Tíminn - 16.01.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 16. janúar 1993
Bosnísk-íslamskar konur, sem nauögað hefur veriö, I flóttamannabúöum I Tuzla, Bosníu: sumar leyna engu.
Nauðganir í Bosníustríði:
að einhverju leyti. Þegar menn Mú-
hameðs annars Tyrkjasoldáns höfðu
unnið Konstantínópel fyrir hann
1453, leyfði hann þeim að leika
lausum hala í borginni í þrjá daga,
en stöðvaði hryðjuverk þeirra síð-
an, enda hafði hann ákveðið að gera
Konstantínópel að höfuðborg sinni.
Sænsk mannúð
Hernaðarsagan er sem sé ekki án
merkja um viðleitni til að setja
nauðgunum einhver takmörk eða
jafnvel koma f veg fyrir þær með
öllu. í þrjátíuárastríðinu þótti
sænski herinn a.m.k. öðru hvoru
sýna af sér meiri mannúð en aðrir
herir, einnig gagnvart konum í her-
teknum löndum. í innrás Svía í
Danmörku í því stríði bar við að
hermenn í liði þeirra voru teknir af
lífi íyrir nauðganir. Heyrst hefur og
að í Þýskalandi hafi sænska her-
stjórnin leitast við að hafa hemil
nokkurn á liði sínu í þessum efn-
um, a.m.k. á svæðum byggðum
mótmælendum. Ótti herstjóra við
agaleysi í herjum almennt út frá
ránum og nauðgunum kemur í
þessu samhengi til greina. Japansk-
ir herstjórar síðari heimsstyrjaldar
óttuðust að fjöldanauðganir her-
manna þeirra leiddu til þess að her-
irnir lömuðust af kynsjúkdómum
og útveguðu því „þægindakonur",
kóreanskar og kínverskar stúlkur
sem neyddar voru til þess að verða
kynferðislegar ambáttir hermann-
anna í herstöðvum og á vígvöllum.
Sókn mannúðarviðhorfa kann og að
hafa valdið einhverju um það, að í
Evrópu/Vesturlöndum a.m.k. hafa
nauðganir í hernaði þótt óviðeig-
andi á síðari tímum, þótt því fari
fjarri að Evrópumenn/Vesturlanda-
menn hafi aflagt þær með öllu, eins
og dæmin úr heimsstyrjöldinni síð-
ari og frá Bosníu sýna best.
Frá sögunnar sjónarhóli séð eru
kynferðisleg hryðjuverk Bosníu-
stríðsins líklega einkum sérstök
fyrir það að vera hvað efst á baugi
meðal frétta af stríði þessu meðan
það er háð, í stað þess að hverfa á
bak við aðrar fréttir eða komast
fyrst í hámæli löngu seinna.
Liður í útrýmingar-
hernaði?
Nauðganir eru á meðal þess, sem efst er á baugi í fréttum
frá Bosníu- Herzegóvínu. Eftirlitsmenn frá Evrópubanda-
lagi telja sig vita að Serbar hafi nauðgað um 20.000 bos-
nísk-íslömskum konum; sjálfir nefna Bosníumúslímar
um það miklu hærri tölur. Að sögn Serba hafa Bosníu-
múslímar og Króatar nauðgað mörgum þúsundum serb-
neskra kvenna.
Hæpið mundi að telja Bosníustríð sérstakt í sinni röð af
þessu tilefni. Nauðganir hafa verið harla algengar í hern-
aðarsögunni, svo langt aftur sem hún nær. Djengis stórk-
han Mongóla á að hafa sagt eitthvað á þá leið aö meðal
þess unaðslegasta í heimi hér væri að nauðga konum
óvina sinna. Skemmst er að minnast gegndarlausra
nauðgana íraka á konum í Kúvæt, meðan þeir hersátu það
furstadæmi. Margt bendir til að hegðun hermanna í mörg-
um öðrum stríðum í þriðja heiminum allt fram á þennan
dag hafi verið álíka eða litlu skárri.
Þreytt fýsn
iilv
Dagur
Þorleifsson
skrifar
„Japanir nauðguðu konum (Norð-
ur- Kína) þangað til fýsn þeirra
þreyttist," skrifaði sagnfræðingur
einn um framferði japanska hersins
í Kína í heimsstyrjöldinni síðari. í
sigurför sovéska hersins vestur á
bóginn í sama stríði hegðaði hann
sér eitthvað svipað, sérstaklega í
Þýskalandi. Verst var það í héruð-
unum austan við Oder og Lausitzer
Neisse, sem Sovétmenn og Pólverj-
ar innlimuðu og framkvæmdu þar
„þjóðarhreinsun" á Þjóðverjum.
Þýskt fólk þar var réttlaust f augum
sigurvegaranna og meðhöndlað eft-
ir því, einnig konurnar. Talsvert var
þá og um nauðganir af hálfu herja
Bandaríkjamanna og Frakka, er
þeir sóttu inn í Þýskaland að vestan.
Svona mætti nánast endalaust telja.
Tekið skal fram að mikið vantar
enn á ítarlega umfjöllun á þessum
þætti hernaðarsögunnar, af ýmsum
ástæðum. A.m.k. á síðari öldum
hafa nauðganir í hernaði víða verið
taldar nauðgurunum til skammar.
Hafa sigurvegarar því reynt að
þagga umtal um það niður. Nauðg-
anir eru yfirleitt taldar með því
versta, sem fyrir konur kemur og
sömuleiðis aðstandendur þeirra.
Þau sár geta jafnvel haft sín áhrif á
hugarfar heilla þjóða. Af þeim
ástæðum kann að hafa gætt við-
leitni til að láta þesskonar illvirki í
hernaði liggja í þagnargildi. Fyrri
tíðar menn gerðu yfirleitt ekki mik-
ið úr þeim miðað við annað, hugs-
anlega stundum af skömmustutil-
finningu, oft trúlega sökum þess að
þeir hafa litið á slíkt sem óhjá-
kvæmilegan fylgifisk hernaðar.
Konur sem herfang
Varla fer þó á milli mála að nauðg-
anir í hernaði stafa að verulegu
leyti af því ævaforna viðhorfi að líta
á konur óvinarins sem herfang. Þær
hafa verið meðal þess, sem her-
menn hafa átt von á að launum fyr-
ir að berjast vel. Áður en áhlaup var
gert á víggirta borg í evrópskum
stríðum í „gamla daga“ var algengt
að gefa áhlaupshermönnum frjálsar
hendur gagnvart borgarbúum ef
áhlaupið tækist. Áhlaupslið mátti
gjarnan búast við miklu mannfalli
við slík tækifæri og munu herfor-
ingjar því hafa talið þesskonar
hvatningar nauðsynlegar.
Á16. og 17. öld t.d. voru herir Evr-
ópuríkja mikið til málalið, sem
barðist aðeins fyrir kaupið og önn-
ur hlunnindi sem höfðust upp úr
hermennskunni. Þegar herstjóra
skorti fé, sem oft vildi verða, er svo
að sjá á ýmsum heimildum að þeir
hafi bætt málaliðunum það upp
með því að leyfa þeim að ræna og
nauðga. Stundum var þó reynt að
setja þessari „hernaðarnauðsyn"
vissar skorður, líklega ekki síst ef
herstjóri vildi af eiginhagsmuna-
ástæðum hlífa sigruðum við tjóni
Opinská umfjöllun
Margt stuðlar að því að svo er orð-
ið. Hryllingur sá, er Evrópu-
menn/Vesturlandamenn finna til út
af Bosníustríði, virðist mjög bland-
inn undrun yfir því að evrópskir
hermenn skuli hegða sér þannig,
pynda og myrða óbreytta borgara,
þ.á m. böm fyrir augum foreldr-
anna, svelta fólk og misþyrma því í
fangabúðum, nauðga konum og
stúlkubörnum. Sú undrun (sem
kann að virðast undarleg með hlið-
sjón af atburðum heimsstyrjaldar-
innar síðari, þ.á m. í Júgóslavíu)
virðist hafa lyft undir nauðgana-
fréttirnar frá Bosníu. Önnur ástæða
er að undanfarin ár hefur umræða
um kynferðislegt ofbeldi yfirleitt
orðið opinskárri en vaninn var.
Mikil nálægð fjölmiðla hefur haft
sitt að segja í þessu sambandi.
Enn eitt, sem vakið hefur athygli á
þessum þætti Bosníustríðsins eru
gagnkvæmar ásakanir stríðsaðila.
Prófessor Jakulic og einn sjúklinga hans: ófáar konur hafa hruniö
saman, andlega og llkamlega.