Tíminn - 21.07.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 21. júlí 1988
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavtk
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f. Auglýsingaverö kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Aðlögunar- og rekstrar-
vandi fyrirtækja
Morgunblaðinu er ljúft sem fyrr að halda á lofti
kenningu sinni um að samvinnuhreyfingin sé vand-
ræðabarn með sérþarfir.
Það er enn sem fyrr háttur þess blaðs að kynna
starfsemi samvinnufélaganna á þann hátt að hún
hafi verið byggð upp í áranna rás með ódýru lánsfé
þar sem eðlilegar arðsemiskröfur hafi ekki verið
gerðar til starfseminnar. Gildi þannig önnur lögmál
um uppbyggingu samvinnufélaganna en önnur at-
vinnufyrirtæki á þessu tímabili.
í þessari fullyrðingu er svo meinleg blekking að
Morgunblaðinu er hún ekki sæmandi, ef það vill láta
taka rnark á orðum sínum og halda uppi rökheldum
málflutningi. Það stenst ekki, sem Morgunblaðið
heldur að lesendum sínum, að samvinnufyrirtækin í
landinu, þ.á m. kaupfélögin, iðnaður samvinnu-
manna og öll önnur starfsemi á þeirra vegum hafi
notið sérfyrirgreiðslu hjá opinberum aðilum og
lánastofnunum og náð þannig aö byggja sig upp.
Samvinnuhreyfingin hefur ekki notið neinna
hlunninda í „kerfinu“ umfram aðra sem atvinnu-
rekstur stunda. Þaðan af síður er það rétt að
samvinnuielögin hafi ástundað það sem Morgun-
blaðið ber þeim á brýn, að hafa af ásettu ráði og
öðrum fremur fjárfest í óarðbærum rekstri.
Samvinnuhreyfingin stundar ekki annan atvinnu-
rekstur en þann sem skiptir mestu máli fyrir
grundvallarhagsmuni í þjóðarbúskapnum.
í rekstri sínum á samvinnuhreyfingin að sjálf-
sögðu við sama meginvanda að stríða og önnur
atvinnufyrirtæki með sambærilega starfsemi. Að
sjálfsögðu er það samkynja vandi sem veldur
rekstrarerfiðleikum Einars Guðfinnssonar h/f í Bol-
ungarvík og frystihúsa kaupfélaga á Vestfjörðum.
I sjálfu sér er það heldur ekkert séreinkenni á
samvinnurekstri, þótt þjóðfélagsaðstæður nútímans
og efnahagsþróun í víðum skilningi kunni að kalla
á endurskipulagningu á umdæmum kaupfélaga og
rekstri þeirra yfirleitt. Slíkt hefur alltaf verið að
gerast í 100 ára sögu samvinnuhreyfingarinnar.
Menn skyldu minnast þess að samvinnuhreyfingin á
langa og óslitna starfssögu og einkenni hennar hefur
verið að aðlaga sig sífellt breytingum á þjóðfélags-
gerðinni eins og þær hafa orðið örastar á þessari öld.
Önnur atvinnufyrirtæki geta auðvitað staðið
frammi fyrir þeim vanda að þurfa að hagræða
rekstrarskipulagi sínu. Fjölmörg einkafyrirtæki, stór
og smá, glíma við þess háttar vandamál. Þegar
Morgunblaðið lætur hjá líða að ræða almennan
aðlögunarvanda alls atvinnurekstrar í breytilegu
þjóðfélagi og gera grein fyrir orsökum hans og
ástæðum, en gefur í skyn að samvinnuhreyfingin rói
þarna ein á báti, þá er það blekking.
Hitt skal ekki undan dregið að aðlögunarvandi
samvinnufyrirtækja er í sjálfu sér umfangsmikill, en
að ætla honum annað „eðli“ er einum of vafasöm
kenning. Henni er haldið fram til pólitískrar niðrun-
ar.
GARRI llllÍll
LYKLAR HIMNARIKIS
Það gcngur ekki björgulega fjTÍr
prestustLllinni um þessar mumlir.
Safnaðarmál Frikirkjunnar virðast
yera i ólestri, og heyrst hefur úr
Önundarfirði að þar þyki heppilegast
að hafa hin geistlegu yfirvöld í fru.
I’etta leiðir hugann að guðfneðideild
Háskóia íslands, sem útskrifarpresta,
og jafnvel er hægt að velta því fyrir
sér hvort blskupsembættið þarf ekki
að ganga skörulegar til verks, þegar
upp koma deildar nteiningar um hina
prestvígðu. Ýmist þarf að verja prcst-
inn fyrir söfnuðinuni eða söfnuðinn
lyrir prestinum. Hvonigt er gott, en
vcrst fer þó trúariífið út úr því þegar
enginn telur sig þess umkonúnn leng-
ur að taka af skarið í guðsrikismálum.
Fólk hlýtur að líta í spuni dl embættis
bLskups við vaxandi ergelsi innan
kirkjunnar og má á stundum heyra á
fólki að það sakni þcirra tima, þegut
biskupsvald var liarðsnúið og typtaði
þjóna drottins þegar því þiitti henta,
en var að sama skapi öndvert verald-
legu valdi, kvennafari þess, fégræðgi
og fáfengileika, þvi það var auðvitað
dauðlegt, þótt það virtist ekki óttast
verri staðinn fram úr hófi.
Kirkja og pólitík
Á tnna mikiLs sösíalisma, kjam-
orkuvár og hungursneyða vill kirkjan
að sjálfsögðu leggja á þá þjáðu sínar
líknarhendur. Hún hefurgengið vask-
lega fram í hjálp við nauðstadda í
Afríku svo dæmi sé lekið og er
stöðugt að minna á okkur minnstu
bræður. I’essi umhyggja hefur leitt til
þess að prestar, einkuni hinir yngri,
liafa í auknum inæli lial't nfskipti af
pólitLskum málum í ræðu og riti. Að
vísu gengur það ekki þrautalaus!
vegna þess að í galopnum heiini eru
sannleikur og réttlæti ekki neinar
fastar gnmnmúmingar, hcldur hluti
af áröðursstríöi. Fjöldainorðingjar
em kallaðir hryðjuverkamenn, eink-
um ef þeir em af þjöðemi sem taliö
er undirokaö af hvítum eða fégráðug-
um iðnjöfmm og demantasölum. Er
þá um leiö verið að viöurkenna að
morð á bömum og konum og öðrum
sakiausum aðilum, unguin sem
gömlum, séu ekki morð heldur eins-
konar baráttuslátran - eiga sér sem
sagt afsökun. Auðvitað verður kirkj-
ati ekki sökuð um þennan hugsunar-
hátt. En margvLslegir fjölmiðlar hafa
breytt hugsunarhættinum í þessu efni,
og þessi breytti hugsunarháttur á
eilaust eftir að síast inn í kirkjuna
með þeim sein vilja blanda saman
kirkju og pólitfk í mannúðarskyni.
Skraargöt kirkjunnar
En þó erfitt geti reyirst fyrir kirkj-
unnar inenn að þræða hinn þriinga
veghin í heimsmálum. er þó sýnu
eriiöaru fyrir kirkjuna að þola marg-
víslegt hnjask á prestskapnum. Fri-
kirkjumálið svokallaða er eitt þeirra
alriöa sem ekki gerir annaö en skaða
kirkjuna úti í frá, enda er litla
virðingu að hafa af því ináli. Nú hefur
ný safnaöarstjóm brugðið á það ráð
að skipta uni skrár aö kirkjunni, svo
prcstinum notast ekki lengur sínir
lyklur. Hafa ekki orðið önnur eins
dæmi innan kirkjunnar á síöari ára-
tugum. og raunar ekki síöan hinum
stórfclldari prcstaslögum linnti á
seytjándu og átjándu öld. Skal ekki
farið aftar, því að fyrir siðaskipti var
kirkjuvaldiö meö öðmm hætti og
mikiö pólitLskara en það hefur nokkm
sinni orðið síðan. Má í því efni minna
á snilldannanninn Jón Arason,
biskup, sem tókst á við danskt kon-
ungsvald, kannski nicira til eflingar
kajxiLskri kirkju en föðurlandi, jxtlt
svo hafi verið látid heita oft siðan, að
föðuriandið hafi verið efst á blaði. En
Jón bLskup hafði vald á sínum lyklum
þangað til hann var tekinn í Snóksdal.
Það voro lyklar himnaríkis en ekki
lyklar föðurlandsias, cnda var skrár-
gat þess geymt í Kaupmannahöfn.
Lyklar himnaríkis
Vonandi er að deilum innan Fríkir-
kjunnar linni hið bráðasta og sögum
af sveitaprestum fjölgi ekki úr því
sem komið er. Kirkjan er ekki deilust-
aður, eða staður fyrir menn að lifa
einlivem veginn LiðruvLsi lifemi en
t.d. venjulegur siðsaniur verkamað-
ur.’ Guðfræðideild Háskólans útskrif-
ar presta. Þeir em komnir um nokk-
um veg í gegnurn skólakerfið áður en
þeir útskrifast. Margir trábærir menn
era í Iderkastélt og hafa lengi verið.
En eins og ýmLslegt annað, sem
viögengst i Háskólanum, kann vel að
vera að guðfræðideildin sé orðin of
inikil sjáifsafgreiðslustofhun. IJm-
gcngni presta við söfnuð sinn á að
minnsta kosti að vera með þeim hætti
að ekki konú til stórfelldra átaka við
söfnuðinn. Það ætti að vera eitt af
grundvallaratriðum kennslu í deild-
inni. En miðað við þær deilur, sem
nú hafa verið uppi við Háskólann, er
ekki þess að vænta að kirkjan fái
stuðning þaðan í vandamálum sínum.
Og að deildinni er ekki væntanlegur
neinn Hanncs Hólmsteinn i bráð,
þrátt fyrir vaxandi pólifiskan áhuga
innan kirkjunnar. Frá dcildinni verð-
ur eflaust haldið áfram að útskrifa
guðfræðinga, svona upp og ofan.
Sumir fara i verslunarrekstur cða
önnur verakfleg störf, aðrir snúa sér
að því að gifta og grafa og boða
fagnaöarcrindiö, en lyklar lúnmaríkLs
ganga ckki að öllum skrám eins og
dæmin sanna. Það skiptir því núklu
máli að prestar séu eLskulegir sálus-
orgarur scm vasist ekki í öðra cn því
guðsriki sem þcim hefur verið trúað
fýrir að boða hér á jörö.
Garri
VÍTT OG BREITT
Kjur á sinni rót
Það hefur víst ekki farið framhjá
neinum að Krafla er ekki með öllu
kjur á sinni rót. Er meira að segja
svo að fréttir berast af ferðamönn-
um sem vilja ekki annars staðar
vera en uppi við rætur eldfjallsins
og neita sumir að sofa. Standa þeir
rauðeygir með myndavélarnar sín-
ar í samankrepptum greipum og
vænta þess að eitthvað gerist.
Þessar vökur minna mig óneitan-
lega á hræringar þær scm verið
hafa að undanförnu meðal að-
standenda ríkisstjórnarinnar. Þar
er því þannig varið að órólegir
stjórnarliðar neita að sofa. Þeir
bíða þess að eitthvað fari að gerast
í efnahagsmálum. Þctta ástand á
ríkisstjórnarheimilinu hefur meira
að segja gengið svo langt í þá átt
að líkjast bið manna eftir eldgosi á
Kröflusvæðinu, að hægt er að tala
um skjálftahrinur og goshættu.
Samt situr stjórnin kjur á sinni rót.
Brennivínssjúss
Auðvitað vill enginn að ríkis-
stjórnin gjósi á meðan enn er von
um að hún bregði fyrir sér betri
fætinum og fari að vinna að vanda
þjóðarinnar á áþreifanlegan hátt.
Hver vill ekki hafa ríkisstjórn í
landinu? Það er bara vandi hennar
að allur kraftur virðist hafa farið í
að sætta menn og málefni þannig
að ekki sjóði upp úr.
Greipar Ijósmyndara dagblað-
anna hafa oft verið krepptar um
vélarnar meðan beðið hefur verið
eftir því að fá að taka mynd þegar
stjórnarslitin sjálf birtast í ein-
hverri yfirlýsingunni. Til þessa hef-
ur allur sá spenningur og undirbún-
ingur verið frekar í ætt við brenni-
vínssjúss að morgni sem rýkur
beint til heilans og síðan ekki
söguna meir. Hrinurnar hafa jafn-
an liðið hjá. Engum hefur til þessa
tekist að koma þessari stjórn frá
þótt það hafi verið einlægur ásetn-
ingur sumra. Stjórnin hefur ein-
faldlega sterkan þingmeirihluta að
baki og fer því hvergi. Því er það
að menn hafa verið að beina kröft-
um sínum að því að fá hana til að
gera eitthvað af viti í efnahagsmál-
um.
Við hin skuldugu
Það sem brennur á fjölda ein-
staklinga og fyrirtækja núna er
hvort eitthvað verði gert í því að
endurskoða lánskjaravísitöluna,
grundvöll hennareða misgengi við
launaþróun. Það er eitt mesta mál-
ið um þessar mundir. Einstaklingar
og fyrirtæki eiga stórar skuldir,
sem mestanpart eru verðtryggðar
og hækka samkvæmt þeirri ein-
földu reglu að féð verði að skila
lánardrottnunum a.m.k. 10%
ágóða umfram verðbólgu.
Auðvitað er gott og blessað að
tryggja sparifjáreigendum það ör-
yggi að fjársjóðir þeirra rýrni ekki
með tilliti til verðlagsþróunar. Á
hinn bóginn verður það að segjast
eins og er að við hin sem erum
skuldamegin fáum að sökkva dýpra
og dýpra í skuldir okkar uns brátt
mun ekkert standa upp úr. Stönd-
ugustu fyrirtæki í bænum eru að
rúlla yfirum af þessum sömu ástæð-
um.
Þegar menn eru að tala um að
leiðrétta beri misgengi lánskjara
og launa, þýðir það á mannamáli
að launin hafa lækkað og lækkað á
meðan öll lánin hafa hækkað og
þetta þarfnist leiðréttingar. Það
hefur stöðugt verið minna aflögu
til að leggja fyrir.
Þakka Guði
Er nú svo komið fyrir aumingj-
anum mér, sem ekki er réttu megin
við núllið, að ekki er nema um
tvennt að gera. Annað er að þakka
Guði á hverjum degi fyrir þá náð
að þurfa ekki að axla þá býrði að
safna veraldlegum auði hér á
jörðu. Hitt er það sem við höfum
hér kallað á líkingarmáli að gjósa
og spýja af miklum móð á hverjum
þeim vettvangi sem býðst til að
úthrópa ranglæti heimsins og mis-
skiptingu veraldlegra gæða. Hvers
vegna eiga peningaspekúlantar að
nota alla sína visku til þess eins að
klifra sjálfir upp risagróðakúrfu
fjármagnsmarkaðsins?
Sparkað í sköflunga
Nei, það er engin furða þótt
fjölmargir einstaklingar og for-
svarsmenn fyrirtækja í landinu láti
það eftir sér að hrista fætur ríkis-
stjórnarinnar og sparka í sköflunga
hennar, meðan hún getur ekki
leiðrétt misgengið og almenna mis-
munun í þjóðfélaginu.
En ég byrjaði hér að rausa um
eldgosahættu við Kröflu. Það er
kannski það táknrænasta við þá
samlíkingu sem ég hef gripið til hér
að líkast til gýs ekki í sjálfri Kröflu.
Hún er löngu dauð úr öllum æðum.
Það verður frekar Leirhnjúkur sem
springur. Það er undir Leirhnjúk
sem farið er að hitna á sama hátt
og það er orðið vel heitt undir
launþegum og skuldugum athafna-
mönnum.
Ætli það séu allir sammála því
að eina úrræðið sé að ganga í
kirkju og þakka Guði fyrir að þeir
safna ekki fjársjóðum á jörðu?
KB