Tíminn - 21.04.1988, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 21. apríl 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR ■ lillllllll lllllllllllllllllll llllllllllllllllllllll

Halldór Kristjánsson:
Orð af orði
Ég sé að Tíminn flytur fréttir af bulli Jóns Oddssonar
hrl. um það að kaupfélög sem tilheyra SÍS geti heimtað til
sín hlut úr öllum eigum Sambandsins.
Jón Oddsson ætti að sjá að væri þetta rétt þá gæti það
þó ekki verið nema skammvinn hjálp fyrir einstök
kaupfélög, - og naumast nokkur hjálp. Þá er þetta allt
persónuleg eign okkar félagsmanna en kaupfélagið sjálft á
ekki neitt fremur en Sambandið.
Mér finnst að frá blautu barns-
beini hafi ég heyrt talað um
„óskiptanlegar eignir" samvinnu-
félaga. Það er sú félagseign sem
einstakir félagsmenn geta ekki gert
tilkall til og ekki verður skipt.
Mér virðist að sagnfræðingur
nokkur nánast taki undir við Jón
Oddsson í Morgunblaðinu. Ég hef
hingað til borið virðingu fyrir sagn-
fræði og sagnfræðingum og því er
það áfall að heyra þau orð lögð
við svona bull. Hitt er ekki nýtt að
lagamenn leggi á vafasamar brautir
í málflutningi.
Ég hef lengi vitað að verslun er
misjafnlega arðvænleg eftir því
m.a. hvar er verslað og með hvað
er verslað, og enn mætti nefna við
hverja er verslað. Hér mun ég ekki
frekar ræða erfiðleika einstakra
kaupfélaga, sem er þó mjög alvar-
legt umhugsunarefni. Ég sé ekki
betur en viðfangsefni kaupfélag-
anna séu enn í dag hin sömu og
þegar þau hófu störf sín fyrst:
Vöruútvegun og að koma fram-
leiðslu félagsmanna í verð. Til þess
þurfti að vanda vöruna og síðan að
selja hana.
Til eru menn sem
kunnadálítið í deilingu
en eiga erfitt með að
skilja félagsmál. Hvert
kaupfélag er sérstök
eining innan Sam-
bandsins. Þar er ætl-
unin að engin deild sé
útilokuð frá áhrifum.
Húnskaleigasinnfull-
trúa með málfrelsi og
atkvæðisrétti.
Þetta var sjálfsbjargarviðleitni,
- ekki góðgerðastarfsemi.
Vera má að þess að varast
skuldasöfnun hafi ekki verið gætt í
seinni tíð jafnvel og innan pönt-
unardeilda fyrstu kaupfélaganna
eða af hálfu Sambandsins undir
stjórn Hallgríms Kristinssonar eftir
verðfallið mikla 1920.
Einhver var að mæðast yfir því
að ekki væri jöfn tala félagsmanna
bak við hvern fulltrúa á aðalfund-
um SÍS. Það fanns honum ekkert
lýðræði vera. Þarna kæmi fulltrúi
með atkvæðisrétti frá fámennasta
félagi.
Til eru menn sem kunna dálítið
í deilingu en eiga erfitt með að
skilja félagsmál. Hvert kaupfélag
er sérstök eining innan Sambands-
ins. Þar er ætlunin að engin deild
sé útilokuð frá áhrifum. Hún skal
eiga sinn fulltrúa með málfrelsi og
atkvæðisrétti.
Þetta sjónarmið, að virða rétt
sjálfstæðra eininga þó smáar séu,
liggur til grundvallar því að ísland
hefur atkvæði á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna. Lýðræðis-
hetjum eins og hér er um að ræða
finnst það að sjálfsögðu óhæfa og
ljótur blettur á félagsskap þjóð-
anna. Við teljum annað, meðan
við höfum tilfinningu fyrir því að
við erum sjálfstæð eining í samfé-
lagi þjóðanna. Sú tilfinning verður
aldrei fundin með deilingu. Þar
reynir á skilninginn.
H.Kr.
Boris Pasternak:
Sívagó læknir, 2. prentun,
Skúll Bjarkan íslenskaði,
Almenna bókafélagið, 1988.
Það má svo sem meir en vera að
nú orðið sé eilítið farið að fyrnast
yfir nafnið Boris Pasternak í hugum
ýmissa, einkum af yngri kynslóðinni.
En þessi rússneski rithöfundur varð
nafnkunnur fyrir einum þrjátíu árum
fyrir skáldsöguna sem hér var verið
að gefa út að nýju. Fyrri útgáfu
hennar á íslensku gaf Almenna
bókafélagið út árið 1959.
Bókin um Sívagó lækni fékkst á
sínum tíma ekki gefin út í Ráðstjórn-
arríkjunum, en handritið barst þó úr
landi og frumútgáfa bókarinnar mun
hafa verið ítölsk þýðing sem kom út
1957. Bókin vakti gífurlega athygli
og var næstu árin þýdd á flestar
heimstungurnar. Líka var hún
seinna kvikmynduð með miklum
glæsibrag eins og margir munu enn
minnast. Þá hlaut Pasternak Nóbels-
verðlaunin árið 1958 fyrir verkið, en
varð að afsala sér þeim vegna þrýst-
ings heima fyrir. Hann lést svo 1960,
sjötugur að aldri.
Það fer vitaskuld ekki á milli mála
að frægð sína á Vesturlöndum átti
Pasternak að hluta til því að þakka
hve starfsbræður hans og yfirvöld í
Sovétríkjunum tóku harkalega af-
stöðu gegn honum og þessari bók
hans heima fyrir. Kalda stríðið var
þá enn í fullum gangi, og ofsóttur
rithöfundur þar eystra var vissulega
áhugaverður í augum andstæðinga
sovétskipulagsins vestan járntjalds.
En pólítískar ástæður hefðu þó
naumast dugað hér einar sér ef
bókin hefði verið léleg. Hvað sem
líður skoðunum manna á rússneskri
pólitík fyrr og síðar þá leynist það
engum sem les, að bókin um Sívagó
lækni er mikið listaverk, þótt raunar
sé hún ekki gallalaus fremur en
önnur mannanna verk. Út á hana
má meðal annars setja fyrir lang-
dregnar og orðmargar lýsingar, og
líka fyrir tilfinningasemi sem hvort
tveggja dregur á köflum óneitanlega
nokkuð úr hnitmiðun frásagnarinn-
ar.
Að formi til má samt segja að í
heild gefi bókin töluvert víðtæka
lýsingu á þjóðfélagsþróun í Sovétr-
íkjunum á fyrstu áratugum aldarinn-
ar, nánar til tekið fyrir, um og eftir
byltingu og fyrri heimsstyrjöld. En
þessi lýsing er þó fyrst og fremst
gefin í gegnum mynd sögunnar af
Júrí Sívagó lækni, og frásögn hennar
af því sem hann mætir á hrakningum
sínum í öllu byltingarumrótinu í
Rússlandi á þessum árum.
En aðaleinkenni sögunnar er þó
hvað áhersla hennar er í rauninni
Iítið á pólitískum eða öðrum félags-
legum efnum. Hún er fyrst og fremst
saga um einstakan mann og fjallar
um líf hans, hugsanir, tilfinningarog
ástir. Viðfangsefni hennar er miklu
fremur þessi tiltekni einstaklingur
heldur en samfélagið og þróun þess,
og má sem best vera að í því sé að
finna skýringuna á því hve illa hún
féll í kramið á sínum tíma þar
eystra. Vestantjalds hafi menn þá
hins vegar verið opnari fyrir slíkum
yrkisefnum, sem þá skýri aftur mis-
muninn á vinsældum hennar á sínum
tíma sitt hvoru megin járntjaldsins.
Og er þetta sett fram með fullum
fyrirvara um að sá er hér ritar er
síður en svo sérfróður um pólitískar
menningarhræringar í Sovétríkjun-
um á tímum kalda stríðsins.
En með tilliti til átakanna í kring-
um þessa bók á sínum tíma er því ef
til vill ástæða til þess, í tilefni af
þessari endurútgáfu, að hvetja les-
endur dagsins í dag til nokkurrar
pólitískrar varkárni við lestur
hennar. Þess er að gæta að fyrir
einum þrjátíu árum vakti þessi bók
töluverðan stjórnmálalegan úlfaþyt
víða um heim. Þá keyptu andstæði-
ngar Sovétmanna hana unnvörpum
og lásu sem sönnunargagn fyrir
vonsku kommúnistanna þar eystra,
og gott ef ekki á sama hátt fyrir ágæti
lýðræðisskipulagsins fyrir vestan.
í dag ætti hins vegar að vera farið
að fyrnast dálítið yfir þessar gömlu
deilur. Þess vegna ætti núna að vera
orðið óhætt að taka sér þessa gömlu
bók í hönd til lestrar í þeim tilgangi
einum áð kynnast þar vonum og
vonbrigðum rússneska læknisins sem
hún segir frá. Með öðrum orðum að
lesa hana sem hverja aðra skáldsögu,
án pólitískra gleraugna. Og í leiðinni
að upplifa það hvernig stórsnjall
höfundur tekur á þeim flókna og
margþætta efniviði sem alltaf hlýtur
að felast í mannlegu sálarlífi. Af
þeim sökum er þessi endurútgáfa
Almenna bókafélagsins á bókinni
um Sívagó lækni tímabær. -esig
Ovanaleg barnabók
Angela Sommer-Bodenburg: Litla
vampíran, myndir eftir Amelie Glienke,
Ingibjörg Pétursdóttir íslenskaði,
Bókaútgáfan Nálin, Rvk. 1987.
Vampírur eru ekki þekkt fyrirbæri
úr hérlendri þjóðtrú, en eftir því
sem lesa má í þessari bók þá er þar
um að ræða afturgöngur látinna
manna sem leggjast á lifandi fólk og
sjúga úr því blóð. Sli'kar persónur
mætti kannski að óreyndu ætla að
væru ekki beinlínis þeirrar ættar sem
best hentar í lestrarefni handa
börnum. En sannast sagna er þó að
hér er haldið þannig á þessu efni að
engu barni ætti að þurfa að valda
hugarangist eða standa því fyrir
svefni. Þessar persónur koma hér
fram með þeim hætti að þær verða
þvert á móti vinalegar, þrátt fyrir
þann óhugnað sem ekki getur farið
hjá að fylgi þeim eðli málsins
samkvæmt.
Þetta er barnabók eftir vestur-
þýskan höfund, og í henni segir af
ungum dreng sem elst upp einn með
foreldrum sínum. Hann er talsvert
einn á báti og virðist í fljótu bragði
ekki eiga mikið sálufélag við föður
sinn eða móður. Svo að löng saga sé
gerð stutt þá kynnist hann systkinum
af ætt og tegund vampíranna. Þau
eru bæði tvö vægast sagt heldur
ófrýnileg og blessunarlega laus við
að vera aðlaðandi við fyrstu kynni.
En bæði sækja þau mikið í félags-
skap drengsins og leggja það meðal
annars á sig til þess að ná vináttu
hans að bæla niður alla löngun sína
í mannsblóð, sem annars er helsta
næring þeirra.
Úr þessu verður hið mesta ævin-
týri, þar sem víða er komið við og
ýmsir atburðir gerast. En í stuttu
máli sagt þá tekst höfundi hér býsna
vel að bæla niður allan óhugnaðinn
sem fylgir þessum verum óhjá-
kvæmilega og þvert á móti að gera
þær bara töluvert vinalegar í bók
sinni. Einna helst er þó aðheimsókn-
ir drengsins til þessara félaga sinna
niður í gamla grafhvelfingu í kirkju-
garðinum séu þess eðlis að þær gætu
vakið ugg hjá ungum börnum. Og
myndirnar í bókinni eru vissulega
líka bæði raunsæjar og töluvert
óhugnanlegar, þannig að ekki er
óhugsandi að þær gætu haft svipuð
áhrif.
En þessi bók er þannig talsvert
frábrugðin því sem hér á landi hefur
hvað mest tíðkast að bera á borð
fyrir börn. Og vissulega er hætt við
að ýmsum muni þykja hér vera á
ferðinni efni sem gæti orkað tvímælis
hvort henti þeim. Hugsa mætti sér
þó að í öðrum löndum, þar sem trú
á vampírur er raunverulega út-
breidd, geti bók sem þessi orðið til
þess að draga úr slíkri trú og róa
börnin. Þar má gera því skóna að
bók af þessu tagi, sem dregur upp
vinalega og jákvæða mynd af óhugn-
anlegum verum sem þessum úr
fornri þjóðtrú, geti orðið til þess að
draga úr hræðslu barna við þessar
annars heims verur og þar með
þjónað ákveðnum tilgangi.
En þar sem vampírutrú er ekki
slíkt vandamál hér á landi þá getur
ekki talist að þess háttar þörf sé hér
fyrir hendi. En á móti kemur að ekki
verður annað sagt en að þessi bók sé
góð tilbreyting á barnabókamark-
aðnum hér hjá okkur. Hún er hvað
sem öðru líður talsvert ólík öllu sem
við eigum þar helst að venjast og
nýjung sem slík.
Og jafnframt má þá leiða að því
hugann hvort bók sem þessi geti
ekki líka orðið fyrirmynd fyrir þá
höfunda sem hér á landi fást við að
skrifa bækur fyrir börn. Á sama hátt
og Þjóðverjar eigum við ríkan arf af
þjóðsögum og töluvert umfangs-
mikla trú á yfirnáttúrlegar verur.
Það skyldi þó ekki vera að við ættum
eftir að sjá hér nýjar barnabækur frá
hendi íslenskra höfunda unt stráka
og stelpur úr álfabyggðum eða úr
hópi afturgangna? Þarværi vissulega
söguefni sem á sinn hátt gæti verið
sambærilegt við það sem hér er á
boðstólum.
Þýðing Ingibjargar Pétursdóttur á
bókinni er lipur og hnökralaus. Frá-
gangur er líka með ágætum, að því
frátöldu að á baksíðu bókarinnar er
meinleg stafsetningarvilla, sagt er að
„nýji“ kirkjugarðsvörðurinn trúi á
vampírur. En þessi villa er þó ein á
báti, því að um fleiri slíkar hnaut ég
ekki í bókinni. -esie