Tíminn - 13.01.1996, Qupperneq 5

Laugardagur 13. janúar 1996 5
)ón Kristjánsson:
Flokkakerfib: úrelt fyrirbrigöi?
Ýmsir eru þeir í þjóöfélaginu sem iáta í
ljós álit sitt á öllum málum, eru spuröir
um allt milli himins og jaröar og hafa
skoöanir á hraöbergi. Þessir álitsgjafar
eru mismunandi áhrifamiklir eins og
gengur, en á ýmsa er þó hlustaö.
Eitt af því, sem oft er fullyrt, er aö
flokkakerfiö íslenska sé oröiö úrelt og
svari ekki kröfum tímans og þeim miklu
breytingum sem hafi oröiö í þjóöfélag-
inu. Fólk sé oröiö yfir sig þreytt á því og
bíöi eftir nýjum flokki og mannkyns-
frelsara til þess aö leiöa þjóöina undan
oki stjórnmálamanna.
„Fjójrflokkurinn"
íslenska flokkakerfið varö til í núver-
andi mynd í upphafi þessarar aldar, og í
tali manna eru fjórir flokkar nefndir
„gömlu flokkarnir" eða fjórflokkurinn.
Þetta eru Sjálfstæöisflokkurinn, Fram-
sóknarflokkurinn, Alþýðubandalagiö og
Alþýöuflokkurinn. Auk þeirra á Kvenna-
listinn nú um skeið fulltrúa á þingi. Hins
vegar hafa nú í seinni tíð komiö upp
framboð sem hafa náð nokkrum þing-
mönnum í einum kosningum og síðan
fjaraö út, sameinast „gömlu flokkunum"
eða ekki boöiö fram aftur. Svo var meö
Bandalag jafnaðarmanna og Borgara-
flokkinn og nú er eitt slíkt afl við lýði,
Þjóövaki, en ekki er sýnt um hans lífslík-
ur. Þó má fullyrða aö útlitið sé ekki gott
fyrir flokkinn um þessar mundir.
Sannleikurinn er sá að „gömlu flokk-
arnir", sem svo eru kallaðir, hafa sterka
stöðu. Kvennalistinn er í mjög erfiðri
stööu meö þrjá fulltrúa á þingi. Þrátt fyr-
ir aö þar sé um hæfa þingmenn. að ræöa,
er afar erfitt aö taka með fullum styrk
þátt í afgreiðslu mála meö svo fáa þing-
menn.
Þjóbfélagsþróunin
Það er alveg rétt aö gífurleg breyting
hefur oröið á viðhorfum fólks í landinu á
þeim tíma sem flokkarnir hafa starfað.
Þjóöfélagið hefur þróast í tæknivætt og
flókið samfélag, sem er opið fyrir viö-
skiptum við umheiminn á flestum sviö-
um. Jafnframt hafa kröfur vaxið um
þjónustu frá samfélaginu, og velferöar-
kerfi hefur verið byggt upp.
Flins vegar rúmast sú umræða hvernig
á að bregðast viö þessum breyttu aðstæð-
um enn vel innan ramma núverandi
stjórnmálaflokka. Þótt viðfangsefnin séu
breytt, eru grundvallaratriöin hin sömu.
Lykilatriðið í stjórnmálastarfi er að
stuðla að þeirri þjóðfélagsgerð sem skap-
ar fólkinu lífsviðurværi og lífsfyllingu.
Það hefur ávallt verið deilt um leiðirnar
að því marki og ekki
síst hver hlutur ríkis-
valdsins eigi að vera í
þessu sambandi. Það
hefur einnig ávallt ver-
ið deilt um það hve
mikill jöfnuður eigi að
vera á milli fólks, og í
hve ríkum mæli stjórn-
völd og ríkisvald á
hverjum tíma eigi að
jafna á milli. Þetta hefur ekkert breyst.
Ríkisafskiptin
Á fyrri hluta aldarinnar trúðu margir á
algjör ríkisafskipti sem lausn á þjóðfé-
lagsmálum, og horfðu til kommúnisma
sem lækningar við misskiptingu og fá-
tækt, að ríkið gæti skipt lífsgæðunum
jafnt milli fólksins. Þessi stefna hefur
sem kunnugt er beðiö hræðilegt skipbrot
og skilið eftir sig sviðna jörð víða.
Vissulega hefur þetta niðurlag haft
mikil áhrif, og mönnum hættir til að
gagnálykta um fullkomna lausn markað-
arins. Sú lausn er heldur ekki algild. Þar
sem markaðurinn hefur þróast út í al-
gjört frumskógarlögmál, hefur hann leitt
til auðsöfnunar á aðra hlið og fátæktar
og misréttis á hinn veginn.
Hins vegar er markaðsþjóðfélagið oft
kröftugt og hreyfanlegt samfélag og
markaðurinn hefur rnarga góða kosti.
Það er formið sem er ráðandi nú í sam-
skiptum þjóða, og einkarekstur í formi
hlutafélaga er algengasta formið í rekstri
hérlendis, þótt samvinnufélagsformið sé
enn öflugt í rekstri víða um landsbyggð-
ina. Kaupfélögin eru rekin eftir því
formi, en hafa í vaxandi mæli tekið þátt í
hlutafélögum með öörum aðilum, ef um
nýja starfsemi hefur verið að ræða.
Markaðurinn og samfé-
lagib
Hins vegar er mikil nauðsyn á því að
markaðslausnum fylgi
samfélagsleg ábyrgð.
Eðlilegt velferðarkerfi
ætti að vera óaðskiljan-
legur hluti markaðs-
þjóðfélagsins. Það ætti
ekki að vera neitt at-
hugavert við það að
nota lausnir markaðar-
ins til þess að efla það og
styrkja, ef slíkar lausnir
þykja henta. Árangurinn er aðalatriðið,
ekki formið.
Vatnaskilin \ stjórnmálum
Allar þessar vangaveltur um markaö-
inn og áhrif hans, ásamt velferðarkerf-
inu, jafnréttismálum og fleiru því
tengdu, rúmast mjög vel innan íslenska
flokkakerfisins. Vatnaskilin í stjórnmál-
um nú liggja ekki síst í afstöðunni til al-
þjóðlegs samstarfs, afstöðu til einstakra
atvinnugreina og byggðamála, og af-
stöðu til þess hver hlutur ríkisins á aö
vera í rekstri stofnana. Þá er einnig deiit
um það hvort velferðarkerfið á undan-
tekningalaust að vera kostað úr sameig-
inlegum sjóði, eða hvort notendur eiga
að greiða fyrir tiltekna þjónustu. Öll
þessi sjónarmið speglast í flokkakerfinu.
Minn flokkur Framsóknarflokkurinn,
sem hefur legið nálægt miðjunni í litrófi
stjórnmálanna, vill fara blandaðar leiðir í
þessu efni. Þeir, sem eru vinstra megin
við miðju, leggja meiri áherslu á hlut rík-
isins; þeir, sem eru hægra megin, minni.
Sameining vinstri flokk-
anna
Umræður um sameiningu vinstri
flokkanna hafa verið uppi nú um sinn.
Ég er ekki trúaður á skjótan árangur af
þeim viðræðum. Ólík afstaða Alþýðu-
bandalagsins og Alþýðuflokksins tij mála
verður þar óþægur ljár í þúfu. Mér finnst
einnig að þessi umræða snúist dálítið um
að fram þurfi að koma frelsari til þess að
frelsa vinstri sinnað fólk úr álögum, og
mynda réttlátan og framsækinn flokk
sem öllum finnst sjálfsagt aö kjósa, víð-
sýnan flokk sem hefur framtíðarþróun-
ina á hreinu. Ég hygg hins vegar að mál-
efni dagsins og framtíöarmálin verði al-
veg jafn snúin, þó að samruni verði á
vinstri væng íslenskra stjórnmála.
Breyttir flokkar
Ég spái því að íslenska flokkakerfið eigi
framtíð fyrir sér, jafnvel þótt einhver
samruni verði á vinstri vængnum. Slíkt
getur auðvitað átt sér stað, þótt ég sé
sannfærður um aö fólkið sem nú skipar
Alþýðubandalagið, Þjóðvaka, Alþýðu-
flokkinn og Kvennalistann mun aídrei
eiga saman í einum flokki. Eitthvaö mun
molna úr slíkum flokki til hægri og
vinstri. Hins vegar er fróðlegt að fylgjast
með þróuninni, og vissulega munu
áherslur flokkanna breytast með breytt-
um tímum og breyttum verkefnum,
enda hafa þær gert það. Flokkarnir eru
ekki þeir sömu og þeir voru á fyrri hluta
aldarinnar. Samsetning þeirra er önnur
og áherslur hafa breyst í samræmi við
það. Þetta er augljóst þegar sagan er
skoðuð.