Fréttablaðið - 21.02.2009, Blaðsíða 34

34 21. febrúar 2009 LAUGARDAGUR
É
g er viss um að við borg-
um marga milljarða á ári
fyrir fæðubótarefni. Það
hafa verið gerðar kannan-
ir á sölu slíkra efna víða
erlendis sem hafa leitt
í ljós að almenningur borgar álíka
mikið fyrir náttúru- og fæðubótarefni
og hann borgar fyrir lyf. Slík könn-
un hefur ekki verið gerð hér á landi
en ég gæti trúað að upphæðin hlaupi
á nokkrum milljörðum,“ segir Magn-
ús Jóhannsson, læknir og prófessor við
Háskóla Íslands.
256 tonn af fæðubótarefnum
Eins og sést á töflunni hér til hliðar
hefur orðið gríðarleg aukning á inn-
flutningi á drykkjarvöruefnum sem
innihalda prótein, vítamín eða önnur
næringarefni. Árið 2003 var um 81
tonn af slíkum vörum flutt til lands-
ins en í fyrra voru flutt inn 256 tonn.
Magnús skellir upp úr þegar hann
heyrir þessar tölur nefndar og segir
að prótein og amínósýrur séu efni sem
fólk geti fengið úr hefðbundinni fæðu,
til dæmis kjöti eða fiski.
„Það hlýtur að vera dýrara að borða
próteinduft en kjöt eða fisk. Fólk fær
að minnsta kosti ekki meira úr duftinu
en venjulegri fæðu,“ segir Magnús og
bætir við að fæðubótarefnin séu ansi
misjöfn að gæðum. „Þótt sumir fram-
leiðendur standi sig vel þá eru margir
sem gera það ekki. Sumar vörur inni-
halda minna af efnunum sem sagt er til
um á umbúðunum og sumar vörur inni-
halda efnin bara alls ekki. Auk þess er
alls konar mengun sem fylgir svona
fæðubótarefnum – þungmálmar, skor-
dýraeitur og önnur efni. Svo er jafn-
vel lyfjum blandað í efnin til að auka
áhrifin.“
Efni sem gera lítið gagn
Magnús hefur um langt skeið fylgst
með innflutningi og þróun fæðubótar-
efna og starfaði hjá Lyfjastofnun, á
þeim árum sem stofnunin sá um eft-
irlit með slíkum vörum. Hann efast
um gagnsemi flestra fæðubótarefna.
„Það hefur sjaldnast verið sýnt fram á
að fæðubótarefni geri eitthvert gagn. Í
flestum tilfellum gera þau það ekki en
þó eru undantekningar þar á. Það hefur
til dæmis verið sýnt fram á að neysla
kreatíns hefur aukið skammtímaár-
Fólk fær
að minnsta
kosti ekki
meira úr
duftinu en
en venju-
legri fæðu.
Íslenska fæðubótarþjóðin
LÍKAMSRÆKT Sprenging hefur orðið í neyslu fæðubótarefna á síðustu árum. Ástæðan er líklega sú að fólk hugsar meira um heilsuna en áður en ekki eru allir á eitt sáttir
um hvort fæðubótarefnin geri gagn. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
angur en á móti kemur að enginn veit
hvaða langtímaáhrif efnið hefur. Það
er eitthvað sem á eftir að rannsaka.“
Fæðubótarefni fyrir milljarða
Samkvæmt tölum frá Hagstofu Íslands
fluttu Íslendingar inn fæðubótarefni
fyrir um einn og hálfan milljarð á síð-
asta ári og fyrir tæpan milljarð árið
á undan. Þessar tölur ná þó ekki yfir
öll þau fæðubótarefni sem flutt voru
inn – ná til að mynda ekki yfir súkkul-
aðihúðaðar fæðubótarstangir, tilreidd
drykkjarvöruefni úr ginsengkjörnum,
blönduðum öðrum efnisþáttum, svo
sem glúkósa eða laktósa, vítamín og
steinefni í töfluformi eða tilbúna orku-
drykki. Ætla má því að Íslendingar hafi
keypt fæðubótarefni fyrir að minnsta
kosti 2,5 til 3 milljarða á síðasta ári.
Jafn stór og lyfjamarkaðurinn
Á heimasíðum framleiðenda fæðu-
bótarefnanna, á vörunum sjálfum eða
auglýsingum þeim tengdum, er oft
vísað í rannsóknir sem eiga að sanna
ágæti efnanna. Magnús efast um nið-
urstöður slíkra rannsókna og segir að
í mörgum tilfellum sé um hrein ósann-
indi að ræða.
„Það er alveg eins líklegt að það séu
engar rannsóknir þar að baki eða að
verið sé að vísa í ómerkilegar rann-
sóknir sem segja akkúrat ekki neitt.
Stundum stendur á vörunum að lækn-
ar mæli með þeim en það er kannski
einhver einn læknir sem hefur fengið
greitt fyrir að samþykkja það. Þetta
eru oft óheiðarlegar fullyrðingar – full-
yrðingar um verkun sem ekki stenst,“
segir Magnús. „Oft er talað um hvað
lyfjafyrirtækin séu stór og rík og að
þau selji lyfin svo dýrt. Fæðubótar-
efnamarkaðurinn er álíka stór og
lyfjamarkaðurinn í peningum talið. Og
þegar þú hugsar um það hversu miklir
peningar eru í þessu þá er það ávísun á
vafasaman bisness og spillingu. Menn
freistast kannski til að setja eitthvað
á umbúðirnar sem er ekki rétt. Ef við
tökum próteindrykkina sem dæmi er
þar að finna hreinsuð prótein. Í kjöti
og fiski eru líka prótein og þar færðu
líka góðar fitusýrur, vítamín og annað.
Það er engin hollusta í þessum prótein-
drykkjum. Fjölbreytt hollusta er allt-
af best.“
Fæðubót sem tískufyrirbrigði
Magnús segir fæðubótarefni vera tísku-
fyrirbæri. „Þau eru sögð hafa ákveðin
áhrif á líkamann sem sumt fólk virð-
ist sækjast eftir en þá þarf það að fá
að vita hvort þau virki í raun og veru
á þann hátt. Og til að komast að slíku
þarf að gera vandaðar rannsóknir sem
oft er ábótavant í þessum geira. „Það
er kannski ekki hægt að vefengja það
þótt einstakir menn telji sig hafa gagn
af slíkum efnum. En það er heldur ekki
hægt að draga neinar almennar álykt-
anir af því,“ segir Magnús og minnir
á hina gullnu reglu, það er að borða
mátulega af hollu og fjölbreyttu fæði
og hreyfa sig nógu mikið. „Að ætla að
stytta sér leið að betra lífi með ein-
hverjum efnum er mjög hæpið auk þess
sem það kostar mikla peninga.“
MAGNÚS JÓHANNSSON Hann segir erlendar
kannanir sýna að veltan á fæðubótarmarkað-
inum sé álíka og á lyfjamarkaðinum.
Íslendingar eyddu um
þremur milljörðum króna
í slík efni og fluttu inn
á þriðja hundrað tonn í
fyrra. Innflutningur hefur
aukist um 300 prósent á
sex árum. Ekki verið sýnt
fram á að fæðubótarefni
geri gagn, segir prófessor í
líflyfjafræði. Absúrd full-
yrðingar, segir lyfjafræð-
ingur sem flytur inn slík
efni. Kristján Hjálmarsson
kynnti sér umfang fæðu-
bótarmarkaðarins.
FRAMHALD Á SÍÐU 39
250
200
150
100
50
0
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
11
0,
8
99 81 12
4,
2
13
5,
6
14
6,
2
18
2,
7
25
3,
1
To
nn
Innflutningur á fæðubótardufti
til íblöndunar í tonnum talið
„Skýringin á aukinni neyslu fæðubótarefna
er einfaldlega sú að það er orðin mun meiri
áhersla á hollt líferni, hreyfingu og líkamlegt
atgervi auk þess sem fólk neytir nú fjölbreyttari
og betur samsettri fæðu en áður,“ segir Einar
Ólafsson, lyfjafræðingur og forstjóri Medico,
sem er eitt margra fyrirtækja á Íslandi sem
flytur inn fæðubótarefni.
„Aðferðafræðin varðandi megrun beinist fyrst
og fremst að því að brenna fitu og viðhalda
vöðvavef. Í þessu samhengi er ákaflega mikil-
vægt að halda próteinþættinum í fæðu okkar
óskertum en skera niður fitu og einföld kolvetni
auk hreyfingar.“
Einar segir að mataræði á Vesturlöndum sé
almennt ekki nógu próteinríkt, sér í lagi hjá
íþróttafólki eða þeim sem stunda líkamsrækt.
Hann segir að heildarmagn próteins í fæðu sé
einungis um tíu prósent en þyrfti að vera 15-20
prósent. „Það er ástæðan fyrir því að fólk eykur
próteininntöku með fæðubótarefnum,“ segir
Einar. „Ef við tökum hundrað
gramma kjúklingabringu sem
dæmi þá inniheldur hún ekki
nema 23 grömm af próteini.
Fólk tekur inn fæðubótarefni til
að bæta samsetningu fæðunn-
ar, svo við verðum sem orku-
mest og með hátt vöðvahlutfall
og þar með sem minnsta fitu.
Hollusta fæðu er að sjálfsögðu
geysilega misjöfn, neysluvenjur
okkar Íslendinga eru að breytast
til mikils batnaðar, feitmeti
svo sem franskar kartöflur,
kokkteilsósa og brauðtertur eru
allt dæmi um fæðu sem eru
smám saman á leiðinni út en hins vegar hafa
vinsældir magurra mjólkurafurða (með hærra
próteinmagni), kjúklings, grænmetis og trefja-
ríkrar fæðu aukist verulega.“
Einar segir að eftir því sem almenn þekking á
hollu mataræði hafi aukist, með
batnandi efnahag og auknum
frítíma, hafi krafan um holla fæðu
og fæðubótarefni aukist.
Krafa um hollt mataræði er
sammerkt með Vesturlöndum
enda hefur aukning á neyslu
fæðubótarefna aukist jafnt og
þétt innan svæðisins.
Einar er ekki í vafa um ágæti
fæðubótarefna. „Sumir halda
því fram að fæðubótarefni séu
framandi fyrir skrokkinn á okkur
en það er að sjálfsögðu ekki svo.
Þetta er fæða eða hluti fæðu þar
sem búið er að einangra ákveðin
efni sem gera líkamanum gott.“ Og hann blæs
á allar staðhæfingar um að fæðubótarefni séu
gagnslaus. „Svo dæmi sé tekið þá eru nánast
allir sammála um að vítamín og steinefni geri
okkur gott. Vítamín flokkast sem fæðubótar-
efni, svo einfalt er það. Þetta eru leifar af
gömlum hugmyndum um að fæðubótarefni
séu eitthvað framandi fyrir líkamann. Fæðu-
bótarefni eru hluti af fæðunni og ef menn
segja að hollt mataræði hafi ekkert að segja,
þá eru þeir á villigötum. Þetta snýst einfaldlega
um að bæta samsetninguna á fæðunni og hafa
hollustu að leiðarljósi.“
Spurður út í markaðssetningu fæðubótarefna
segir Einar að það sé miður hvernig sumir
framleiðendur skrumskæli ágæti þeirra. „Þetta
er að sjálfsögðu algjör óþarfi þar sem í lang-
flestum tilfellum eru til ítarlegar og mjög góðar
klínískar rannsóknir á viðkomandi grunnefnum
og því ákaflega auðvelt að vitna í slíkar rann-
sóknir,“ segir Einar. „Auglýsingar sem byggja á
myndum „fyrir og eftir“ eru ekki tölfræðilega
marktækar og eru miður. Það sem er svo
jákvætt er að almennt heilbrigði og langlífi er
upp á við og vissulega eru fæðubótarefnin einn
liður í þessari góðu þróun.“
➜ FÆÐUBÓTAREFNI BÆTIR SAMSETNINGU FÆÐUNNAR
EINAR ÓLAFSSON
lyfjafræðingur