Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Til hvers
Torfusamtök?
Eftir Önnu Kristínu Jónsdóttur
akj@hi.is
Fátt eða eiginlega ekki neitt er raunverulegt
við raunveruleikasjónvarp. Þó svo að þar megi
sjá venjulegt fólk í óvenjulegum kring-
umstæðum, og margir telji aðdráttarafl slíkra
þátta ekki síst liggja í því að áhorfendur geti
legið á gægjum, þá er þetta mestan part til-
búningur. Staðfesting á þeim tilbúningi sést í
baráttu höfundasamtaka í Bandaríkjunum,
WGA Writers’ Guild of America, fyrir bættum
kjörum þeirra sem starfa við raunveruleika-
sjónvarp og spinna söguþræði í þættina. Í
sumar sem leið fóru tólf starfsmenn sem vinna
við America’s Next Top Model í verkfall. Þeir
höfðu haft þann starfa að berja saman þætti
sem hanga saman og búa til sögu sem er innan
við klukkutími úr kannski tvö hundruð klukku-
stunda upptökum. Þessir starfsmenn höfðu
borið titilinn sagnamenn en þeirra að engu
getið í listanum yfir þá sem búa til þættina. Nú
vildu þeir fá að ganga í höfundasambandið og
fá borgað í samræmi við samninga við hand-
ritshöfunda og þeir vildu láta sín getið í lista
yfir þá sem búa til þáttinn í lokin. Launagreið-
andinn vildi ekki samþykkja þetta og eftir
margra vikna deilu fólu þeir klippurum sem
eru í öðru verkalýðsfélagi að búa til þættina án
aðkomu sagnaþulanna. En þessari deilu er alls
ekki lokið og það er víðar sem barist er fyrir
viðurkenningu á því starfi sem felst í því að
smíða alla þessa þætti sem hafa oft verið
kynntir eins og sjálfsprottnir og ekta. Þætt-
irnir um leitina að ofurmódelinu eru mikið til
unnir eftir á en aðrir leggja upp með hundrað
síðna drög að þætti áður en byrjað er að
mynda „án handrits“. Kjaradeilan hjá starfs-
mönnum Tyru Banks, beinir sjónum að því
sem margir telja vera eina helstu ástæðuna
fyrir því að raunveruleikaþættirnir svokölluðu
hafa sprottið upp eins og gorkúlur á und-
anförnum árum. Þeir eru ódýrari en leikið efni
og ennþá hægt að borga þátttakendum miklu
minna eða bara ekki neitt fyrir að vera með.
Jafnvel peningavinningurinn sem sigurveg-
arinn fær í lokin vegur ekki svo þungt.
En hverjar eru ástæður þess að raunveru-
leikaþættirnir hafa orðið svona vinsælir, burt-
séð frá litlum framleiðslukostnaði? Oft heyrist
að þættirnir höfði til lægstu hvata áhorfenda,
séu forheimskandi og ekkert nema gægjuþörf
haldi fólki við skjáinn. Nú er það auðvitað svo
að það eru margar mismunandi útgáfur af
þessum þáttum þó svo að um þá sé fjallað und-
ir einum hatti. Margir þeirra eru eiginlega
bara eins og spurninga- og þrautaþættir sem
hafa fylgt sjónvarpi frá árdögum þess. Æv-
intýri eyjarskeggjanna í Survivor, Idolið,
dansþættirnir og hinar dásamlegu tískuþraut-
ir Heidiar Klum sverja sig í þessa ættina. Þar
var reyndar tekið fram í lokin að framleið-
endur hefðu sitt að segja um það hverjir héldu
áfram og árangur í þrautunum skipti ekki öllu.
Sem sagt enn meiri tilbúningur og ekki einu
sinni heiðarleg keppni – eða hvað? Gera má því
skóna að sú gleði sem áhorfendur hafa af því
að fylgjast með slíkum þáttum sé nú samt bara
á við venjulegan spurningaþátt. Þetta er sem
sagt skyldara því að horfa á Gettu betur en því
að liggja á glugga nágrannans. En hvað með
þætti þar sem fylgst er með lögreglu í elting-
arleik við glæpamenn og hina undarlegu þætti
um frillur, kokkála og fleira fólk, Cheaters?
Sálfræðingar hafa velt því fyrir sér hvað fær
fólk til að horfa á slíka þætti. Rannsóknir
benda til þess að þrátt fyrir margendurteknar
staðhæfingar um raunveruleikasjónvarp sem
gluggagægjur þá sé það frekar Þórðargleðin
og sjálfsupphafningin sem finna má til heima í
stofu. Áhorfandinn sé þrátt fyrir allt ekki eins
illa staddur og þessir fávitar sem sjá má á
skjánum. Sálfræðingunum líst heldur ekki á
blikuna þegar þeir komast að því að í raun-
veruleikaþáttum þessarar gerðar sé verið að
ala fólk upp í því að horfa á niðurlægingu ann-
arra sér til skemmtunar.
En undanfarið hefur leitað á mig ákafur
söknuður eftir sjónvarpsefni sem stendur
traustum fótum í gamaldags raunsæi. Mig
langar ekki í meira raunveruleikasjónvarp
enda vita allir að það er fátt raunverulegt við
þannig sjónvarpsefni. Nei, ég hef ekki áhuga á
því að fylgjast með fólki sem reynir að finna
stein sem getur klofið kókóshnetu eða horfa á
það slafra í sig skelfisk. Og af því að ég veit að
raunveruleikasjónvarpið er bara tilbúningur
þá vil ég fá leikið efni, vil sögur af fólki sem í
mesta lagi dettur á hausinn og meiðir sig og á
börn sem vilja ekki klæða sig. Sögur þar sem
það er sprenghlægilegt og alveg nægilega öf-
ugsnúið þegar Emma setur sokkabuxurnar á
hausinn á sér. Mér finnst sem sagt vanta efni
þar sem hvunndagstilveran fær að blómstra.
Svo er bara að sjá hvort einhver annar en ég
finnur þessa þörf og peninga til að búa til efni
sem í er samhljómur við tilveru þriggja barna
móður í Norðurmýrinni sem druslast í vinnuna
og prjónar í hjáverkum, fyllist valkvíða þegar
kemur að því að finna eitthvað til í kvöldmat-
inn og man aldrei eftir því að smyrja nestið
fyrir börnin kvöldið áður.
Keppendur í stjörnuleik Survivor „En undanfarið hefur leitað á mig ákafur söknuður eftir sjónvarpsefni sem stendur traustum fótum í gam-
aldags raunsæi. Mig langar ekki í meira raunveruleikasjónvarp enda vita allir að það er fátt raunverulegt við þannig sjónvarpsefni.“
Satt eða logið?
» Og af því að ég veit að raun-
veruleikasjónvarpið er bara
tilbúningur þá vil ég fá leikið
efni, vil sögur af fólki sem í
mesta lagi dettur á hausinn og
meiðir sig og á börn sem vilja
ekki klæða sig.
FJÖLMIÐLAR
I Til hvers er listgagnrýni í fjölmiðlum? Tilhvers er hægt að ætlast af listgagnrýn-
endum sem skrifa í dagblöð? Þetta eru ein-
hvers konar eilífðarspurningar. Kannski
vegna þess að svörin við þeim liggja ekki í
augum uppi. Og líka vegna þess að sjónarmið
listgagnrýnendanna og listamannanna fara
sjaldnast saman. List-
gagnrýnendurnir og þeir
sem stýra menningarumfjöllun dagblaðanna
eru langflestir á þeirri skoðun að gagnrýni sé
fyrst og fremst skrifuð fyrir lesendur blað-
anna, til leiðbeiningar fyrir lesendur í menn-
ingarneyslu sinni. Lesendur vilja í grófum
dráttum vita um hvað viðkomandi verk
fjallar, hvernig það tekur á viðfangsefninu og
að endingu hvort verkið sé gott eða vont.
Markmið dóma eru því nokkuð skýr frá þess-
um bæjardyrum séð.
Úr röðum listamanna heyrast hins vegar
oft raddir um að dagblaðagagnrýni sé ekki
nægilega fagleg. Á bak við þá skoðun virðist
búa krafa um að slíkir dómar eigi að miðast
við þekkingu þeirra sem eru innvígðir í við-
komandi listgrein, jafnvel fræðin sem fjalla
um þá listgrein. Augljóst er að sú krafa
stangast á við áðurnefnt markmið dagblaðs-
ins og dómanna sem það birtir, það stangast
á við þá kröfu að allt efni í blöðunum sé skilj-
anlegt öllum lesendum og einnig þá kröfu að
skrif blaðanna þjóni hagnýtum tilgangi fyrir
lesendurna. Þeir lesendur sem vilja fá faglega
eða fræðilega umfjöllun um áhugamál sín
leita frekar í fagtímarit eða fræðirit. Hér á
landi hefur vandinn hins vegar verið sá að
það eru ekki til fagtímarit um margar þeirra
listgreina sem stundaðar eru í landinu, svo
sem tónlist, myndlist, arkítektúr og svo fram-
vegis. Af þeim sökum hafa kröfurnar um fag-
lega og fræðilega umfjöllun flust yfir á fjöl-
miðlana. Og satt að segja hafa þeir reynt að
svara þeim með sínum hætti, að sumu leyti í
gagnrýni og að sumu leyti í blaði eins og Les-
bók. Það breytir því hins vegar ekki að þenn-
an greinarmun á umfjöllun fyrir hinn al-
menna lesanda og sérfræðinga á
aðskiljanlegum sviðum mannlífsins verður
dagblað að gera.
II Þetta þýðir ekki að þeir sem skrifa list-gagnrýni í dagblöðum séu ekki fagmenn á
sínu sviði. Þeir eru það þvert á móti und-
antekningarlaust. Margir þeirra eru reyndar
hámenntaðir í sínu fagi og með mikla reynslu
af miðlun þekkingar sinnar. Og þessa þekk-
ingu og reynslu eiga þeir að nota til þess að
greina og skrifa á þann hátt að allir geti skil-
ið og notið. Takist þeim það eru þeir að
gegna starfi sínu eins og dagblaðið vill að
þeir gegni því, annars ekki.
neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Þórð Magnússon
thordur@heimsnet.is
!
Í dag kl.1400 stendur til að
halda smá samkvæmi í Iðnó til
heiðurs Torfusamtökunum.
Stundum þegar ég nefni það við
fólk að nú standi til að virkja
Torfusamtökin og gera þau aft-
ur að þeim öfluga þrýstihópi
sem að þau voru, verður fólk
hvumsa og spyr á móti, "Nú, af hverju?
Stendur til að rífa eitthvað merkilegt
hús?". Þetta tómlæti fólks hefur orðið
mér hugarefni þar sem þeir sem hafa
fylgst með húsverndarmálum geta ekki
annað en verið uggandi yfir því bakslagi
sem orðið hefur bara núna á síðust 5-10
árum. Sú öfluga vakning í húsvernd sem
varð á áttunda áratugnum hefur nánast
verið kaffærð í hugmyndafræði sem
bergmálar löngu útdauða stefnu í borg-
armálum, stefnu sem þekkist vart nú orð-
ið annarstaðar í heiminum.
Þessi vakning sem varð fyrir u.þ.b. 30
árum varð þó til þess að fallið var frá að
rífa mörg hús sem teljast nú sjálfsögð og
eru stolt okkar Reykvíkinga, þar má
nefna gamla Iðnskólann, Fríkirkjuveg
11, Tjarnargötuna eins og hún leggur sig,
Torfuna, húsin á Kirkjustræti og fleiri og
fleiri. Það er augljóst að hún var til góðs,
afhverju þá ekki að halda áfram á sömu
braut.
En hvaða bakslög er um að ræða?
Laugavegurinn er nærtækt dæmi og
kannski það eina sem fólk almennt veit
af. Sitt sýnist hverjum og sumum finnst
ekki sömu verðmæti liggja í Laugaveg-
inum og í Torfunni á sínum tíma. Það sem
fæstir gera sér grein fyrir hins vegar er
að þessi niðurrifsáform hafa í rauninni
tekið Laugaveginn í gíslingu og ef eitt-
hvað heft eðlilega framþróun. Meirihluta
eldri húsa þar eru nú í eigu lóðabraskara
sem engan áhuga hafa á uppbyggingu
eða verslun yfir höfuð, heldur einungis
því að ávaxta það fé sem liggur í lóðunum
sjálfum. Það gera þeir með því að beita
Reykjavíkurborg stöðugum þrýstingi um
meira byggingarmagn og hefur Reykja-
víkurborg því miður spilað með. Það er
flestum að verða ljóst að þeir sem þrýstu
hvað mest á um niðurrif voru annaðhvort
blindaðir af gróðafíkn eða einfaldlega
skammsýnir. Megin röksemdin á bak við
niðurrif Laugavegs var upprunalega sú
að gera ætti verslunarstarfsemi hátt und-
ir höfði, nú liggur hins vegar fyrir að flest
þau byggingaráform sem uppi eru snúa
að því að reyna koma sem flestum íbúð-
um fyrir á lóðunum. Í stuttu máli, það er
engin pressa um að byggja nema þeir
geti byggt ódýrar, arðvænlegar íbúðir.
Slippsvæðið, þ.e. Nýlendugata og nær-
götur er annað dæmi um að Torfu-
samtökin þurfa að láta að sér kveða. Nú
þegar hafnarsvæðið hefur allt verið tekið
undir nýbyggingar er mikil hætta á því
að það sama gerist og gerðist í Skugga-
hverfinu, þ.e. lóðabraskarar láti ekki
hafnarsvæðið nægja og reyni að sölsa
undir sig íbúahverfi sem fyrir eru en
ættu að sjálfsögðu að fá að dafna á sínum
eigin forsendum. Hér þarf að sjá til þess
að Reykjavíkurborg sýni meiri staðfestu
en hún hefur sýnt hingað til en það er
staðreynd að nú þegar má finna fyrir
vissum verktakadauða sem farinn er að
einkenna svæðið, braskarar vita að
Reykjavíkurborg gefur alltaf eftir ef
kippt er í rétta spotta. Mistökin í Skugga-
hverfinu mega ekki endurtaka sig, mis-
tök sem Torfusamtökin vöruðu eindregið
við á sínum tíma. Og það eru fleiri mál
sem eru brýn, Torfan setti á sínum tíma
fordæmi sem vert er að fylgja. Fyrir borg
sem vill vera nútímaleg og halda al-
þjóðlegri sérstöðu, vera menningarborg
og sögustaður sem gaman er að sækja
heim þá eru fólgin ómetanleg tækifæri í
byggingararfi Reykjavíkur. Það er
spurning um nú eða aldrei að koma þess-
um málaflokki í skikkanlegan farveg. Til
þess eru Torfusamtökin.
Höfundur er tónskáld.