Tíminn - 13.01.1996, Blaðsíða 4

4
ffwDtfílMlflnlTnfllllií
Laugardagur 13. janúar 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: |ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Sfmbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Víba pottur brotinn
Skattsvik, neðanjarðarhagkerfi og svört atvinnustarfsemi eru
nátengd fyrirbæri sem naga undirstöður samfélagsins. Annað
slagiö blossa upp umræður um þetta andfélagslega athæfi og
nefndar eru ótrúlega háar upphæðir, sem stolið er frá sameig-
inlegum sjóðum með þessum hætti.
Nýverið efndi Verslunarráð til fundar um skýrslu, sem unn-
in var á vegum ráðsins um neðanjarðarstarfsemina. Þar lýsti
skattrannsóknarstjóri því yfir að nokkuð hafi áunnist í barátt-
unni við skattsvikin, en betur má ef duga skal. Aö venju veröa
nokkrar umræöur í fjölmiðlum og manna á meðal, þegar upp-
lýsingar um skattsvikin berast. Allir eru afskaplega hissa á
ástandinu og hinir ábyrgu í þjóðfélaginu lofa að gera eitthvað
í málunum og ræða mikið um að uppræta beri skattsvikin. Svo
er látið kyrrt liggja þar til málin komast aftur á dagskrá.
En til að allrar sanngirni sé gætt, hefur nokkuð áunnist og
embætti skattrannsóknarstjóra herðir tökin á þeim brotlegu.
Samt blómstrar neðanjarðarhagkerfið og svikararnir auðgast á
kostnað þeirra sem hvorki hafa tækifæri né áhuga á að svindla
á samborgurum sínum.
Menn greinir á um hve miklu er skotið undan af skattfé, og
eru nefndar upphæöir eins og 14 og upp í 20 milljarðar króna
árlega. En ekki er til nein áreiðanleg tala um hver sé skaði rík-
issjóðs og sveitarsjóða vegna skattsvika. En svo mikið er víst
að upphæðin er svimandi há.
Samtímis því að upplýsingar berast um að opinberir sjóðir
séu sviknir um gríðarlegar upphæöir, er þjóðin mötuð á því
upp á hvern dag að verið sé að hagræða og spara í opinberum
rekstri. Draga úr þjónustu við almenning á nær öllum sviöum.
Samt verður landssjóðurinn rekinn með halla.
Heilbrigðisþjónustan og menntamálin eru þjóðinni ofviöa,
eins og þau mál hafa verið rekin, og niöurskurður og sam-
dráttur á þeim sviðum blasir við.
Sveitarfélög eru að leggja fram sínar fjárhagsáætlanir og eru
þær ekki allar kræsilegar. Skuldabyrði og tekjutap kallar á sam-
drátt og áframhaldandi rekstrarhalla.
En það eru fleiri en skattsvikarar sem borga ekki. Þannig
mun skorta um 4,5 milljarða í barnsmeðlög og munar um
minna.
Ríkisendurskoðun finnur gögn sem sýna að Laxárvirkjun
skuldar ríkinu stórfé, sem Landsvirkjun hafði á sínum tíma
milligöngu um að útvega að tilstuðlan Seðlabankans.
Ef trúa má Ríkisendurskoðun, er yfirvinna starfsmanna
ráðuneyta 37% af launum þeirra. Hluti yfirvinnunnar er unn-
inn í dagvinnu, án þess að aukið vinnuframlag komi til. í
nokkrum ráðuneytum eru 60 af hundraöi starfsmanna yfir-
menn.
I fyrra var upplýst að ærið margir af æðstu mönnum heil-
brigbisþjónustunnar þáðu laun fyrir mörg störf samtímis. En
reiknað er með að launakostnaður sé um 60% af útgjöldum til
heilbrigðismála.
í síðasttöldu dæmunum er alls ekki um neitt nebanjarðar-
hagkerfi aö ræða eða tekjur hirtar með sviksamlegum hætti.
En ljóst má vera að það eru fleiri en þeir, sem stunda svarta at-
vinnustarfsemi, sem eru ríki og sveitarfélögum dýrir.
36 milljarðar króna fara ár hvert úr landinu sem afborganir
og vextir af lánum, sem er nær þriöjungur niðurstöðutölu fjár-
laga.
Sé litið yfir sviðib, er augljóst að hagræðing, sparnaður og
samdráttur er þjóðarnauðsyn og helst þarf að hækka skattana
á þeim sem þá borga, til að mæta útgjaldaþörfinni.
Að minnsta kosti ef halda á í horfinu, svo ekki sé meira sagt.
Birgir Guömundsson:
Kartaflan
í lófa guðs
í nýrri bók Einars Más Guðmundssonar, „í auga
óreiðunnar", eru fjölmörg ljóð eða eitthvað í þá
áttina sem aðstoða okkur þjóðmálaumræðu- og
fjölmiðlafíklana við
að halda geðheilsu í
öllu upplýsinga- og
skoðanaflóðinu. Ein-
ar Már hefur oftsinnis
sýnt að hann er sér-
lega snjall í aö finna
kjarna málsins í fáurn
einföldum, en oft
smellnum hending-
um.
Sem gamall „teoríu-
gaur" og „díalektíker"
úr vinstrihreyfing-
unni veit Einar sjálf-
sagt manna best
hversu auðvelt er að
flækja einfalda hluti
og gera þá torræða.
Hvernig beita megi
útúrdúrum og mála-
lengingum þannig að
kjarni málsins gleym-
ist með öllu.
Bók Einars hefst
raunar á ágætis
áminningu um þetta í
íjóði sem heitir „Skil-
greining":
Hvort sem sagan
er línurit eða súlurit
í auga hagfrceðingsins
er heimurinn
kartafla í lófa guðs.
Seinni hluta þessar-
ar viku hefur gengið
yfir talsvert mikil rétt-
arfarsleg skilgreining-
arvertíð, þar sem
bæði við hér á Tíman-
um sem og aðrir fjölmiðlar hafa farið mikinn
við að draga upp í súlurit og línurit ávinning-
inn af því fyrir tjáningarfrelsið, lýðræðiö og
blaðamennskuna að Hæstiréttur skuli hafa
komist að því að blaðamaður Moggans þurfi
ekki að gefa upp nafn á heimildarmanni.
Hvorki Morgunblaðið né Agnes Bragadóttir eru
kjarni málsins að þessu sinni, þó þau taki sig
vel út í „súluritum og línuritum" um trúnað
fjölmiðla við heim-
ildarmenn. Kjarni
málsins — „kartafl-
an í hendi guðs" —
felst í því aö banka-
leynd hefur verið
rofin með ámælis-
verðum og jafnvel
refsiverðum hætti.
Og það sem meira
er, þetta rof verður
einhvers staðar í
allra efsta stjórnun-
arlagi bankans,
þannig að aðeins
örfáir einstaklingar
gætu hafa rofið
þessa leynd. Bank-
inn sjálfur virðist
ófær um að taka á
málinu og Banka-
eftirlitið vísar því til
RLR. Innra eftirlit
Landsbankans og
Bankaeftirlitsins er
einfaldlega ekki trú-
verðugra en svo, að
það ráði við banka-
leyndarleka af þessu
tagi. Það væri í
sjálfu sér fróðlegt að
vita hvaö heföi
gerst og hvort innra
eftirlit bankans
hefði virkað betur,
ef ljóst væri að
nokkrir óbreyttir
starfsmenn af
„gólfi" bankans
hefðu átt í hlut, en
ekki háttsettir
„stjórar". Eðli máls-
ins samkvæmt ættu stjórnendur banka aö vera
þeir sem síst væru líklegir til að grafa undan
stofnunum með því að rjúfa bankaleyndina
gagnvart viðskiptavinum sínum.
domur
IDUSTARÉTTAR*
$kV“/l uPPt’»nn?d(s'nHgKr’ t höf“"dur að riti, grem [rj \ ríkÍS}TlS£
rTAv-

Blaö,

\\\

W % % y’.
Ekki gefnir upp
heimildarmenn
Hæstiréttur var sem kunnugt er að ógilda
dóm undirréttar, sem taldi að Agnes Bragadótt-
ir blaðamaður yrði sem vitni að svara spurning-
um ákæruvaldsins um heimildarmenn sína ab
grein um síðasta kafla vibskipta ______
Landsbankans og Sambandsins,
en augljóst er taliö að banka-
leynd hafi verið rofin af ein-
hverjum mjög hátt settum *
starfsmanni Landsbankans. |
Umræðan um þetta mál hefur ,
upp á síökastið að mestu snúist LlHlðnS
um réttindi og skyldur blaöa- '
manna og hvort og hvenær 1*15
þeim beri að virða trúnað við .. .
sína heimildarmenn. Af þeim
sökum er það kannski eðlilegt að Morgunblað-
ið og Agnes, blaðamaðurinn, hafi verið í lykil-
hlutverkum umræðunnar. Ekki skal gert lítið úr
mikilvægi þeirrar umræðu og þeim réttindum
sem staðfest eru með hinum nýja dómi í sjálfu
sér. En þó má minna á að ein mikilvægasta
ástæðan fyrir niðurstöðu Hæstaréttar er sú að
rof bankaleyndarinnar í þessu tiltekna máli
hafi ekki haft nægjanlega alvarlegar afleiðingar
til að réttlæta þá kröfu að blaðamaðurinn gæfi
upp heimildarmann sinn.
Hver er kjarni málsins?
En máliö snýst þó hreint ekki um blaða-
manninn eða störf hans og vinnubrögð.
Hvaö meö bankaleynd mína?
Stórir kúnnar hljóta að spyrja sig aö því,
hvort þeirra trúnaðarsamband við bankann sé
líka litib svo léttvægum augum að einhver af
stjórnendum bankans telji jafnvel sjálfsagt að
deila því með 40-50 þúsund lesendum Morg-
unblaðsins. (Að vísu hefur Morgunblaðið lýst
því yfir í leiðara í vikunni að það
myndi hugsanlega hafa vit fyrir
slíkum bankastjórnanda og birta
ekki mjög viðkvæmar uppiýs-
ingar. í það minnsta er erfitt að
skilja fullyrðingu blaðsins um að
greinar Agnesar hefðu ekki birst
ef SÍS hefði enn verið í rekstri.)
Allt þetta mál er því fyrst og
síbast vandamál fyrir Lands-
———— bankann og í raun mjög erfitt
mál fyrir þennan banka, sem
menn gjarnan vilja kalla þjóðbanka. Eftir uppá-
komur og útúrdúra síðustu vikna, þar sem um-
ræðan og athyglin hefur beinst aö réttindum
og skyldum blaðamanna, er ágætt að staldra
vib, skilgreina máliö í heild og leggja það niður
fyrir sér. Þá koma líka skáldin í góðar þarfir, því
það eru þau sem komast stystu leið að kjarna
málsins. I dag minna þau mann á, að þó trúnað
blaðamanna við heimildarmenn sé hægt að
túlka í samanlagðri fjölmiðlaflóru landsins
með áhrifamiklum og áberandi hætti í súlurit-
um og línuritum, þá er það trúnaður banka við
viðskiptamann sinn sem málið snýst um. Einar
Már Guðmundsson hefur nefnilega rétt fyrir
sér: heimurinn er kartafla í lófa guðs.