Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók| bækur
Eftir Þormóð Dagsson
þorri@mbl.is
T
ryggðarpantur heitir
nýjasta skáldsaga
Auðar Jónsdóttur og
segir frá Gísellu, konu
nær fertugu en þrí-
tugu, sem verður
skyndilega fjárþurfi eftir að hún
uppgötvar að ríkulegur arfur ömmu
sinnar, Gísellu eldri, er nánast upp-
urinn. Hún býr ein í tvö hundruð fer-
metra íbúð á besta stað í bænum
sem hún erfði eftir ömmu sína og til
að vinna bug á fjárhagserfiðleikum
sínum ákveður hún að fá til sín með-
leigjendur. Fyrir valinu verða þrjár
ungar konur: Marta, Dasíma og
Anna, en þeirri síðastnefndu fylgir
jafnframt lítið stúlkubarn. Konurnar
þrjár koma hver úr sinni áttinni og
allar eiga þær það sameiginlegt að
hafa átt undir högg að sækja í lífinu.
Þessi ráðahagur er Gísellu vissu-
lega erfiður biti að kyngja þar sem
henni er mikið í mun að viðhalda sín-
um siðum og venjum en á sama tíma
finnst henni spennandi tilhugsun að
hleypa nýju lífi inn í íbúðina. Til að
komast hjá vandkvæðum sem að
sambúðinni gæti hugsanlega fylgt
setur hún leigjendum sínum nokkrar
reglur. Í grófum dráttum tryggja
reglurnar að húsráðandinn Gísella
eigi alltaf lokaorðið í öllum deilum.
Sambúðin fer afar vel af stað og er
Gísella hæstánægð með konurnar
þrjár sem skipta á milli sín þrifum og
eldamennsku. Og hún tekur fljótlega
sérstöku ástfóstri við litlu stelpuna
hennar Önnu. Aftur á móti verður
sambúðin smám saman erfiðari þeg-
ar ýmis atriði í hegðun og umgengni
kvennanna fara að ógna þeirri veröld
sem Gísella hafði fram að þessu búið
ein í. Til að takast á við þessa að-
steðjandi ógn setur hún fleiri reglur
en í stað þess að ástandið batni,
breikkar gjáin á milli hennar og
kvennanna þriggja.
Bókin varpar fram ýmsum spurn-
ingum varðandi mannleg samskipti í
fjölmenningarlegum heimi og þá
einkum í tengslum við árekstra inn-
fæddra og aðfluttra. Þannig er sag-
an að vissu leyti eins konar táknsaga
um ákveðið þjóðfélagsástand sem
fjölmiðlar í Evrópu hafa fjallað mikið
um á undanförnum árum og er ný-
lega orðið hávært deilumál hér á
landi.
Aðgát skal höfð
Síðustu þrjú árin hefur Auður verið
búsett í Kaupmannahöfn þar sem
hún hefur einkum fengist við skriftir
ásamt því að læra dönsku. Sem „inn-
flytjandi“ í tungumálaskóla í Dan-
mörku kynntist Auður fólki hvaðan-
æva af úr heiminum og flest hafði
það lent í einhverjum erfiðleikum
sem aðkomufólk í landinu. Sögur og
aðstæður þeirra voru að miklu leyti
kveikjan að Tryggðarpanti.
Myndirðu segja að umhverfið sem
þú vinnur í hverju sinni komi mikið
inn í þínar skriftir?
„Alveg pottþétt. Það gefur mér
ákveðna fjarlægð frá efninu að vinna
erlendis og skapar jafnframt ákveð-
in hughrif. Einnig koma vissir hlutir
inn á borð til mín sem mér hefðu
ekki borist öðruvísi. Ég skrifaði tvær
skáldsögur þessi ár í Kaupmanna-
höfn og held að þær hafi báðar orðið
mun betri en ef ég hefði skrifað þær
hér á Íslandi,“ segir Auður.
Hugmyndin að Tryggðarpanti
varð að miklu leyti til í Kaupmanna-
höfn í tengslum við umræðuna þar
um innflytjendur. Aftur á móti hafði
Auður fengið áhuga á að skrifa bók
um innflytjendur mun fyrr.
„Fyrir mörgum árum kynntist ég
fólki af alls konar þjóðerni í frysti-
húsum á Íslandi; það harkaði mikið í
mínum augum og fljótt kviknaði hjá
mér áhugi á að fjalla um þetta efni.
Fyrir nokkrum árum gerði ég atlögu
að því að skrifa bók um tælenska
konu á Íslandi en það var ekki fyrr
en ég var komin til Kaupmannahafn-
ar og hafði kynnst fólki frá mörgum
þjóðum í opinberum málaskóla í einn
vetur að það kom heilleg mynd á
þessar pælingar hjá mér.“
Auður segir að harkan og mann-
vonskan í umræðunni um innflytj-
endur í Danmörku hafi komið sér
mjög á óvart þegar hún kom þangað
fyrir þremur árum.
„Hvort sem um er að ræða hús-
næði, trúarbrögð eða atvinnu þá er
mikið talað um innflytjendur á mjög
neikvæðan hátt og óþægilega oft er
talað um ,,okkur“ versus ,,þá“ í
dönskum fjölmiðlum, jafnvel þótt
svonefndir innflytjendur séu Danir.
Þessi umræða hrærði fljótlega í
hausnum, enda nýstárleg fyrir mér.
Umræðan um innflytjendur hefur
undanfarið verið mál málanna í Dan-
mörku en vonandi skánar hún sem
fyrst. Hún hefur verið óþægilega
harkaleg á köflum og hættulega laus
við hugsunina „aðgát skal höfð í
nærveru sálar“,“ segir Auður og
minnist í því samhengi á teikning-
arnar af Múhameð spámanni í Jyl-
lands-Posten sem hún álítur drop-
ann sem fyllti mælinn eftir
langvarandi aðsúg að múslímum þar
í landi.
Gísellureglurnar
Þegar hún byrjaði að skrifa Tryggð-
arpant þá ákvað hún að sagan ætti
að geta átt sér stað í mörgum evr-
ópskum borgum en hvorki borgin né
landið sem sagan gerist í eru nokk-
urn tíma nefnd á nafn í bókinni.
Ástæðuna fyrir því segir hún vera að
aðstæður geti verið mismunandi í
ólíkum borgum og hún vilji ekki ein-
blína á staðbundin átök.
„Ég ákvað þess vegna að nota
þessa ónefndu borg. Þetta er evr-
ópsk borg, mátulega stór, og þar
sem ég hef sögusviðið á þennan hátt
lá beint við að ljá söguhetjunum upp-
diktaða menningarheima í farteskið.
Þá laumaðist ég til að krydda frá-
sögnina með því að styðjast eilítið
við sögur frá fyrrum skólafélögum
og vinum,“ útskýrir Auður. Því eru
lýsingarnar á menningarheimum
Önna, Dasímu og Mörtu frekar
óræðar en á sama tíma er eitthvað
mjög kunnuglegt við þær. Það er t.d.
ýmislegt í fari í Önnu sem bendir til
þess að hún sé frá Íslandi en þó er
það aldrei sagt beinum orðum.
„Þetta er svolitið „absúrd“ saga.
Það sem hún byggir hvað mest á er
innblásið af reglum sem t.d. danska
ríkistjórnin hefur sett innflytj-
endum. Í sögunni semur Gísella hús-
reglur í þessum dúr,“ útskýrir Auð-
ur. „Gísellureglurnar“ svokölluðu
ganga meira og minna út að leigj-
endurnir lagi sig að hennar siðum og
venjum; hún hefur ótvíræð yfirráð
yfir heimilinu. En þessu fyr-
irkomulagi fylgir viss togstreyta á
milli þess að halda og að fá. Á stund-
um finnst henni að hún hafi himin
höndum tekið að fá leigjendur. Hún
kann yfirleitt vel við félagskapinn og
ekki skemmir fyrir að konurnar eru
afar lunknar við eldamennsku. Þá
færir litla dóttir Önnu henni ómælda
gleði og hamingju. En að sama skapi
fær Gísella á tilfinninguna að hún sé
að glata heimili ömmu sinnar og þar
með bakgrunni sínum.
Þessi togstreita Gísellu speglar
ansi vel það ástand sem er í Evrópu
og víðar þar sem talað er um inn-
flytjendur sem vandamál á sama
tíma og sóst er eftir erlendu vinnu-
afli.
„Þegar fyrirkomulagið gagnast
henni þá er Gísella mjög ham-
ingjusöm en svo þarf mjög lítið til að
hún verði óánægð,“ heldur Auður
áfram. „Hún virðist ekki gera ráð
fyrir hinu mannlega í sambúðinni og
hún er mjög fljót að gefast upp. Hún
gefur leigjendum sínum aldrei tæki-
færi til að nálgast hennar veröld á
eigin forsendum. Það sem er hennar
verður ætíð hennar og það sem er
þeirra verður þeirra. Konurnar eru
henni framandi og hún passar sig á
því að verða ekki vinkona þeirra. Og
einmitt það sýnir mannfyrirlitn-
inguna í henni. Ef hún hefði treyst
leigjendum sínum þá hefði hugs-
anlega verið hægt að bjarga þessari
sambúð. Í staðinn setur hún ákveðna
skilmála og gefur þeim aldrei tæki-
færi á því að lifa í trausti.“
Landneminn
„Á sama tíma spyr Gísella hvorki
spurningu um fortíð sína eða for-
feður - og þaðan af síður veltir hún
stöðu sinni fyrir sér,“ heldur Auður
áfram. „Hún býr í þessum tvöhundr-
uð fermetrum vegna þess að þar ólst
hún upp en á sama tíma er hún án
tengsla við lífið utan þeirra. Allt sitt
hefur hún erft eftir ömmu sína og í
rauninni lifir hún hennar lífi. For-
eldrar hennar fluttu til annarrar
heimsálfu en Gísella hangir enn í
gömlum viðhorfum sem eru löngu
orðin úrelt. Hún saknar þeirra engu
að síður. Amma hennar var landne-
mafrú og landneminn er gjarnan sá
sem valdið hefur. Amman stóð fyrir
Þegar mannúðin hverfur
Rithöfundurinn Auður Jónsdóttir
sendi nýverið frá sér skáldsöguna
Tryggðarpantur sem Mál og menn-
ing gefur út. Þetta er fyrsta út-
gefna verkið hennar eftir að hún
hlaut Íslensku bókmenntaverðlaun-
in í fyrra fyrir skáldsöguna Fólkið í
kjallaranum. Blaðamaður hitti Auði
á kaffihúsi við Skólavörðustíginn
og fræddist um nýja verkið og áhrif
bókmenntaverðlauna.
Auður Jónsdóttir „Höfundar hljóta að hafa leyfi til að prófa hitt og þetta og gera nýja hluti. Það væri ferlegt ef maður ætlaði að fara að fylgja eftir einhverju sem skaffaði honum verðlaun.
Síðan eru aldrei allir á eitt sáttir um verðlaun. Maður fær sjö hundruð þúsund krónur og svo klapp á bakið. Það er auðvitað stórfínt en allt fárið er búið viku síðar. “
» „Þetta er svolitið „absúrd“ saga. Það sem hún
byggir hvað mest á er innblásið af reglum sem
t.d. danska ríkistjórnin hefur sett innflytjendum. Í
sögunni semur Gísella húsreglur í þessum dúr,“ út-
skýrir Auður. „Gísellureglurnar“ svokölluðu ganga
meira og minna út að leigjendurnir lagi sig að
hennar siðum og venjum; hún hefur ótvíræð yfirráð
yfir heimilinu. En þessu fyrirkomulagi fylgir viss
togstreyta á milli þess að halda og að fá. Á stundum
finnst henni að hún hafi himin höndum tekið að fá
leigjendur. Hún kann yfirleitt vel við félagskapinn
og ekki skemmir fyrir að konurnar eru afar lunkn-
ar við eldamennsku. […] En að sama skapi fær Gís-
ella á tilfinninguna að hún sé að glata heimili ömmu
sinnar og þar með bakgrunni sínum.