Tíminn - 10.10.1987, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Laugardagur 10. október 1987
BÓKMENNTIR
Flugþol órólegra hugmynda
Gyriir Eliasson:
Haugrof,
Mál og menning, 1987.
Höfundur þessarar bókar, Gyrð-
ir Elíasson, er enn ungur maður,
fæddur 1961 að því er segir hér á
bókarkápu, en hefur þó þegar sent
frá sér fimm ljóðabækur. Þær hafa
vakið töluverða athygli fyrir skáld-
lega hugkvæmni og frumlega ljóð-
gáfu sem menn hafa þóst greina
þar. t>ó hafa þær kannski ekki farið
eins víða og skyldi, fremur en
aðrar ljóðabækur ungskálda, sem
oftar en hitt eiga fyrir sér þau örlög
að vekja ekki upp háværan bumbu-
slátt hér á bókamarkaðnum.
{ þessari nýju bók eru þrjár af
þessum fyrri bókum prentaðar upp
í einni, nokkuð endurskoðaðar, og
gerð úr allmyndarleg Ijóðabók.
Þessar bækur heita Svarthvít axla-
bönd frá 1983, Bakvið maríuglerið
frá 1985 og ljóðaflokkurinn Blind-
fugl/Svartflug frá því á síðasta ári.
Þótt að vísu sé skammt liðið síðan
þessar bækur komu út, og efni nýju
bókarinnar þannig ýmsum kunnugt
fyrirfram, held ég samt að geta
höfundarins réttlæti það að virt
forlag taki hann upp á arma sína
líkt og Mál og menning hefur gert.
Frágangur bókarinnar má líka telj-
ast góður frá hendi útgefanda,
utan hvað einhverra hluta vegna
vantar í hana efnisyfirlit.
Þegar þessi nýja útgáfa er lesin í
gegn kemur líka í ljós að í henni
má sjá á ýmsan hátt forvitnilega
þróun. í fyrstu bókinni, sem hér er
prentuð upp, ber mest á stuttum
ljóðum og fáorðum, þar sem jafn-
vel örlar á gamansemi höfundar
sem enn hefur ekki hlaupið af sér
hornin. Ég nefni sem dæmi lítið
ljóð sem heitir Málmþreyta og er
svona:
blý á lokum augna minna
járn um ökkla fóta minna
gull á fingrum handa minna
það munar um minna
í næstu bók er hins vegar allt
orðið mun ábúðarmeira, stærra í
sniðum, og raunar þyngra í vöfum
einnig. Þar er til dæmis þetta ljóð
Gyrðir Elíasson.
sem heitir Skurðpunktar og er að
ýmsu leyti gott sýnishorn af því
hvemig kveðið er þarna:
héðan afverðurhenni ekki bjargað
sagði hann við sjálfan sig þegar
hann kom út á veröndina og sá að
sólinni var að blæða út. af bungu
hafsins sem bar í eyjarnar sá hann
einnig að fyrr eða síðar yrði hann
að kannast við hnattlögun jarðar.
hann dró upp lítinn vasahníf með
skeftilögðu hvítum skelplötum og
tókaðskafa undan nöglunum með
ofurhægum hreyfingum sem
minntu á
frásagnir af fornum helgiathöfnum
inka. síðan leit hann aftur upp.
brosti kalt og brá hnífnum eld-
snöggt á hálsæðina.
Þriðja bókin þarna er svo Blind-
fugl/Svartflug sem ég má segja að
hafi vakið allnokkra athygli þegar
hún kom út í fyrra. Þar er á
ferðinni eitt samfellt ljóð sem
samanstendur af rétt rúmlega 400
tölusettum línum. Að hluta til má
það raunar teljast einn allsherjar
orðaleikur, vegna þess að í því má
segja að skáldskaparíþróttin felist
ekki síst í uppröðun og samspili
orðanna, og þeirri hrynjandi sem
út úr slíku fæst. Jafnframt eru þar
þó einnig dregnar upp uggvænlegar
og óraunsæjar myndir, trúlega
flestar úr hugarheimi skáldsins,
sem segja má að túlkað geti þá
Lambakjötið er Ijúffengur matur. Það er á mjög góðu verði
í KRON verslunum núna. Úrval af lambakjöti í allskonar rétti.
Frampartar Marinerað kjöt
Læri Úrbeinað kjöt
Lærissneiðar London lamb
Hryggur Hangikjöt
Kótilettur Saltkjöt
Svið
Kauptu inn hjá KRON, það er hagstætt.
v/Norðurfell v/Stakkahlíð Stórmarkaður,
v/Tunguveg v/Dunhaga Skemmuvegi
i v/Furugrund, Kóp. Kaupstaður í Mjódd.
firringu sem margur nútímamaður
finnur fyrir frá samfélagi sínu.
í frumútgáfunni frá því í fyrra
bar þetta verk undirheitið „mós-
aík“, sem hins vegar hefur verið
fellt niður í þessari útgáfu. Að
mínu mati er sú skilgreining á
verkinu, sem þetta eina orð felur í
sér, þó síður en svo út í hött, eins
og ég held raunar að ég hafi bent á
í ritdómi um þá bók á sínum tíma:
Verkið er í rauninni ein allsherjar-
mynd af óskipulegri óreiðu, sett
saman úr þeim örsmáu ögnum sem
orðin mynda, og á þann hátt fylli-
lega sambærilegt við venjulega
mósaíkmynd hvað listræna upp-
byggingu snertir. Það hefst með
þessum línum:
Rósemi get ég ekki miðlað,
af henni á ég ekkert, flugþol
órólegra hugmynda virðist án
takmarka, þær hefja sig á loft
í hvelfingunni og sveima nótt
eftir nótt í húðvængjulíki milli
súlna, ég ligg og fylgist með
þeim undir glerinu, ekki vonlaus
um að þær tylli sér andartak
á límborna veggina.
En á hinn bóginn undirstrikar
þessi bók það aftur að Gyrðir
Elíasson er undir sömu sök seldur
að því er varðar yrkisefni og lang-
flest skáldsystkin hans af yngri
kynslóðinni. Sú sök felst í því að
hann yrkir innhverft og myrkt, og
raunar er ákaflega víða ekkert að
sjá annað en myskur, svartsýni og
böl þegar rýnt er inn í ljóð hans.
Honum er þannig ákaflega
ótamt að tengja Ijóð sín við áþreif-
anleg yrkisefni í samtímanum, fé-
lagsleg ádeiluverk er þama naum-
ast að finna, myndir úr umhverfi
hans, svo sem af landslagi eða
borgum, em sárafágætar, skoðanir
á dægurmálum koma naumast
fyrir, sama er að segja um hvers
konar söguleg yrkisefni, og þannig
mætti halda áfram. Líkt og áber-
andi er orðið í ljóðagerðinni hér í
seinni tíð em verk hans þannig
innhverf, úr tengslum við lífið
umhverfis, heilbrigð lífsgleði er
þar fátíð, og þau túlka kannski
oftar en hitt neikvæðar tilfinningar
einar saman. Og því er ekki að
neita að þetta getur eitt saman
orðið heldur þreytandi og einhæft
aflestrar, þannig að meiri fjöl-
breytni hefði hér án efa orðið til
bóta.
En þeir sem lesa ljóð eitthvað að
ráði em þó fljótir að komast að
raun um að það sem skilur á milli
feigs og ófeigs í ljóðaskáldskap er
hin meðfædda gáfa sumra manna
til að fella orð í skorður, skapa
hrynjandi og tengja gamlar og
kannski útslitnar hugmyndir saman
á einhvern þann hátt að bregði á
þær nýju ljósi, sýni þær í nýstárlegu
samhengi og kveiki í sambandi við
þær endurnýjuð hugrenningatengsl
með þeim sem les eða hlýðir á.
Þessi gáfa er sumum gefin en
öðrum ekki, og tilvist hennar veld-
ur því að sumir menn verða skáld
líkt og af sjálfu sér, meðan öðrum
tekst það aldrei, sama hvað mikið
þeir stritast við.
Ég held að það dyljist engum
sem les þessa bók í gegn að Gyrðir
Elíasson er gæddur skáldgáfu í
þeim mæli að það lofar ákaflega
góðu. En hann á enn þá eftir að
læra töluvert, og þar á meðal að
færa út það svið sem hann velur sér
viðfangsefni af og þar með að
takast á við fjölþættari yrkisefni en
hingað til. Helsti veikleiki hans er
enn sem komið er sá hvað yrkisefni
hans eru einhæf og raunar fátæk-
leg, og það er óneitanlega til spillis
á þessari bók. En hann er enn á
þeim aldri að hann hefur tímann
fyrir sér, og líkt og ég gat um má
sjá greinilega þróun fram á við í
þessari nýju bók, sem ber því vitni
að hann sé leitandi líkt og góðum
listamanni sæmir.
Ef ég má vitna í ljóðið sem hér
var tekið upp fyrst þá fer ekki á
milli mála að „það munar um
minna“ en þessa bók. En vonandi
er hún þó aðeins upphafið að meiri
átökum og sterkari ijóðagerð. Mér
sýnist ekki fara á miili mála að það
bendir ýmislegt til þess hér að svo
geti orðið. - esig