Tíminn - 10.10.1987, Blaðsíða 15

Laugardagur 10. október 1987
Tíminn 15
lllllllllllllllllllllllll ÚTLÖND llllllllllllllll
Enn deilt um
Ólympíuleika:
Samaranch
vill ná fundi
Gorbatsjovs
Forseti Alþjóða Ólympíunefndar-
innar (IOC) sagði í gær að hann
reyndi nú að ná fundi Mikhail Gor-
batsjovs Sovétleiðtoga til að koma í
veg fyrir að kommúnistaríkin hættu
við þátttöku í Ólympíuleikjunum í
Seoul í Suður-Kóreu á næsta ári.
Juan Antonio Samaranch sagðist
hafa skrifað Gorbatsjov bréf þar
sem hann fór fram á fund þeirra.
Einnig sagðist hann hafa varað við
því í bréfi sínu að refsingum yrði
Juan Antonio Samaranch forseti
Alþjóða Ólympíunefndarinnar: Vill
ná fundi Gorbatsjovs.
beitt gegn þeim þjóðum sem snið-
gengu leikana.
Norður-Kóreumenn hafa hótað
að sniðganga leikana og fá önnur
kommúnistaríki í lið með sér fái þau
ekki að halda þá ásamt Suður-Kór-
eumönnum.
Alþjóða Ólympínefndin hefur
boðið Norður-Kóreumönnum að
halda nokkrar keppnisgreinarnar í
landi sínu en samkomulag hefur enn
ekki náðst um fjölda þeirra.
Reuter/hb
Pat Robertson
sjónvarpsklerkur
laug til um
giftingardag sinn:
Svo bregðast
krosstrésem
aðrir raftar
Pat Robertson sjónvarpsklerkur
vestur í Bandaríkjunum. sem leitar
nú eftir útnefningu repúblikana sem
forsetaframbjóðandi þeirra, hefur
viðurkennt að elsti sonur hans hafi
verið getinn áður en hann giftist
barnsmóður sinni og að hann hafi
logið til urn þessa staðreynd til að
„vernda fjölskyldu sína“.
Robertson viðurkenndi í viðtali
við stórblaðið Washingtonpóstinn
nú í vikunni að hanti hefði ekki gifst
þann 22. mars árið 1954 heldur þann
27. ágúst sama ár, aðeins tíu vikum
áður en sonurinn fæddist.
Robertson hefur lagt á það áherslu
í kosningabaráttu sinni að tímabært
sé að vekja upp að nýju gömul
siðferðisleg gildi, þar á meðal hrein-
lífi fyrir hjónaband.
Ekki er þó talið líklegt að fara
muni eins fyrir sjónvarpsklcrknum
og nokkrum frambjóðendum dem-
ókrata sem hafa þurft að hætta
baráttu sinni vegna lyga og framhjá-
halds.
Bæði er það að hann á sér dygga
stuðningsmenn sem fylgja honum í
gegnum súrt og sætt og einnig hefur
hann ávallt viðurkennt að hafa verið
ódæll í æsku og frekar viljað drekka
og leita á kvenmenn heldur en að
farameðbænirnarsínar. Reuter/hb
Fæðuofnæmi barna -
staðreynd eða ímyndun
Sérfræðinga greinir mjög á um hvað sé fæðuofnæmi. Einkennin
geta stafað af allt öðru en ofnæmi. Allt bendir þó til, að flest
börn vaxi upp úr fæðuofnæmi fyrir þriggja ára aldur
Varla opnar meður blað eða
tímarit nú á dögum, án þess að
rekast á eitthvað urn fæðuofnæmi,
þó aðeins séu fáein ár síðan farið
var að rannsaka þetta flókna fyrir-
bæri að nokkru gagni. Enginn veit
með vissu hversu margir eru við-
kvæmir fyrir mat sínum, eða hafa
raunverulegt fæðuofnæmi og áætl-
anir eru mjög mismunandi um það.
Sérfræðinga greinir mjög á.
Sumir segja að lítið sem ekkert
liggi fyrir um að margt fólk þjáist
af ofnæminu, eða að margar fæðu-
tegundir geti valdið ofnæmisvið-
brögðum. Aðrir fullyrða að fæðu-
ofnæmi sé algengt, en í flestum
tilfellum séu einkennin ekki rakin
til fæðunnar. Einstaka ganga svo
langt að segja að matur valdi
hugsanlega allt að fjórðungi
asmatilfella.
f sannleika sagt er ekki auðvelt
að áætla hversu mörg börn hafa
fæðuofnæmi. Ekki eru til fullnægj-
andi próf og læknar verða iðulega
að reiða sig á minni sjúklingsins
eða foreldra hans varðandi við-
brögð við vissum fæðutegundum.
Þetta er hálfgerð happa- og glappa-
aðferð og til að gera málið enn
flóknara, má ekki rekja öll ein-
kenni til ofnæmis. Barn getur feng-
ið kláða í munninn eftir máltíð, en
hann getur stafað af allt öðru en
raunverulegu ofnæmi.
Barnið bregst stundum þannig
við vissum fæðutegundum, einfald-
lega af því að það býr ekki yfir
þeim efnakljúfum sem þarf til að
vinna á þeim. Eins er um aukaefni
í matvælum, litar- og rotvarn-
arefni. Til ereinnig að barn bregð-
ist illa við mat, einfaldlcga vegna
þess að því finnst hann vondur og
það nægir stundum til að barnið
verður hreinlega veikt. Petta er
kallað sálræn andúð og einkennin
koma ekki fram ef barnið fær sama
mat í öðru fornii og þekkir hann
ekki aftur.
Hvað veldur ofnæmi?
Vitað er að ef barn hefur raun-
verulegt fæðuofnæmi, hlýtur
ónæmiskerfi þess að eiga þátt þar
í. Ónæmiskerfið framleiðir mót-
efni til að vinna á veirum og
gerlum. Ónæmiskerfi barns með
ofnæmi gerir ekki greinarmun á
meinlausum og hættulegum að-
skotaefnum. Hafi barnið til dæmis
ofnæmi fyrir eggjum, framleiðir
líkaminn mótefni til að berjast
gegn því sem hann heldur að sé
hættulegt - í þessu tilviki eggja-
hvítuefni.
Einkennin geta verið af mörgu
tagi, kláði og bólga í vörum,
þykkni í hálsi, útbrot, asma,
uppköst, niðurgangur, magaverk-
ir, nefrennsli, höfuðverkur og alls-
herjar vanlíðan.
Ofnæmi hefur líka verið kennt
um sitthvað annað, svo sem
mígreni, kveisur og ofvirkni. Sumt
af þessu kemur í ljós nokkrum
mínútum eftir mat, annað seinna og
getur varað í meira en sólarhring.
Algengustu fæðutegundir, sem
nú eru taldar orsaka ofnæmisvið-
brögð hjá börnum eru mjólk, egg,
einkum hvítan, fiskur, einkum
skelfiskur, hveiti, ostur, hnetur,
svo og litar- og rotvarnarefni. Það
sem ólíklegast er að valdi ofnæmi
er lambakjöt, hrísgrjón, kartöflur,
gulrætur, salat, baunir og blávatn.
Matarvenjur barna hafa verið
rannsakaðar og beinharðar stað-
reyndir liggja fyrir. Ljóst er að
verða, að sögn sérfræðinga, að
fæðuofnæmi, einkum barna, er Iík-
legt til að eiga þátt í kvillum, sem
fram til þessa hafa ekki verið
tengdir fæðunni. Þó er allt of lítið
vitað um þetta með vissu.
Erfðir eru einn þáftur, sem þarf
að rannsaka meira. Ef exem er til
dæmis í ættinni, asma eða hey-
mæði, er líklegt að barn hafi erft
tilhneiginguna. í þeim tilvikum
framleiðir fjölskyldan of mikið af
mótefninu, sem aftur veldur of-
næmiseinkennum. Séu báðir for-
eldrar úr ofnæmisfjölskyldum, eru
60% líkur á að barnið erfi einkenn-
in, en um 30% sé það annað
foreldrið.
Það er þó ekki einungis sjúkra-
saga fjölskyldunnar, sem ákvarð-
ar hvort barn er líklegt til að hafa
ofnæmi. Hvað barnið fær að borða
á fyrstu mánuðum getur ráðið
miklu. Ljóst er að það sem helst
getur dregið úr líkum á ofnæmi, er
að hafa barnið á brjósti og venja
það smám saman við fasta fæðu
meðfram.
Kúamjólk á fyrsta misseri getur
átt þátt í að auka líkur á ofnæmi,
en það er alls ekki algilt. Þó er
sannað að kúamjólk er algengasti
ofnæmisvaldur í ungum börnum
(allt að 7,5%) og talið er að hún
geti valdið exemi, asma, kveisu,
nefrennsli og jafnvel hegðunar-
vanda. Talið er að magi ungbarna
„leki“ aðskotaprótínum úr annarri
fæðu en móðurmjólkinni út í blóð-
ið og myndi þannig ofnæmi. Móð-
urmjólkin á að vernda barnið fyrir
slíku, með því að framleiða mót-
efni, sem ónæmiskerfi barnsins get-
ur ekki framleitt fyrr en um sex
mánaða aldur.
Þetta er ein ástæða þess að
móðurmjólkin er svo mikilvæg.
Það skýrir líka hvers vegna svo
miklu fleiri pelabörn fá ofnæmi
heldur en brjóstabörn. Staðreynd-
irnar tala fyrir sig sjálfar: ljóst er
að helmingur barna, þar sem of-
næmi er í fjölskyldunni, eru líkleg
til að fá exem, ef þau tá pela, en
aðeins 8% ef þáu eru á brjósti.
Eftir hálft ár getur barnið sjálft
framleitt það mikið af mótefnum
að það getur unnið á aóskotaefnum
í kúamjólk og annarri fæðu. Ef
ofnæmi er í fjölskyldunni, er samt
ráðlegt að tala við lækni, áður en
farið er að gefa barninu blandaða
fæðu.
Margs konar ofnæmiseinkenni
eru nokkuð algeng hjá börnum, en
flest virðast vaxa upp úr þeim fyrir
þriggja ára aldur. Þó vissulega sé
leitt að sjá barnið sitt veikt, eru
ofnæmiseinkenni af litlum matar-
skammti yfirleitt hættulaus.
Fæðuofnæmi og ofvirkni
Tengslin milli fæðuofnæmis og
ofvirkni eru mjögóljós, vegna þess
að svo margt annað gæti einnig
valdið ofvirkninni - til dæmis vandi
í tilfinningalífinu. Þó virðist sitt-
hvað benda til að ofvirkni sumra
barna eigi rætur að rekja til fæð-
unnar.
Á barnasjúkrahúsi í London
voru 76 ofvirk börn athuguð ná-
kvæmlega og í ljós kom, að litar-
og rotvarnarefni í mat voru algeng-
asti valdur ofvirkninnar. Þegar
þessi efni voru fjarlægð, komst
hegðan barnanna í eðlilegt horf.
Þó ekki megi taka þetta sem ótví-
ræða sönnun, sýnir það að einhver
tengsl eru milli fæðu og framkomu.
Bresk samtök til stuðnings of-
virkum börnum hafa lengi haldið
fram, að aukaefnií fæðu séu aðal-
orsök undarlegrar hegðunar barna,
til dæmis litarefni í appelsínusafa,
ís, fiskstautum og fleira. Barátta
samtakanna hefur leitt til að fram-
leiðendur hafa nú á markaðnum
fæðu án allra aukaefna og foreldrar
velja fæðuna af meiri kostgæfni en
áður. Þó ótvíræðar sannanir liggi
ekki fyrir, eru færri foreldrar
reiðubúnir en áður til að taka
áhættuna.
Á barnasjúkrahúsinu, sem áður
var getið, fóru einnig fram athug-
anir á börnum með mígreni. Þó
fæðan sé ekki talin beinlínis
mígrenivaldur, voru köstin sjald-
gæfari, ef viss efni voru útilokuð úr
matnum. Þegar þau voru aftur sett
í matinn, fjölgaði mígreniköstum
til muna. Þarna var einkum um að
ræða kúamjólk, egg, súkkulaði,
appelsínur og hveiti.
Vandi er að vita hvort barn
hefur raunverulega ofnæmi. Efþað
hefur til dæmis ofnæmi fyrir fiski,
getur verið að það kasti upp og
varir þess bólgni í hvert sinn sem
það borðar fisk. Þá virðist það
augljóst, en geri einkennin aðeins
stundum vart við sig, eða ekki fyrr
en nokkru eftir fiskátið, er vafi á.
Annar vandi er að ekkert þcirra
einkenna, sem tengt er fæðuof-
næmi, er bara af því. Niðurgangur,
uppköst, útbrot og breytingar á
hegðan geta hæglega stafað af allt
öðru, en ef einkennin eru langvar-
andi, skal alltaf ræða við lækni. Þó
foreldri sé næstum visst um að
bamið sé haldió ofnæmi fyrir
vissum mat, er óráðlegt að breyta
mataræði þess snögglega eða gera
einhverjar tilraunir. Slíkt getur
gert meira illt en gott.
Sé ljóst að barnið hafi ofnæmi
fyrir ákveðinni fæðutcgund og líði
vel ef það fær Itana alls ekki, getur
beinlínis verið hættulegt að gefa
því hana í tilraunaskyni nokkru
seinna, svo sem til að athuga, hvort
barnið hefur vaxið upp úr við-
brögðunum.
Einnig skal hafa í huga, að sum
börn með ofnæmiseinkenni bregð-
ast vel við breytingum á mataræði,
önnur alls ekki, þó þau hafi öll
sömu einkennin. Þetta sýnir hvað
'raunverulega er lítið vitað um
fæðuofnæmi. Rannsóknir halda
stöðugt áfram og vonandi verður
hægt að svipta stærra horni af
hulunni ofan af þessu margslungna
fyrirbæri með tímanum.