Tíminn - 16.01.1993, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 16. janúar 1993
„Mér hefur aldrei orðið
jafn kalt og í Kúrdistan“
Jónas Þórir Þórisson sem sl. tvö og hálft ár hefur veriö fram-
kvæmdastjóri Hjálparstofnunar kirkjunnar er þeim störfum vel
kunnur sem honum eru falin. Um þrettán ára skeiö boðaði hann
ásamt konu sinni kristni í suðurhluta Eþíópíu og kynntist á þeim
tíma tvisvar átakanlegri hungursneyð. Hann tók mikinn þátt í
baráttunni gegn þeim svo hann vissi vel að hverju hann gekk er
hann hóf núverandi starf þótt á starfstíma hans hafi aðstoðin
orðið að beinast meir að erfíðleikum sem stafa af völdum manna
en ekki náttúruaflanna. Grimmd og stríðsátök færast í aukana í
heiminum.
Við fundum Jónas að máli í gær-
morgun meðan fréttir voru enn að
streyma inn um afrakstur fatasöfn-
unarinnar til handa Júgóslövum á
fimmtudag og spurðum fyrst hve
mikið væri áætlað að safnast hefði.
„Enn höfum við ekki heildaryfirlit
yfir söfnunina en við fyrstu sýn er
að sjá sem hún hafi tekist afskap-
Iega vel. Settar voru strangar kröf-
ur um hverskonar fatnað við vild-
um og að fólk flokkaði þetta svo
pökkunin yrði einíaldari. Almenn-
ingur hefur tekið þessu mjög vel,
komið með góðan fatnað og vel að-
greindan. Ég hef fréttir frá Akur-
eyri þar sem hafa safnast ein tíu
eða tólf tonn sem allt var pakkað
og frágengið í gær. Hér í Reykjavík
eru að verða tilbúnir fjórir eða
fimm gámar. Reynslan frá því er
við sendum föt til Kúrdistan í fyrra
sýnir að ætla má að fjögur og hálft
til fimm tonn séu í hverjum gámi.“
Hvenær berst þessi aðstoð á
áfangastað?
„Fyrstu gámamir fara með Sam-
skipum nú síðari partinn í næstu
viku til Rotterdam. Ætla má að
sendingar utan af landi fari ögn
síðar og ræðst það af því hvemig
ferðir falla. Síðustu sendingunum
kann að dragast að koma af stað
fram í þriðju viku héðan í frá. Frá
Rotterdam mun leiðin liggja til
Ungverjalands og þá til Júgóslavíu
þar sem fötunum verður dreift til
þeirra neyðarsvæða sem hægt
verður að ná til og þar sem þörf er
mest. Starfsmenn Rauða krossins
munu meta þörfina.
Fatasendingarnar til Kúrda í fyrra
komu að ákaflega góðum notum
og varð ég sjálfur vitni að því er ég
fór þangað og tók á móti 30-40
tonnum héðan. Alls sendu íslend-
ingar þá um 200 tonn af fatnaði en
um 250 tonn söfnuðust j allt sem
svarar einu kílói á hvern íslending.
Það er örugglega heimsmet miðað
við fólksfjölda eins og í svo mörgu
hjá okkur. Um það bil 30 tonn af
þessum 250 tonnum voru send til
jarðskjálftasvæðanna í TVrklandi
sem bar upp á svipuðum tíma og
neyðina í Kúrdistan. Á jarðskjálfta-
svæðunum reyndust annars einnig
vera margir Kúrdar. Ég fylgdist
með útdeilingunni og það var
ógleymanlegt að sjá fólk sem verið
hafði skjálfandi í kuldanum og
snjónum vera komið í íslenskar
lopapeysur eða regnfrakka sem
héldu vætu og kulda. Ég skildi það
enn betur af því að aldrei á ævinni
hefur mér orðið jafn kalt sjálfum
og þann tíma sem ég dvaldi í Kúrd-
istan. Jafnfallinn snjór var sums
staðar á þriðja metra þama í fjöll-
unum. Núna eru í Kúrdistan mikl-
ir kuldar og þá kann að vanta
meira af fötum."
Þarna er um mikil verðmæti að
ræða.
,Já, þetta var mikið magn sem
safnaðist í fyrra og tryggingaverð-
mæti þess var um 60 milljónir.
Væri verðmætið hins vegar áætiað
helmingur af smásöluverði á nýj-
um flíkum úr Hagkaupum heftir
þarna verið um 300 milljóna verð-
mæti að ræða. Ýmsar þjóðir sendu
fatnað til Kúrdistan og Tyrklands
og það kom í ljós að besti fátnaður-
inn kom frá íslandi.
Ekki er gott að segja hví fatasöfn-
unin hélendis skilaði svo ágætum
árangri. Kannske hafði það sitt að
segja að kulda þekkja íslendingar
vel og betur en hungur sem nú-
tíma Islendingar hafa ekki orðið að
líða. Því hafa menn af sjónvarps-
myndum sjálfsagt átt auðvelt með
að ímynda sér líðan fólksins sem
stóð berfætt og tötrum klætt í snjó
á fjöllum uppi.
Þar að auki virðast menn hér al-
mennt eiga mikið af fötum og þyk-
ir þeir hugsanlega mega ganga á
fataeign sína fremur en til dæmis
peninga."
Hjálparstofnun kirkjunnar hefur
nú greinilega jafnað sig eftir þá
gagnrýni er hún varð fyrir á sín-
um tíma.
„Það hefúr hún gert. Víst spruttu
upp allmikil leiðindi varðandi
starfsemina hér fyrir nokkrum ár-
um þótt ég fylgdist lítið með því
þar sem ég var erlendis. Þarna var
að hluta um fjölmiðlafár að ræða
og ekki alltaf farið rétt með. En
stofnunin varð þarna fyrir miklum
skakkaföllum. Sem betur fer er
þetta gleymt og grafið nú. Ný
skipulagsskrá hefur verið sam-
þykkt varðandi starfshætti og
rekstrarkostnað og almenningur
hefur sýnt að hann hefur tiltrú á
Hjálparstofnun kirkunnar og að
árangur náist af þeim störfum sem
hún vinnur.
Hérna starfa nú aðeins þrjár
manneskjur og fjölgun starfsliðs
ekki fyrirhuguð því stofnunin
reynir að halda kostnaði við starf
sitt í lágmarki. Tekjur eru svo að
segja eingöngu frjáls framlög og
nokkrar sértekjur og síðustu tvö
eða þrjú árin höfum við ekki þurft
að snerta söfnunarfé til þess að
reka stofnunina. Markmiðið er að
þess þurfi heldur ekki í framtíð-
inni. Þessi fjárhagsrammi má þó
ekki þrengri vera. Ætlast er til að
við sinnum eftirliti með flutning-
um og dreifmgu og sinnum því af
öryggi. Það hlýtur að kosta sitt
þegar starfsemin þenst úL Við er-
um nú með þróunarverkefni á Ind-
landi þar sem byggt hefur verið
sjúkrahús og verið er að kosta 400
börn til mennta. Þar er og sinnt
fjölfötluðum bömum og ýmislegt
annað unnið niðri við grasrótina í
samtökum sem vinna á meðal
þeirra allra lægst settu. Ég fmn að
þetta kunna þeir sem á annað borð
um þessi mál hugsa að meta.“
Alkunna er að stundum er erfitt
að tryggja að hjálpin berist í réttar
hendur.
„Eigi að síður er eftir megni reynt
að sjá um það og þar um eigum við
gott samstarf við ýmsa aðila, svo
sem dönsku hjálparstofnunina. Við
förum með sendingum til þess að
tryggja að þær lendi á réttum stöð-
um og nefni ég sem dæmi ferð sem
ég fór til Bagdad eftir Persaflóa-
stríðið. Það er vissulega þörf á að
geta vottað að menn hafi séð það
eigin augum að hjálpin berist
þangað sem til stóð.
Oft er þetta þó afar flókið úrlausn-
ar eins og í Sómalíu. Því miður
gerist það að hluti af hjálpargögn-
unum fer á glæ vegna hernaðar
eða ýmissa spillingarafla, kannske
25% af heildarmagninu. Vegna
slíks vilja sumir hætta við allt sam-
an en þá vaknar sú spurning hvort
láta eigi þá sem notið hefðu 75% af
farminum líða. Þá vefst mönnum
gjaman tunga um tönn.“
Nú fer vaxandi sú neyð sem rekja
má til styijaldarátaka.
„Þegar litið er á ástandið í heim-
inum hin allra síðustu ár kemur í
ljós að neyð af mannavöldum hef-
ur aukist að mjög miklum mun og
það eru því hörmungar af því tagi
sem hjálparstofnanir eru í aukn-
um mæli að fást við. Eftir sem áð-
ur em þau ósköp sem jarðskjálftar,
flóð og þurrkar valda að gerast sem
fyr. En í síðarnefndu dæmunum er
hægt að ná til fólksins og til dæm-
is er það sjaldgæft í Eþíópíu að
þurrkur sé í öllu landinu og ekki
hægt að sækja björg í önnur hér-
uð. En þar sem mennimir valda
neyðinni teppast aðflutningsleiðir,
stríðið gengur fyrir og hjálparliði
og hjálpargögnum er oft vamað
vegarins eins og nú er að gerast í
Júgólslavíu og verið hefur í Sómal-
íu. Það er hið grátlega og þver-
stæðukennda."
Þú hefur bæði dvalið á og heim-
sótt mörg hörmungasvæði.
Kemst þetta upp í vana?
„Þótt neyðina hafi svo oft borið
fyrir sjónir mínar þá snertir hún
mann alltaf djúpt og stundum
skapar það vissa reiði hið innra
með manni að sjá svo miklar ógnir
sem að stómm hluta hefðu verið
óþarfar. Oft tekur svo langan tíma
að vekja menn til vitundar um
ástandið að fyrir vikið dynur það
yfir sem hægt hefði verið að fyrir-
byggja. Það snertir mann illa. Okk-
ur Islendingum tókst að vinna
mikið fyrirbyggjandi starf á okkar
svæði í Eþíópíu þegar plágur
gengu þar yfir á áttunda og níunda
áratugnum. Það var meðal annars
að þakka neyðarsendingum og
hjúkmnarfólki frá Hjálparstofnun
kirkjunnar. Þegar maður verður
vitni að því hve lítið þarf til að
bjarga barni í Afríku frá hungur-
dauða er það nístandi tilfinning að
standa með barn í fanginu og hafa
lítið sem ekkert milli handanna.
Þetta þyrfti ekki að gerast. En líkt
og læknar og sjúkraflutninga-
menn venst fólk á sinn hátt því
sem það verður vitni að. Öðm vísi
væri ekki hægt að sinna þessu.
Menn verða að læra að lifa við hin-
ar ömurlegu aðstæður. En þegar
mönnum finnst þeir orðnir
ónæmir fyrir þessu ættu þeir að
hætta."
Hveraig var var starfi þínu í Eþí-
ópíu varið í sem stystu máli?
„Ég var við kristniboðsstörfin í
þrettán ár á vegum Sambands ís-
lenskra kristniboðsfélaga og vann
þar við neyðar- og hjálparstörf og
þróunarverkefni auk þess sem ég
sinnti safnaðarstarfinu við kristni-
boðið sem prestur og kennari. Ég
kom til Eþíópíu í árslok 1973 eða
rétt áður en hungursneyðin 1974-
1976 hófst og eitt af mínum fyrstu
verkefnum varð að takast á við það
ásamt samstarfsmönnum mínum.
Þá tók við fyrirbyggjandi þróunar-
starf sem enn var rofið af nýrri
hungursneyð árið 1984. Meðfram
þessum stóm verkefnum var ég
starfsmaður lúthersku kirkjunnar
í Eþíópíu sem fól í sér stjórnunar-
og skipulagsverk af margvíslegum
toga. Meðal annars hafði ég eftirlit
með fjármálum alls þróunarstarfs
kirkjunnar í suðurhluta Eþíópíu
um tíma. í viðbót get ég nefnt að
ég sinnti tæknilegu eftirliti sem
varðaði vélbúnaði og farartæki er
snertu þróunarstarfið og rak heilt
verkstæði um tíma. Sem betur fer
hef ég alltaf haft gaman af að fást
við bíla, jarðýtur og annað slíkt,
enda var faðir minn vélstjóri á Ak-
ureyri. Já, ég er borinn og barn-
fæddur Akureyringur.
En eins og þú heyrir þá fylgir það
kristniborðsstarfinu að menn
verða að geta innt hin fjarskyld-
ustu verkefni af hendi. Sumir
halda að kristniboð sé ekki annað
en bænalestur og kennsla en því
fer nú fjarri. Dvölin þama varð
mér enda lærdómsrík."
Undirtektimar við ákallinu vegna
Júgóslavíu nú sýna að starf stofn-
unarinnar í þágu mannúðar á
hljómgrunn með íslendingum.
„Um það er ekki að villast og ég vil
hér að lokum koma á framfæri þakk-
læti til þjóðarinnar fyrir það traust
sem hún hefur sýnt stofnuninni og
alla aðstoðina. Stofnunin er algjör-
lega háð velvilja almennings og án
hans gætum við ekki sinnt þessu.
Við vonum aðeins að þessi velvilji
vaxi og að enn fleiru verði unnt að
sinna. Neyðarbeiðnimar eru ótal
margar og svo oft er hægt að bæta úr
sárri neyð með svo tiltölulega litlu fé
sé rétt að farið. Draumur minn er að
Hjálparstofnunin eflist og vaxi með
þjóð og ekki síst kirkju sem stendur
af trúfesti á bak við hana, að sóknir
og sóknamefndir líti á hana sem
sína. Þannig mætti ná bæði til sam-
landa sem eiga í vanda og þeirra sem
fjær lifa við aðstæður sem fá okkar
geta skilið."
Rætt við Jónas Þóri Þórisson,
kristniboða og framkæmda-
stjóra Hjálparstofnunar kirkj-
unnar, um reynslu hans og
neyðarhjálpina í þágu
Júgóslava