næstu áruin til aukinnar farsældar
fyrir land og lýð.
- Margar þjóðir hafa á undanförn-
um árum þjáðst og þjakast af hörm-
ungum hernaðarátaka: í Asíu, í Afr-
íku, í Suöur-Ameríku og fyrir liotni
Miöjaröarhafs. Þau átök hafa leitt
ineiri hörmungar yfir fólkið en orð fá
lýst.
Og nú hcfur vina- og viðskiptaþjóð
okkar, Pólverjar, lent undir þeim
járnhæl, sem molar allt það sem tengt
er frelsi og mannhelgi. Til Pólverja
heinist hugur okkar, samúð og fyrir-
bænir í raunum þeirra, þessarar virtu
þjóöar, sem um aldir hefur varðveitt
frelsiscldinn í brjósti sér, þann eld,
sem aldrei má slokkna.
Við íslcndingar, friöelskir og vopn-
lausir, höfum verið svo gæfusamir að
vera lausir við slík ósköp. Við eigum
þá ósk heitasta að stuðla aö friði. Við
Elías Snæland 0
Jónsson,
ritstjóri, skrifar
leggjum því lið, að sainningar náist um
gagnkvæman samdrátt vígbúnaöar
með útilokun kjarnorkuvopna, og
styðjum heilshugar sérhverja viðleitni
í þá átt.
Þannig njótum við Islendingar lýð-
ræðis, mannréttinda, mannhelgi,
frjálsrar menningar, atvinnu og ýmissa
kosta, sem inörguin öðruni þjóðum er
meinað að njóta.
Nú er inörgum Islendiiigum svo
farið, að hugur þeirra snýst öllu meira
um það, er þeir ekki fá, en hitt sein
þcir liafa. I fornum sögum segir svo frá
nierkum landa okkar, að liann var
þykkjuþungur sem aðrir íslendingar,
og þótti illt, ef liann fékk eigi það er
lianii beiddi.
I karpi uni dægurinál, í óánægju yfir
því að fá ekki einhverjar kjarahætur,
sem menn telja að nágranninn njóti,
meguni við aldrci missa sjónar af
hinum dýrmætu grundvallargæöuin, í
lífi mannanna, sem Islendingar góðu
hcilli njóta."
Verkefnin
framundan
Þessi samanburður dr. Gunnars
Thoroddsen frá árinu 1981 á auðvitað
enn erindi við okkur öll í dag, þegar
ýmsir eru ósparir á stór lýsingarorð í
garð stjórnvalda, sem eru að fást við
alvarlegan efnahagsvanda. Það á við
um þá, svo vitnað sé til dr. Gunnars,
að „hugur þcirra snýst öllu meira um
það, er þeir ekki fá, en hitt sem þeir
hafa.“
En stór lýsingarorð, og pólitískur
hávaði af því tagi, scm heyrst hefur úr
sumum stjórnarandstöðubúðunum að
undanförnu, eru auðvitað ekki til þcss
faljin aö leysa vandamálin. Þau eru
aðeins tilraun til þess að græða flokks-
pólitískt á því, að aðrir stjórnmála-
flokkar hafa tekið að sér það erfiða
verkefni að vinna bug á óðaverðbólg-
unni og byggja upp íslenskt atvinnulíf
svo að hægt verði að auka aftur
hagvöxt og bæta lífskjörin. Þetta er
auðvitað geysilega erfitt verkefni, sem
núverandi ríkisstjórn hefur einsett sér
að leysa af hendi. Það liggja fyrir
afdráttarlausar yfirlýsingar um, að
ekki verði hvikað frá markaðri stefnu.
Og Ijóst virðist að þeim markmiðum,
sem sett hafa verið í verðbólgumálum,
verði náð. Það eitt út af fyrir sig er
mjög mikilsverður árangur.
En það er síður en svo að ríkisstjórn
og alþingismenn geti þar meö farið að
slappa af. Það bíða margar óvinsælar
ákvarðanir þess þings, sem kcmur
saman eftir fáeina daga. Vegna efna-
hagsástandsins verður hins vegar að
taka þær ákvarðanir, hvað svo sem
þrýstingi frá margvíslegum hagsmuna-
aðilum líður. Það verður að laga til í
ríkisrekstrinum, þar sem allir sem til
þekkja virðast sammála um, að hægt
sé að spara verulegar fjárfúlgur. Það
verður að tryggja að þjóðin í hcild lifi
í samræmi við það, sem hún aflar. Og
það verður að sjá til þess, að þær
byrðar, sem því fylgir, komi sem
jafnast niður og eftir efnum og ástæð-
um eftir því sem nokkur kostur er.
I öllum þessum efnum verður að
koma til forysta af hálfu ríkisstjórnar
og alþingis, þannig að sá árangur, sem
er að nást í baráttunni við óðaverð-
bólguna, verði varanlegur. Það má
ekki koma til þess, að þær fórnir. sem
landsmenn hafa þurft að færa. vegna
minnkandi þjóðartekna og baráttunn-
ar við óðaverðbólguna, verði að engu
í nýju verðbólgubáli. Það er mikill
meirihluti landsmanna vafalaust sam-
mála um, og verkefni forystumanna
þjóðarinnar og hagsmunasamtaka
hljóta að taka mið af því í nánustu
framtíð.
- ESJ