Tíminn - 28.03.1987, Blaðsíða 19

Laugardagur 28. mars 1987
Tíminn 19
MINNING
lllllllllllli
TómasSigurgeirsson
Fæddur 18. apríl 1902
Dáinn 17. febrúar 1987
Þegar ég var unglingur heyrði ég
eldra fólk stundum spyrja eitthvað á
þessa leið, er ókunnan gest bar að.
garði.
Hver er maðurinn? Hvaðan kem-
ur hann? Hvert er ferðinni heitið?
Þetta kom mér í hug er ég tók að
rifja upp minningabrot um Tómas
Sigurgeirsson, Reykhólum. En hann
lést á Sjúkrahúsi Akraness 17. febr-
úar síðastliðinn.
Vorið 1926 kom nýr ábúandi að
Miðhúsum í Reykhólasveit, Þórar-
inn Árnason ættaður héðan úr sveit-
inni, en hafði um skeið haft á leigu
skólabúið á Hólum í Hjaltadal.
Kona hans var Steinunn Hjálmars-
dóttir, dóttir hjónanna Kristínar
Þorsteinsdóttur og Hjálmars Þor-
lákssonar Þorljótsstöðum í Vestur-
dal, Skagafirði.
Með þeim kom ungur búfræðingur
frá Hólum, hér öllum ókunnur.
Hver var hann? Hvaðan var hann
Hvað ætlaðist hann fyrir? Þannig var
spurt en fátt um svör.
Maðurinn vakti strax athygli.
Hann var allur hinn karlmannleg-
asti. Hann söng og dansaði og tók
strax fullan þátt í ungmennafélagi
sveitarinnar. Hann bar með sér
framandlegan blæ.
Hann talaði með öðrum málhreim
en hér þekktist og orðaval hans var
að nokkru frábrugðið breiðfirskri
málvenju.
Brátt varð nágrönnum það ljóst
að þessi farandsveinn var í betra lagi
liðtækur til allra starfa. Hann var
hagvirkur og átakagóður.
Auk þess kunni hann nokkra þá
hluti sem hér voru lítt eða ekki
þekktir. T.d. kunni hann að spinna
á vél.
En hvaðan var hann? Frá Stafni í
Reykjadal var sagt.
Engir hér höfðu borið þann stað
augum eða heyrt hans getið. Nú vita
allir fulltíða sveitungar mínir nokkur
deili á þeim stað.
Fyrir um þrjátíu árum kvaddi ég
dyra að Stafni, eða öllu heldur
Vallholti, hjá Ingólfi bróðurTómas-
ar og konu hans Bjargeyju Arn-
grímsdóttur. Þetta var síðsumars
seint að kveldi í rigningu og dimm-
viðri. Mætti reyndar flokka þetta
tiltæki mitt undir frekju eða jafnvel
ósvífni að ryðjast inn á ókunnugt
heimili með konu og þrjú börn.
Auðvitað gerði ég þetta í blóra við
Tómas, enda hafði hann tekið loforð
af mér að koma við í Stafni í ferð
minni til Mývatns. Skal það ekki
orðlengt frekar en þarna var tekið á
móti okkur af alúð og rausn.
Eftir ágæta nótt litaðist ég nokkuð
um garða í Stafni. Við blöstu víðlend
tún, snyrtimennska og miklar bygg-
ingar svo að líkara var þorpi en
afskekktu sveitabýli. Einhver hefir
sagt mér að um skeið hafi verið sex
lögbýli þar, er þeir Stafnsbræður
stunduðu búskap á.
„Römm er sú taug er rekka dregur
föðurtúna til.“
Þess munu þó færri dæmi að jafn
fjölmennur hópur einnar fjölskyldu
bindist æskustöðvunum eins sterk-
um böndum og Stafnsbræður. Ekki
skal ég um það dæma hversu glöggt
mitt gestsauga var.
En frá Stafni fór ég með þá vitund
að þar myndi heimafenginn baggi
fullkomlega metinn til jafns við að-
fenginn.
Tómas var einn af átta bræðrum
fæddur 18. apríl 1902. Sonur hjón-
anna Kristínar Ingibjargar Péturs-
dóttur og Sigurgeirs Tómassonar í
Stafni og sá eini er hlaut staðfestu
víðsfjarri æskustöðvum. En það
mun enganveginn hafa verið ætlan
hans er hann hleypti heimdraganum
og fór í Hólaskóla.
í minningargrein um Pétur, bróð-
ur Tómasar, ritar Páll H. Jónsson
rithöfundur svo:
„Heimilið var til þess fallið að
þroska ástundun, áhuga og félags-
hyggju. Próf úr þeim heimilisskóla
hafa þeir Stafnsbræður staðist með
ágætum.“
En hvað hugðist Tómas fyrir á
vordögum 1926?
Hann hafði kennt vanheilsu vetur-
Reykhólum
inn áður og taldi sig ekki færan til
allra verka.
Það sagði hann undirrituðum oftar
en einu sinni, að eiginlega hefði ekki
verið gert ráð fyrir öðru en hann
aðstoðaði Þórarin við búferlaflutn-
inginn og dveldi svo eitthvað fram-
eftir sumrinu, eða allt sumarið eftir
ástæðum, einkum varðandi heilsu
hans sjálfs.
En vefur örlaganna er margslung-
inn og þættir hans óræðir lítt skyggn-
um huga.
Tómas átti eftir að lifa og starfa
hér full sextíu ár og verða virkur
þátttakandi í framvindu héraðsins á
þessum breytingatímum.
Hann náði fljótlega fullri heilsu en
Þórarinn tók að kenna þess meins er
dró hann til dauða sumarið 1929, þá
37 ára gamlan.
Steinunn stóð þá uppi ekkja með
fimm börn á aldrinum tveggja til sjö
ára.
Ekki veit ég hvaða hræringar hafa
bærst í brjósti Tómasar á þessum
erfiðu tímum. Hitt er ég sannfærður
um, eftir áratuga kynningu, að ekki
hefur hvarflað að honum að yfirgefa
heimilið við slíkar aðstæður.
Það hefði strítt gegn drengskapar-
vitund hans.
Fljótt á litið gæti það hafa verið
umhugsunarefni fyrir ungan hæfi-
leikamann með ótal möguleika inn-
an seilingar að axla þessa ábyrgð.
Það var ekki auðleyst dæmi í
upphafi kreppunnar að taka við
fjárvana búi í ótryggri ábúð og eiga
að sjá farborða stórri fjölskyldu.
En þarna steig Tómas sitt gæfu-
spor.
Hann eignaðist traustan lífsföru-
naut þar sem Steinunn var, en þau
gengu í hjónaband síðla árs 1930.
Börnum hennar varð hann ham-
ingjuvaldur og tryggur forsvarsmað-
ur. Tómas og Steinunn voru um
margt ólík, en samheldni þeirra, ást
og virðing í sambúðinni samhæfðu
krafta þeirra þann veg að kostir
beggja nutu sín til fulls.
Börn Steinunnar og Þórarins eru:
Lilja, húsmóðir Grund Reykhóla-
hreppi, Þorsteinn, járnsmiður
Reykjavík, Hrefna, húsmóðirKópa-
vogi, Anna, húsmóðir Kópavogi,
Hjörtur, framkvæmdastjóri sunn-
lenskra sveitarfélaga Selfossi.
Steinunn og Tómas eignuðust tvö
börn: Kristínu Ingibjörgu, yfirljós-
móður, Reykjavík og Sigurgeir,
bónda Mávavatni, Reykhólum.
1939 misstu þau hjón ábúð á
Miðhúsum og fengu þá hálfa Reyk-
hóla til ábúðar. Þar stunduðu jrau
búskap óslitið meðan kraftar leyfðu
og vel það.
Áður er það fram komið að Tómas
var fæddur og uppalinn á traustu
menningarheimili, þar sem félags-
hyggja og samhjálp sat í fyrirrúmi.
Þessa eiginleika drakk Tómas í sig
með móðurmjólkinni og þeir fýlgdu
honum ófölskvaðir til hinstu
stundar.
Heimilisskólinn á Stafni brást
honurn ekki.
Hér var eitt sinn sagt að hann væri
eini samvinnumaðurinn vestan Gils-
fjarðar. Má vera að einhverjum hafi
þótt fullmælt. Hvað um það.
Ég fullyrði að enginn var honunt
einlægari og sannfærðari samvinnu-
maður hér um sveitir.
Ekki hirði ég að tína til öll þau
trúnaðarstörf er Tómas gegndi.
Hvoru tveggja er að mér leiðast slíkar
þulur og annað hitt að þulan yrði
langt um of löng. Mér líst svo til að
hann hafi komið við stjórn vel flestra
félagasamtaka er til falla í einu
sveitarfélagi.
Nokkurra þátta verð ég þó að geta
sérstaklega.
Hann var í forystu Búnaðarfélags
Reykhólahrepps um áratugabil og
síðustu árin heiðursfélagi. Yfir
fjörutíu ár var hann forðagæslumað-
ur. Ég man ekki hvort Tómas var
nokkurn tíma í stjórn Kaupfélags
Króksfjarðar. En þeim félagsskap
vann hann ærið starf. Hann hafði
lengi á höndum ullarmóttöku. Vann
við söltun á kjöti meðan sá verkunar-
máti tíðkaðist, bæði á Reykhólum
og Króksfjarðarnesi. Þá kom í hans
hlut að sjá um móttöku á vörum við
Reykhólasjó meðan aðdrættir voru
með þeim hætti. Síðar þróaðist þetta
í útibú Kaupfélagsins á Reykhólum
er Tómas veitti lengi forstöðu.
Öll þessi störf leysti hann af hendi
af frábærri trúmennsku og ósér-
plægni og horfði aldrei til eigin
launa.
Atvikin höguðu því svo til að í
fjörutíu ár hefur aðeins skammur
húsavegur aðskilið heimili okkar.
Sá vegur var mun skemmri væri
hægt að mæla samskipti og samstarf
á áþreifanlega mælistiku. Ég tel mig
því mæla af nokkurri þekkingu í
þessum minningabrotum.
Ekki vorum við alltaf samstiga.
Hann var virkur og traustur fram-
sóknarmaður og heill þar sem ann-
ars staðar. Það var ekki minn farveg-
ur og svo var með fleira.
En þetta hafði engin áhrif á nábýli
okkar og samstarf. Tómas var alltaf
boðinn og búinn til þess að veita
aðstoð ef með þurfti. Samskipti
okkar þessi ár voru margvísleg og af
ýmsum toga. Allt frá því að gantast
saman á leiksviði. Leggja á bakið
100 kg síldarmjölsekki eða kolapoka
við uppskipun og vaka yfir doða-
kúm. Alltaf var Tómas samur og
jafn. Hinn trausti hlekkur. Það kom
stundum fyrir að hann væri seinn til
svars er vanda bar að höndum sem
þurfti að leysa.
Eftir andartaks hlé kom oft þetta
svar. „Ætli maður reyni ekki“.
Þar með var málið útkljáð og
liðveisla hans fulltryggð.
Það er langur vegur frá Stafni til
Breiðafjarðar talið í kílómetrum, en
þó miklu lengra sé mælt í búskapar-
háttum.
Það er tvennt ólíkt að stunda
búskap á heiðarbýli norður í Þing-
eyjarsýslu eða á hlunnindajörð við
Breiðafjörð þar sem segja má að
hálft jarðargagnið sé í sjó.
Það er sitt hvað að stunda heyskap
í eyjum eða á fjalli. Það þarf bæði
þekkingu og reynslu til að nytja
hlunnindi svo vel fari.
Allt þetta tileinkaði Tómas sér á
skömmum tíma. Naut hann þar
meðfæddrar vandvirkni og hag-
leikni. Hann varð að vísu aldrei
sjósóknari til jafns við innfædda
breiðfirska formenn. En hann náði
þeim tökum á báti er dugðu honum
til að nytja eyjagagns og aðdrátta.
Tómas safnaði ekki fjármunum.
Til þess lágu ýmsar ástæður. Stórt
heimili til framfærslu, oft þröng og
ótrygg ábúð. En síðast en ekki síst
hversu veitul þau hjón voru. Hann
reisti sér aldrei hurðarás um öxl með
lántökum. Hans lífsstfll var í ætt
þeirrar kynslóðar, er taldi farsælast
að sjá fótum sínum forráð. Þau hjón
voru með afbrigðum gestrisin og
nutu þess að blanda geði við gesti
sína og veita þeim af rausn.
Staðurinn og störf Tómasar buðu
upp á gestanauð. Það vakti reyndar
furðu margra hversu vel þeim hjón-
um nýttist aflafé sitt. En þar kom til
nýtni þeirra og umhyggja. Og alla
tíð voru þau veitendur.
En Tómas safnaði öðrum verð-
mætum. Hann eignaðist vináttu og
virðingu meðbræðra sinna.
Með leyfi Kristínar dóttur hans
langar mig að lokum að minnast hér
atviks er hún sagði mér frá.
Þegar búið var að kistuleggja var
nokkur óvissa um hvort næðist strax
í bíl til þess að flytja kistuna vestur
en óhægt var um geymslu hennar á
staðnum.
Er þetta var rætt gefur sig fram
ungur maður og segir: „Ég lána
ykkur bara minn bíl.“
Kristín sagðist hafa orðið undr-
andi, því hún þekkti manninn ekki
og hann gerði engan fyrirvara um
ökumann eða annað er bílinn varð-
aði. Vegna uppruna mannsins kem-
ur mér ekki á óvart þótt hann sé
skjótgreiðvikinn. Þó langar mig til
að seilast lengra.
Maðurinn vissi reyndar full skil á
Tómasi því hann var fæddur hér í
sveit en fluttist ungur úr byggðarlag-
inu. Hins vegar efast ég um að hann
hafi nokkur bein tengsl haft við þá
er þarna voru staddir. Sjálfsagt hefur
honum einnig verið kunnugt að afi
hans og faðir voru góðvinir Tómas-
ar.
En var það næg ástæða til að
treysta ókunnu fólki fyrir bílnum?
Nú gef ég mér þá forsendu að
vinátta feðranna hafi á vissan hátt
átt þarna hlut að máli og þann veg
fannst mér Kristín líta á málið.
Væri þá ekki leyfilegt að álykta að
samhygð, samhjálp og samvinna séu
þau verðmæti er gildi halda þótt
annað reynist hjóm.
Undir það myndi Tómas taka
mætti hann mæla. Það var hans
sannfæring og þeirri sannfæringu var
hann trúr.
Tómas er horfinn af sviðinu. Við
sem áttum samleið með honum í
áraraðir þökkum og söknum hans.
í okkar augum eru Reykhólar
aðrir en áður. Ég og fjölskylda mín
vottum Steinunni og öðru vandafólki
samúð okkar.
Jens Guðmundsson.
Einar Birkir Guðbergsson
Kveðjuorð frá afa og ömmu í Bol-
ungarvík, Anítu systir og fjölskyldu.
Vegir Drottins eru órannsakan-
legir, og í dag kveðjum við með
harmi og söknuði litla drenginn
okkar, sem er látinn. Einar litli
fluttist með foreldrum hingað vestur
og var hann litla sólskinið í lífi okkar
allra, fallegt og yndisiegt barn sem
hann var og ávallt verður í hugum
okkar og við vitum í hjörtum okkar
að Jesús sagði leyfið börnunum að
koma til mín en bannið þeim það
ekki, því þeirra er Guðs ríki. Með
þetta fyrirheit ritningarinnar vitum
við elsku foreldrar að Drottinn mun
veita ykkur huggun í sorg ykkar.
Það er rúmt ár síðan Einar og
foreldrar fluttust til Reykjavíkur og
við viljum þakka fjölskyldu tengda-
dóttur okkar að Áshóli í Holta-
hreppi fyrir alla hlýju og umhyggju
í garð Einars litla og Drottins
blessun.
Sigríður Guðbergsdóttir
og fjölskylda.
Ég get varla trúað þvf ennþá að
heimsins besti frændi sé kominn til
Guðs, aðeins 3 ára og átta mánuðum
betur. Þessi myndarlegi og skýri
drengur sem alltaf var tilbúinn að
gera allt sem hann gat til að gleðja
aðra, bæði menn og dýr. Og þegar
ég minnist þess get ég ekki annað en
hugsað um það sem stendur r' Opin-
berun Jóhannesar 19.11.
Pá sá ég himininn opinn, og sjá:
Hvítur hestur. Sá, sem á honum sat,
heitir
TrúrogSannur, hann dœmirogberst
með réttvísi.
Það er ekki hægt að segja annað
en þau sem Guð elskar, deyja ung.
En það verðum við að muna að
meðan minningin er til, deyr enginn,
þess vegna verður Einar Birkir alltaf
hjá okkur.
Kristur minn ég kalla á þig
komdu að rúmi mínu.
Gakk hér inn og geymdu mig
Guð í faðmi þínum.
Með þessu vil ég votta elsku stóru
systur minni og besta mági í heimi,
Önnu Grétarsdóttur og Guðbergi
Br. Birkissyni mína innilegustu
samúð.
Elín Grétarsdóttir, Áshól.
Ástarkveðjur
frá afa og ömmu Áshól.
Fæddur 17. júlí 1983
Dáinn 23. mars 1987
í dag er til grafar borinn Einar
Birkir Guðbergsson að Hraungerð-
iskirkju.
Harmafregnin um hina skyndilegu
brottför Einars litla skilur eftir í
hjörtum okkar sorg og djúpan
söknuð.
Einar hafði flust vestur til Bolung-
arvíkur með foreldrum sr'num Guð-
bergi Birkissyni syni Birkis Skúla-
sonar og Sigríðar Guðbergsdóttur
og Anítu systir sem eru búsett hér
vestra. Móðir Einars er Anna Grét-
arsdóttir frá Áshóli í Holtahreppi.
Þau hjón urðu okkar einlægir
vinir og Hjalti sonur okkar og Einaý
litli hinir mestu mátar og leikfélagar.
Þeir voru nánast óaðskiljanlegir og
voru ávallt fagnaðarfundir er þeir
hittust. í hugum okkar er ennþá lítill
og fallegur drengur sem kom bros-
andi og glaður að hitta okkur í
Meiri-Hlíð. Einar fluttist fyrir rúmu
ári til Reykjavíkur þar sem foreldrar
hahs stofnuðu lítið einkafyrirtæki og
naut hann heimilis þeirra og ástúðar.
Einnig vitum við að hann átti ekki
síður ástkæra fjölskyldu í Bolungar-
vík. Því hann átti einnig hlýju og
aðdáun afa og ömmu að Áshól í
Holtahreppi. Enda var Einar nátt-
úrubarn í sér og naut þess að segja
okkur frá þeim unaðsreiti er hann
þar átti.
Okkur er ekki gert kleift að ráða
gátur þessarar tilveru okkar hér á
jörð, en mánudaginn 23. mars síð-
astliðinn var litli drengurinn hrifinn
burt af þessari jörð frá elskandi
foreldrum og ástkærri fjölskyldu til
þess að hvíla í faðmi og umsjá
Drottins. Kæru vinir, við vottum
ykkur inniiega samúð okkar og guðs
blessun.
Fjölskyldan í Meirí-Hlíð
Bolungarvík.
Ragnar Haraldsson,
Sigríður Þórðardóttir,
Hjalti Ragnarsson,
Gísli Ragnarsson.
Kveðjuorð frá langömmu og langafa
Ástarfaðir himinhœða,
heyr þú barna þinna kvak,
en í dag og alla daga
í þinn náðarfaðm mig tak.
Einar Birkir er horfinn frá okkur
yfir móðuna miklu þessi fallegi dugn-
aðar drengur og allt skeður þetta
fljótt og hljótt, því slysin gera ekki
boð á undan sér. Þegar þessar sorg-
arfréttir bárust okkur, gátum við
vart talað saman, grátkökkurinn sat
í hálsi okkar. Svona er lífið, að
heilsast og kveðjast.
Elsku Iitli langömmu og -afa
drengur með augun sín skær og bláu
liefur kvatt þennan heim, aðeins á
fjórða árinu. Þegar hann kom í
heimsókn á Brávallagötuna með
mömmu og pabba var líf og fjör. Það
var spennandi að fara í feluleik bak
við sófa og undir borð og stóla.
Hann geislaði af lífsgleði og krafti en
minningin um hann lifir.
Já, sefist sorg og tregi
þér saknendur við gröf,
því týnd er yður eigi
hin yndislega gjöf.
Hún hvarf frá synd og heimi
til himins, fagnið því,
svo hana guð þar geymi og gefi
fegri á ný.
(Björn Halldórsson, frá Laufási)
Langamma og langafi