Réttur - 01.01.1985, Blaðsíða 19

Friedmans um óbeina hagstjórn með pen-
ingamálaaðgerðum eða með tilbrigðum
Keynes um beinar fjármálaaðgerðir hins
opinbera á frjálsa markaðnum.
Hvert sem litið er í hinum kapítalíska
heimi blasa við þær staðreyndir, að þessi
kenning er mjög erfið í framkvæmd, og
þar sem verið er að reyna að framkvæma
hana með pólitískri hörku, verður fyrir
rnanni atvinnuleysi og mikið misvægi í
tekjum og eignum.
Eitt besta minnismerki og tákn fyrir
Þessa kenningu hangir uppi í salarkynn-
um Sambands íslenskra tryggingarfélaga.
Það er að vísu 200 ára gamalt og frú Ellen
Sighvatsson gaf Sambandinu þennan
kjörgrip. Petta er veggskjöldur, og á
hann er letrað stórum stöfum „Fire Mark
Sun Insurance Company" og ártalið.
Á þessum tíma, eins og enn er í Bret-
landi, var mönnum frjálst, hvort þeir
tryggðu húseignir sínar gegn bruna eða
ekki, og þá hjá hvaða vátryggingarfélagi.
Samkeppnin var ofsaleg og einn liður
hennar var að koma upp og reka eigið
slökkvilið eða semja við slökkvilið sem
verktaka.
Hins vegar stóðu hús þétt og voru
stundum byggð í röð og því kom upp
ruglingur í slökkvistörfum, sem olli lang-
vinnum deilum. Gripu þá vátryggingar-
félögin til þess ráðs að gera þessa vegg-
skildi til að hengja upp á „sín“ hús til að-
greiningar, og gat þá slökkviliðsstjórinn
hjá Sun Insurance Co. keyrt framhjá með
góðri arðsemissamvisku, þegar hann
hafði sannfært sig um, að hús annars vá-
tryggingarfélags var að brenna.
Síðan hafa þeir í London náð svo langt
t samneyslunni að borgin hefur komið sér
UPP slökkviliði.
Það er engin furða, þótt næturvarðar-
kenningin sé erfið í framkvæmd, því að
hún reiknar ekki með framþróun. Við
tækniframfarir og aukinn hagvöxt eykst
velmegun að öðru jöfnu. En með batn-
andi þarfafullnægju verða til nýjar þarfir.
Og þá sýnir reynslan, að þeim þörfum er
ekki hægt — með árangri — að beina til
samkeppnisaðilanna á frjálsa markaðn-
um, sem hefur leitt til þess að kröfurnar
beinast að hinu opinbera.
Einkum er þetta ljóst á sviði fátækra-
framfærslu, uppfræðslu og heilbrigðis-
mála.
Ein höfuðorsök þess, að umsvif hins
opinbera hafa aukist svo mjög á undan-
förnum áratugum liggur í því, að samfara
aukinni þekkingu, tækniframförum og
hagvexti hefur alihenn velmegun aukist.
Pað fylgir svo aukinni velmegun, hvort
sem mönnum líkar það betur eða verr, að
gerðar eru auknar kröfur til þjónustu af
hálfu hins opinbera. Það er alger sam-
fylgni milli opinberra umsvifa og velferð-
ar fólksins í öllum þjóðlöndum heims.
Sú aðferð, sem mest er notuð til að
gefa vísbendingu um efnahagslega vel-
megun þjóða er að deila höfðatölunni
upp í heildarþjóðartekjurnar. Ég játa, að
þessi mælikvarði er ekki einhlítur, sér-
staklega er varðar jöfnuð í lífskjörum, en
annan betri hafa menn ekki fundið, eink-
um sem samanburðargrundvöll.
Samanburður milli kapítalískra ríkja í
heiminum í dag sýnir, svo að ekki verður
um villst, að því hærri sem þjóðartekjurn-
ar eru á mann, þeim mun meiri er hlut-
deild hins opinbera í þjóðarbúskapnum.
Af hverju eru menn að fela fyrir sér
þessar staðreyndir í þjóðmálaumræðunni
í dag hér á íslandi?
III.
Hér tala menn um það sem lausnarorð
í íslenskum þjóðarbúskap að skera niður
19