Tíminn - 22.03.1990, Síða 9
Fimmtudagur 22. mars 1990
Tíminn 9
BÓKMENNTIR
Saui Bello: The Bellarosa Connection.
Penguin 1989.
Leonardo Sciascia: Sizilianische
Verwandtschaft Vier Erzahlungen -
Das Hexengericht Drei Erzahlungen.
Deutscher Taschenbuch Verlag 1988-
1989.
Saul Bellow er meðal kunnustu
skáldsagnahöfunda. Hann hlaut
Nóbelsverðlaunin 1976 og hefur
hlotið fjölda annarra verðlauna.
Þetta er fimmtánda bók hans.
Bellow er gyðingur og þessi bók
hans er um gyðinga, útflytjendur frá
Evrópu og flóttamenn undan morð-
æðinu. Sögumaðurinn er stofnandi
„Minninga-stofnunar" sem sérhæfir
sig í minni og endurminningum.
Sagan fjallar síðan um minningar
Harrys Fonstein sem er bjargað úr
fangelsi í Róm þar sem hann beið
þess að vera sendur í útrýmingabúð-
ir. Sá sem bjargar honum er Harry
Rose, kvikmynda- og fjölmiðlamað-
ur frá New York, einnig gyðingur.
Hann hafði komið upp andófs- og
björgunarkerfi í Evrópu sem vann
að því að bjarga gyðingum frá gas-
ofnunum. Þessar björgunaraðgerðir
stóðu nokkurn tíma. Fonstein kemst
undan og til Bandaríkjanna, þar
sem hann efnast og hefur nýtt líf.
Þaö fyrsta sem hann gerir þegar
hann kemur þangað er að reyna að
ná sambandi við Rose til þess að
geta þakkað honum fyrir björgun-
ina. En Rose virðist ekki kæra sig
Saul Bellow og
Leonardo Sciascia
um neitt þakklæti þeirra sem hann
hefur bjargað. Fonstein lifir í minn-
ingunum um horfið skyldulið og
horfinn heim. Eins og sögumaður
segir: „Minningarnar eru lífið. “ Fon-
stein nær aldrei að rótfestast í nýju
umhverfi og þrátt fyrir raunskyn
eiginkonunnar Sorellu nær Fonstein
aldrei tengslum við Rose eða fóstur-
landið. Rose reynist vera í raun hinn
dæmigerði auglýsingamaður, maður
sem lifir í auglýsingum og vill alls
ekki vera minntur á hrylling gjöreyð-
ingarinnar. Hann afneitar endur-
minningunni og lifir í umbúðunum
og fyrir umbúðirnar.
Sagan er mjög vel gerð, listilega
skrifuð og inntakið er harmsaga hins
uppflosnaða, sem man, og hins, sem
er jafnuppflosnaður, og neitar að
muna. „Lífið er endurminningin."
Leonardi Sciascia er talinn vera
mestur móralisti meðal ítalskra rit-
höfunda. Hann tekur afstöðu í sög-
um sínum og smásögum, mjög ske-
legga afstöðu. Hann hefur setið á
ítalska þinginu og beitt sér mjög
gegn pólitískri spillingu, en í þeim
efnum er mafían ekki lítill þáttur.
Sikiley er ættarslóð Sciascia. Þar
skortir ekki andstæður sem koma
skýrt fram í sögum hans. Hann er
mikill stílsnillingur og eins og fleiri
ítalskir höfundar hefur hann orðið
fyrir áhrifum af Manzoni, en hann
skrifaði þá bók, „Hin heitbundnu"
sem er eitt mesta snilldarverk ít-
alskra bókmennta.
Smásögur Sciascia eru snilldarleg-
ar. Það hefur verið talað um að
smásagan sé erfitt form, en þeir sem
ná valdi á því formi teljast margir til
snjöllustu höfunda. í fyrri bókinni er
sagan um frænkuna frá Ameríku og
segir frá komu bandarísks hers til
Sikileyjar 1943. „Lifi stjörnuríkin,“
var hrópað og hyllingin var af sama
toga og hylling Mussolinis tveimur
árum áður. En frelsunin olli litlum
breytingum. Hugmyndafræði fas-
ismans breytti litlu á sínum tíma,
nema að því leyti að hún blindaði
fólk og sætti það við dapurleg kjör.
Búrbónarnir höfðu áður ríkt þarna
og nú var hið ríkjandi afl mafían sem
átti sér höfuðstöðvar í Brooklyn.
„Réttarhöldin yfir norninni"
styðst við staðreyndir og er eftir-
minnileg saga. Persónur úr „Hinum
heitbundnu" koma þar aftur á sviðið
og sagan verður áhrifamikið sjón-
arspil frá 17. öld. Allar þessar sjö
smásögur þessara tveggja bóka eru
ágætt sýnishorn um frásagnarlist Sci-
ascia. DTV útgáfan hefur gefið út til
þessa alls sjö smásagnasöfn höfund-
ar. Siglaugur Brynleifsson.
VIÐSKIPTALÍFIÐ
Myndskreytt alfræði-
orðabók frá Oxford
Oxford lllustrated Encyclopedia. Gen-
eral Editor Harry Judge. Volume 3
World History from earliest times to
1800 - Volume 4 World History from
1800 to present day. Oxford University
Press 1988. - '
Þessar bækur eru tvær af átta
binda ritverki sem er ætlað að vera
alfræði um mannlega þekkingu og
ástand mannheima og mótun heims-
ins. Hvert bindi spannar viss svið
mennskrar þekkingar og reynslu.
Þegar eru komin út rit um náttúruna
og fyrirbrigði hennar og efna- og
eðlisfræði og síðan þessi tvö bindi,
sem fjalla um sögu mannsins. Efni
hvers bindis er raðað niður eftir
stafrófsröð.
Væntanleg bindi eru listir, tækni,
samfélög manna og alheimurinn.
Þessi tvö bindi eru mannkynssag-
an frá upphafi og fram til 1800,
þriðja bindi, og mannkynssagan frá
1800 til dagsins í dag (þ.e. fram
undir árið 1988), fjórða bindi.
í fyrra bindinu er forsaga mann-
kynsins rakin og þá stuðst við forn-
leifafræði. Þar er lýst fyrstu ríkjum
mannheima og þeim atburðum sem
þykja minnisverðir í Afríku, Asíu,
Ameríku og Evrópu. Alls eru upp-
flettihugtökin og heitin um 2300.
Þættirnir eða greinarnar eru ritaðar
af kunnáttumönnum, fræðimönnum
og sérfróðum mönnum um hverja
grein. Hér eru greinar um homo
sapiens allt til frönsku stjórnarbylt-
ingarinnar, greinar um einstaklinga,
frægar orrustur, þýðingarmikla al-
þjóða- eða fjölþjóða samninga, trú-
arbrögð, þjóðflokka og fjölmörg
önnur fyrirbrigði sem snerta sögu
mannheima. Hér er að finna klausur
um víkinga og víkingaferðir, Göngu
Hrólf og þátt afkomenda víkinga í
krossferðunum og áhrif þeirra á
Sikiley og Suður-Ítalíu.
Annað bindið (4. bindi verksins
alls) er sagan rakin frá 1800 til
dagsins í dag, eða fram undir og til
1988. Uppflettiorð eru um 2300 eins
og í fyrra bindinu. Hér er talsverður
hluti persónusaga þeirra sem „hafa
mótað gang sögunnar", svo að útgef-
endur eru ekki þeirrar skoðunar að
„söguleg þróun“ ráði ferðinni. At-
burðarásin er hraðari eftir 1800 en
fyrrum og breytingarnar örari. Saga
álfanna er rakin og saga Ástralíu
bætist við. Hér er 200 ára saga rakin
í knöppum þáttum. Þessi tvö hundr-
uð ár eru ár hrikalegra atburða
þjóða- og stéttamorða, hrikalegra
styrjalda og á síðari hluta 20. aldar,
skelfingar við gjöreyðingu. Offjölg-
un og mengun hrjáir nú heimsbyggð-
ina og kúgun og forpokun virtist
ráðandi í mörgum ríkjum heims,
þursar og ómennsk öfl virtust vera á
góðri leið með að ná undirtökunum.
En það gleðilega gerðist eftir að
þessi bók kom út. Það tók að bjarma
fyrir lausn úr álögum viðbjóðsleg-
asta alræðiskerfis allrar sögu.
Upplýsingarnar í þessari bók,
einkum varðandi kommúnísk ríki,
eru nú margar hverjar marklitlar
eða fals eitt. Á síðastliðnum mánuð-
um hefur hulunni verið svipt af þeim
ríkjum sem síðastliðin 40 ár hafa
kappkostað að sýnast allt önnur en
þau voru í raun. Það verður fróðlegt
að sjá endurútgáfu þessa rits, þegar
höfundarnir, sem skrifa um komm-
únísk ríki í góðri trú, taka að
endurskoða- efnið og byggja á raun-
sannari upplýsingúm.
Sfðustu mánuðir síðastliðins árs
og það sem af er þessu ári verða
e.t.v. taldir mestu byltingartímar
síðustu 200 ára. Bæði þessi rit eru
vönduð að pappír og bandi, myndir
eru fjölmargar og uppdrættir bæði í
lit og svart/hvítu og textinn knappur
og skýr. Þetta er ágæt uppflettibók.
Siglaugur Brynleifsson.
Olíukreppa
um miðjan
tíunda
áratuginn?
í heimi öllum mun dagleg notk-
un olíu nema um 54 milljónum
tunna, mest í Bandaríkjunum um
17,3 milljónir tunna. Vex notkun
olíu nú um 2% á ári, mest í nýjum
iðnaðarlöndum, t.d. í fyrra um
14% í Suður-Kóreu og 9% í
Taiwan.
Ur jörðu dæla Ráðstjórnarríkin
mestri olíu, í fyrra um 12 milljón-
um tunna á dag. Og selja þau
daglega um 2 milljónir tunna til
Vesturlanda ogJapan. Bandaríkin
eru annað mesta olíuvinnsluland-
ið. Úr jörðu var þarlendis dælt7,6
milljón tunnum á dag Lfyrra fén
1970 um 9,6 milljónum tunna,
þannig að úr olíuvinnslu dregur).
Frá útlöndum kaupa Bandaríkin
nú um 54% þeirrar olíu sem þau
nota. Fyrir innflutta olíu greiddu
þau 49 milljarða dollara í fyrra (en
sú upphæð svaraði þá til 44% af
vöruskiptahalla þeirra).
Vegna vaxandi notkunar olíu í
heiminum, minnkandi vinnslu í
Bandaríkjunum og staðnaðrar
vinnslu í Ráðstjórnarríkjunum, er
vænst hækkandi verðs á olíu á
tíunda áratugnum. Og um þá
hækkun eru uppi ýmsar spásagnir,
U.S. Energy Information Associa-
tion væntir að meðaltali 4% árlegr-
ar hækkunar þess (á raunvirði). Sir
Peters Walters, fráfarandi formað-
ur B.P., telur að 1995 muni tunna
af hráolíu kosta um 25 dollara (á
núvirði, sennilega um 27$ á þá-
virði).
Hækkun alþjóðlegs markaðs-
verðs olíu á næstu árum mun að
nokkru leytr- verða kómin undir
samtökum landa um útflutning
olíu, Organization of Petroleum
Exporting Countrics (OPEC), sem
þrefölduðu það árið 1974 og komu
af stað olíukreppunni fyrri og
stuðluðu enn að hækkun þess 1979,
en þá fór verð á hráolíu upp í 30
dollara fram til 1981. (Skv. Time,
12. mars 1990). Stígandi
LESENDUR SKRIFA
Mikilsverð viðurkenning:
get ég!“
Ef marka má skoðanakannanir þá
nýtur núverandi rfkisstjórn ekki
mikillar viðurkenningar fyrir um-
bóta- og viðreisnarstarf sitt í at-
vinnu- og fjármálum þjóðarinnar.
Þær niðurstöður benda ekki til
þess að fólk almennt meti mikils
afkomu atvinnulífsins í landinu eða
telji sig eiga mikið undir því um
afkomu sína.
Öllum landsmönnum var ljóst í
hvert óefni var komið hag atvinnu-
vega landsins, þó einkum fiskveiða
og fiskvinnslu, undir stjórnarforystu
Þorsteins Pálssonar og Sjálfstæðis-
flokksins. Það var ófögur mynd sem
margur sjálfstæðismaðurinn dró upp
af því ástandi og þótti þó ekki of
mikið sagt.
Ekki þarf að saka þá menn um að
þeir hafi verið að kveða upp pólit-
íska sleggjudóma til að sverta and-
stæðinga sína. Þar blasti við algert
gjaldþrot og hrun alls atvinnulífs og
heilbrigðra viðskipta- og verslunar-
hátta.
Á sama hátt ber nú öllum dóm-
bærum mönnum saman um að ólíkt
horfi nú við hjá þessum sömu grein-
um atvinnulífsins sem óvefengjan-
lega eru undirstaða velmegunar al-
mennings í landinu. Dæminu hefur
verið snúið við með aðgerðum nú-
verandi ríkisstjórnar undir forystu
Steingríms Hermannssonar. Þó enn
eigi mörg fyrirtæki í örðugleikum og
vandræðum með afkomu og rekstur
sinn þá breytir það ekki heildar-
myndinni.
Mörg dæmi um þá viðurkenningu
væri hægt að leiða fram til vitnis-
burðar um þá breytingu sem orðin
er þó það verði ekki gert. En eitt er
það vitni sem vert er að leiða fram
um þetta og ætti óljúgfróðast að vera
um þá þróun mála sem orðin er.
Þetta vitni er sjálfur Þorsteinn
Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokks-
ins. Þegar hann hrökklaðist frá
völdum, rúinn allri tiltrú jafnt
flokksbræðra sinna sem annarra fyrir
úrræðaleysi sitt, urðu aðrir að taka
við og axla vandann. Og það hefur
verið gert. Og nú hefur sá bati náðst
að hinn sami Þorsteinn Pálsson telur
sig nú geta tekið við stjórnartaumun-
um og rekið þjóðarbúið upp á eigin
spýtur og flokks síns. Nú geti þeir
farið frá sem að uppbyggingunni
hafa staðið. Þorsteinn segir: „Nú get
ég“
Varla er hægt að hugsa sér meiri
viðurkenningu á verk þeirrar ríkis-
stjórnar, sem nú situr, en þessa frá
Þorsteini og fylgismönnum hans.
Þessi viðurkenning er svo mikilsverð
að hún verðskuldar það að henni sé
haldið á lofti. Hún ætti að vera
trúverðugri í eyrum margra en það
sem Steingrímur og stjórnarliðar
segja sjálfir um árangur af starfi
sínu.
En óneitanlega læðist sá grunur
að mörgum að varla sé á það hætt-
andi að leggja þjóðhagsmálin í hend-
ur Þorsteins Pálssonar og flokks-
manna hans nú, þrátt fyrir það sem
áunnist hefur. Varla hefur skipt svo
sköpum í skaphöfn og hæfileikum
mannsins að á það sé hættandi. Þar
mætti vel hugsa sér að seinni för
hans á þeim vettvangi yrði verri
hinni fyrri.
Það væri því hið mesta óráð að
hætta nokkru til í þeim efnum. Það
hljóta líka flokksmenn Þorsteins að
sjá, ef þeir hugsa málin gaumgæfi-
lega, hvað svo sem Þorsteini kann að
þykja um eigið ágæti eftir þá hvíld
sem hann hefur fengið frá störfum
sem hann réð ekki við og mun ekki
reynast maður til nú fremur en fyrr
ef á það reyndi.
Það sem kemur fram í skoðana-
könnunum um fylgi Sjálfstæðis-
flokksins hlýtur að vera glapsýn
fólks sem ekki gerir sér grein fyrir
eðh málsins eða hlutanna eins og
þeir liggja fyrir eða man ekki staðr-
eyndir stundinni lengur.
Guðmundur Valgeirsson.
Látið
ekki
bugast
Til þingmanna Norðurlands kjör-
dæmis eystra, frá morgunkaffi-
mönnum á Súlnabergi, Akureyri.
Við, sem búum hér á hinni
döpru Akureyri allt árið og erum
þess aðnjótandi að fá ykkur í
heimsókn á fjögurra ára fresti,
förum fram á eftirfarandi við
ykkur, umbjóðendur góðir:
Að þið berjist nú sem einn
maður í málefnum stóriðjunnar
er nú stendur Eyfirðingum ef til
vill til boða.
Látið heyra frá ykkur og mynd-
ið öflugan landsbyggðarþrýstihóp
sem lætur ekki hagsmunaklíkur
höfuðborgarsvæðisins buga sig.
Það eru líka augljósir erfiðleik-
ar ullariðnaðarins í bænum og ef
ekki verður neitt að gert í at-
vinnumálum byggðarinnar verð-
ur ekki langt að bíða stórflótta
fyrirtækja frá bæ og byggð.
Ef næsta stórverkefni, bygg-
ingu og rekstri nýs álvers, verður
valinn staður á suðurhorninu
verður bráðum enginn eftir hér
til að kjósa ykkur.