Réttur - 01.05.1953, Síða 18

106
RETTUR
draganda þess ástands, sem ríkjandi var hér á landi fyrir
rúmum 10 árum.
n.
Kreppan mikla, sem hófst í Bandaríkjunum haustið 1929,
breiddist hingað út til Islands eins og til annarra auð-
valdslanda. Aðalútflutningsvara þjóðarinnar, saltfiskurinn,
féll niður í þriðjung þess verðs er hún hafði verið í. Fram-
leiðsla landsmanna dróst saman, og um leið magnaðist at-
vinnuleysið.
Til þess að losna úr klóm kreppunnar reyndu valdhafarn-
ir að skerpa arðránið á verkalýðnum og sjómönnunum.
Þessvegna kom til harðra stéttaátaka á árunum fyrir
heimsstyrjöldina 1939.
Um vorið 1939 var hin svokallaða þjóðstjórn mynduð,
stjórn Sjálfstæðisflokksins, Framsóknar og Alþýðuflokks-
ins. Eitt fyrsta verk þessarar ríkisstjórnar og flokka henn-
ar á Alþingi var að samþykkja lög um gengislækkun. Jafn-
framt var samningsrétturinn tekinn af verkalýðsfélögun-
um um kaup og kjör meðlima sinna allt árið 1940. Þá var
og lögfest að kaupgjald gæti ekki hækkað nema á þriggja
mánaða fresti og aldrei nema um hlut af dýrtíðinni.
Skipulagsmál verkalýðshreyfingarinnar voru í hinu
mesta öngþveiti. Flestum verkalýðsfélögunum var stjórnað
af krötum eða íhaldinu. í Alþýðusambandinu ríkti algert
einræði Alþýðuflokksins.
Fyrstu tvö ár styrjaldarinnar og reyndar nokkuð leng-
ur átti íslenzk alþýða við sífellt versnandi kjör að búa.
Verðhækkanir á nauðsynjavörum urðu gífurlegar; hins-
vegar hækkaði kaupgjald mjög lítið vegna kaupþvingunar-
laga þjóðstjórnarinnar. (Verðhækkanir á daglegum neyzlu-
vörum frá því fyrir stríð til 1. okt 1940 urðu frá 30% til
200%, kjöt hækkaði um 70%, mjólk um 50% og fiskur um
150% — en kaupið hækkaði á sama tíma mest um 27%).
1 byrjun ársins 1942 hófust verkföll í Reykjavík. Þjóð-