Tíminn - 10.10.1987, Blaðsíða 11

Laugardagur 10. október 1987
Tíminn 11

lllllllllll III VETTVANGUR ÍBÍIIIIIIIIIIIIM ■ ^ : i L'/ l ^ ,1
Amór Baldvinsson:
Offramleiðsla á
kiöti haustið 1987
Hér fyrir framan mig er ég með
36. tbl. vikublaðsins Austra á Eg-
ilsstöðum þar sem getið er lands-
fundar Félags sauðfjárbænda, sem
haldinn var á Eiðum dagana 27. og
28. ágúst, ásamt viðtali við Jóhann-
es Kristjánsson formann félagsins.
í þessu viðtali getur hann m.a. um
meinleysislega en veigamikla
breytingu sem gerð var á því magni
af dilkakjöti sem bændur mega
leggja inn upp í fullvirðisrétt sinn
nú í haust. Þessi breyting fólst í því
að í hverri ærgildisafurð eru nú
18,2 kg af kindakjöti, hvort heldur
er um að ræða dilkakjöt eða
ærkjöt. Áður var þetta tvískipt;
16,8 kg af dilkakjöti eða 33,0 kg af
kjöti af ful'.orðnu. Ástæða þessarar
breytingar er einföldun að sögn
Jóhannesar. Nú virðist það al-
mennt mat manna að varla taki því
að leggja inn kjöt af fullorðnu fé í
haust vegna þessa, því kjöt af
fullorðnu tekur nú upp mikinn
fullvirðisrétt sem hægt er að nota
fyrir verðmætara kjöt af dilkum.
Pví virðist nú helst liggja fyrir að
miklu af fullorðnu fé verði fargað
og það urðað út í móa. Jóhannes
virðist ekkert yfir sig hrifinn af
þessari hugmynd skv. viðtalinu í
Austra. Nú hefur einnig verið ák-
veðið að farga öllu ærkjöti sem til
fellur við niðurskurð vegna riðu-
veiki í haust og næsta haust. Hvað
er nú til ráða? Engar ákvarðanir
virðast enn hafa verið teknar um
hvað á að gera í þessu máli og mér
virðast menn vera hálf tvístígandi
yfir þessu og ég lái þeim það í raun
ekki.
Ég vil því benda á örfá atriði,
sem eru þessari ágætu „einföldun"
meðfylgjandi. Það virðist hafa far-
ið framhjá mönnum að með því að
auka það magn af dilkakjöti sem
þarf í hverja ærgildisafurð um
8,33% eða 1/12, þá er um leið verið
að gefa mönnum kost á að auka
framleiðslu á dilkakjöti um 8,33%.
Þetta þýðir að sá fullvirðisréttur
sem þarf til að framleiða umsamin
11.000 tonn af kjöti leyfir nú fram-
leiðslu á 11.915 tonnum, án þessað
verðábyrgð sé fyrir hendi. Þetta
eru rúm 900 tonn, sem mætti
reikna á um 200.000.000,00 króna,
sem við getum framleitt innan
fullvirðisréttar umfram gerða
samninga um verðábyrgð. Þar með
er auðvitað ekki sagt að þetta verði
gert, en möguleikinn er fyrir hendi
og þá er nú orðið nokkuð lítið eftir
af allri framleiðslustjórnun. Auð-
vitað veit engirin hver framleiðslan
verður í haust, en við fáum aðeins
greitt fullt verð fyrir það sem
verðábyrgð ríkissjóðs nær til eða
um 11.000 tonn.
Til að skýra mál mitt betur þá
ætla ég að taka hér lítið dæmi um
bónda sem hefur 425 ærgildis-
afurða fullvirðisrétt - látum bú-
markið liggja á milli hluta - og
nýtti hann á eftirfarandi hátt haust-
ið 1986:
___f '1
Aukningin í dilkakjötinu á milli
áranna 1986 og 1987 er 14,56% í
þessu tiltekna dæmi. Það sjá það
allir hvað slíkt gæti haft í för með
sér. Ef 8,33% geta kostað 200
milljónir þá kosta þessi 14,56%
rétt um 350 milljónir. Ef við deild-
um þessu á þann fjölda búa sem
voru með sauðfé árið 1985, sem
var um 3.600 talsins þá fáum við
rétt innan við 100.000 krónur á bú.
Persónulega þá finnst mér þetta
nokkuð dýr einföldun.
Ég tel að það hafi verið mistök
að breyta gildandi reglum um kjöt-
magn í ærgildisafurð. Hræðsla
manna við offramleiðslu á ærkjöti
er óþörf því offramleiðsla á því
yrði alltaf mjög tímabundin. Menn
verða að geta fækkað fé nokkuð
frjálslega og þá um eins mikið og
þeir vilja og þegar þeir vilja. Slát-
urkostnaðurinn virðist vaxa mönn-
um í augum, en ég bendi á að það
kostar líka sitt í fé og fyrirhöfn að
standa í að slátra fé og grafa.
Á þessu máli átti að taka á allt
annan hátt heldur en beint og
óbeint að takmarka slátrun á full-
orðnu fé í sláturhúsum. í fljótu
bragði sýnist mér að um tvo mögu-
leika gæti verið að ræða:
1) Taka kjöt af fullorðnu alveg út
úr kvótakerfinu og verðfella það
mjög mikið t.d. að láta Æll og
ÆIII greiða sláturkostnað og e.t.v.
eitthvað svolítið þar umfram og
ÆI myndu greiða ca 50% af grund-
vallarverði. Ég held það sé stað-
reynd að ærkjöt er verðlagt of hátt
í verðlagsgrundvellinum. Ég held
líka að flestir bændur sættu sig við
að ærkjötið væri verðskert veru-
lega, þar sem það er bæði tiltölu-
lega lítill hluti af innlögðu magni
sem og einnig verði.
2) Heimila mönnum að leggja inn
kjöt af fullorðnu í hlutfalli við
innlagt dilkakjöt. Það mætti hugsa
sér t.d. að fyrir hver 1.000 kíló af
dilkakjöti fengi bóndi að leggja inn
200 kíló af kjöti af fullorðnu.
Ærkjötið hefði engin áhrif á dilka-
kjötskvótann og áfram væru 16,8
kg í ærgildisafurð. Það. kjöt sém
væri umfram íeyfilegt magn af
fullorðnu væri verðskert mjög
mikið, jafnvel alveg. Skerðing á
dilkakjöti væri eins og hefur verið.
Þannig væri í raun búið að skipta
Forsendurnar sem ég gef mér
eru þessar:
Vetrarfóðraðar ær: 320 ær
Tvílembuprósenta: 50%
Fjöldi kinda
sem er lógað: 35(=10%)
HAUSTIÐ 1986:
480 lömb meöalvikt 14,0 kg
35 ær meðalvikt 22,0 ke
Meðalvikt lamba: 14,0 kg
Meðalvikt kinda: 22,0 kg
Nú í haust (1987) gæti hann nýtt
sama fullvirðisrétt á eftirfarandi
hátt, að gefnum sömu forsendum
og fyrir 1986.
Samt. 6720 kg 400 ærg. aiuröir
515 slútraðalls Samt. 7490 kg' 423ærg.afurðir
HAUSTIÐ 1987: i (
550lömb meðalvikt 14,0 kg Samtals 7700 kg 423 ærg. afurðir
Oæ'r meðalvikt22,0kg Samtals 0 kg 0 ærg. afurðir
550 slátrað alls Samt. 7700 kg 423 ærg. afurðir
kjötkvótanum upp á milli dilka-
kjötsins og kjöts af fullorðnu og
mismunandi skerðingar mögulegar
á hvorum flokk. Einhver verð-
skerðing yrði að koma á ærkjötið
þó það væri innan 200 kg marksins.
Ég held að þcssar leiðir væru vel
framkvæmanlegar og gætu auð-
veldað fækkun sauðfjár, en ég er
dálítið hræddur um að eins og
þetta er þá geti það virkað alveg
öfugt; menn veigruðu sér við að
standa í slátrun heima hjá sér settu
ærnar bara á í von um að eitthvað
rætist úr og veltu þannig vandanum
á undan sér. Svipað gæti komið
upp hjá þeim sem eru með dilka-
kjöt umfram fullvirðisrétt. Ef um
væri að ræða nokkurt magn um-
fram kvóta, þá gætu menn freistast
til að setja á fleiri lömb. Til hvers
að leggja inn lömb sem ekkert fæst
fyrir? Ég álít þannig að það sé
töluvert atriði að sláturhúsin taki
við öllum sláturgripum, hvort sem
bóndinn fær fullt verð fyrir þá eða
ekki.
Þá erum við komin að þeirri
stóru og viðkvæmu spurningu um
það hver eigi að borga brúsann.
Sláturkostnaðurinn er verulegur,
sérstaklega ef ekkert fæst fyrir það
sem slátrað er. Eitthvað ætti að
vera hægt að minnka þann kostnað
við skrokka, sem fara beint í
einhverja vinnslu - loðdýrafóður
eða þessháttar - en á móti kemur
að mjög lítið verð fengist fyrir það
kjöt, svo einhverstaðar verður að
koma fjármagn til að greiða mis-
rnuninn, jafnvel þó að bóndinn fái
ekkert, því varla er hægt að ætlast
til þess af sáturhúsunum að þau
beri kostnaðinn. Talsvert af kjöti
af fullorðnu fer í ýmisskonar
vinnslu, þannig að með því að
lækka verð til bænda á verðmætari
afurðum t.d. ÆI mætti e.t.v. jafna
kostnaðinum svolítið út, þannig að
ef ÆI væri selt með hagnaði þá
færi það til að greiða tapið á hinu.
En ég er hræddur um að hvernig
sem allt veltur þá lendi kostnaöur-
inn af þessu mest á okkur sjálfum.
Aðstoð frá ríkinu er varla til að
tala um eins og ástandið er á því
heimili. Eins og venjulega er ríkis-
sjóður eins og tóm tunna og fjár-
málaráðherra hefur heldur verið
að ýfa sig framan í landbúnaðinn
undanfarið og viljað lækka niður-
greiðslur o.fl. þessháttar, svo varla
er að búast við miklu þaðan.
Spurningunni verður tæpast svarað
hér, enda var tilgangur minn fyrst
og fremst að vekja athygli á þessu
misræmi sem komið hcfur upp í
stjórnun kindakjötsframleiðslunn-
ar.
í grein í dagblaðinu Tímanum
frá laugardeginum 26. september
s.l. ergerðgrein fyrirsamkomulagi
milli bænda og landbúnaðarráðu-
neytisins um framkvæmd búvöru-
samningsins. Þessu er slegið upp á
forsíðu undirfyrirscgninni: „Loka-
byltingin í landbúnaði?“. Höfund-
ur fyrirsagnarinnar hefur sem betur
fer haft vit til að setja spurningar-
merki aftan við hana, enda er
byltingin sem kynnt er á innsíðum
blaðsins ákaflega fátækleg og vafa-
mál hvort slík bylting hefði lyst á
að éta börnin sfn. (Annað mál er
svo hvort byltingar éta ekki feður
sína og skapara, en það er nú
annað mál og hérumbil óskylt!).
Eitt af því sem kvótakerfið átti
að hafa í för með sér var betra
skipulag og meiri möguleikar fyrir
bændur til að skipuleggja sína
framleiðslu til samræmis við mark-
aðinn hverju sinni. I sjö ára sögu
kvótakerfisins hafa verið gerðar
fleiri breytingar á þessu apparati
en nokkurn langar til að telja.
Breytingar og hringl úr einu í
annað hafa verið daglegur viðburð-
ur. Hvergi hefur verið snefill af
stefnufestu, sem þó vantaði svo
mjög til að menn hefðu eitthvað til
að styðjast við. Fyrstu fimm ár
kvótakerfisins var það teygt og
togað þar til að þar gat rúmast
meiri framleiðsla en nokkru sinni
hefur verið á landinu. Undanþág-
um og auknum fullvirðisrétti var
ausið út á báða bóga og menn gátu
framleitt nokkurn veginn eins og
þá lysti. Ekkertaðhaldogáþessum
tíma tapaðist algjörlega niður sú
samstaða sem þó náðist 1980 um
framleiðslustjórnun. Þegar svo átti
að fara að taka á málunum sáu
ntenn að allt var að komast í óefni
og harðra aðgerða var þörf strax.
Ef unnt hefði verið að stjórna
framleiðslunni í raun þá hefði verið
passlegt að nota þennan áratug, frá
1980 til 1990, til þess að ná endum
saman í framleiðslu og eftirspurn.
I staðinn var látið reka á reiðanum
hálfan áratuginn og svo á að negla
framleiðsluna, sem kontin var úr
böndunum, niður hinn helming-
inn.
Verölagsmál sýnast einnig vera
í miklum ólestri og virðist manni
oft á tíðum lítíð eða ekkert sam-
hengi milli þess verðs sem við fáum
fyrir okkar vöru og svo útsöluverðs
til neytenda. Það stingur oft í augu
að þegar við fáum 3-5% hækkun á
okkar verð þá hækkar útsöluverð
fullunninnar vöru margfalt meira,
eða allt upp í 35% miðað við
áðurgreinda hækkun á grúndvall-
arverði.
Ég vil að lokum taka skýrt fram
að þó ég hafi sett upp ákveðið
dæmi hér í þessum greinarstúf, þá
cr alls ekki þar með sagt að þetta
verði svona, heldur er þetta aðeins
ábending um að þetta gæti orðið
svona. Eg vona að þeim scm málið
er skylt taki það til sín og athugi
vel hvort ekki er hægt að bregðast
við þessu á viðeigandi hátt. Við
megum alls ekki við því að glutra
niður þeim árangri sem hefur þó
náðst síðustu tvö ár í fækkun
sauðfjár og minnkun dilkakjöts-
framleiðslu. Það gæti orðið of stór
biti fyrir margar sveitir að þurfa að
sæta enn harðari aðgerðum til
samdráttar. Ef þessi breyting þýðir
allt að 14% (þó ekki væri nema
5%) mögulega aukningu á dilka-
kjötsframleiðslu hlýtur hún að vera
andstæð markmiðum þeirra sem
vinna að fækkun fjár og samdrætti
í dilkakjötsframleiðslu. Ef þessi
breyting þýðir einnig nokkra
skerðingu á tekjum okkar hlýtur
hún að vera andstæð markmiðum
Stéttarsambands bænda og ann-
arra hagsmunafélaga innan land-
búnaðarins.
Reyðarfirði 30. september 1987
Amór Baldvinsson
m
m
SAMBANDSiNS
LlNDARGOTU 9A -SIMI 698100 28200
TAKN TRAUSTRA FLUTNINGA