Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Blaðsíða 14

Eftir Birnu Önnu Björnsdóttur
bab@mbl.is
Ó
laf Jóhann Ólafsson hafði lengi
langað til að skrifa bók um ást-
ina, ástarsambönd og samskipti
fólks þar sem komið yrði að efn-
inu með því sem næst beinum
hætti. Hann taldi sig hinsvegar
ekki tilbúinn til þess fyrr en núna, eða svo sagði
hann mér þegar við settumst niður við eldhús-
borðið heima hjá honum í New York fyrr í vik-
unni og ræddum um nýjustu bók hans. Hún
heitir Aldingarðurinn og er níunda bókin sem
hann lætur frá sér.
„Já, hugmyndin var að skrifa um ástina og
koma nokkuð beint að efninu. Sumir hafa haldið
því fram að allar sögur séu ástarsögur og það er
kannski hægt að segja það að einhverju leyti,
enda lita ástin og samskipti fólks líf flestra. En
spurningin var hvernig ég ætti að skrifa um
þetta og nálgast þetta,“ útskýrir hann.
Formið sem varð fyrir valinu er smásagna-
safn og er þetta annað smásagnasafn Ólafs Jó-
hanns, en það fyrsta var jafnframt fyrsta bókin
hans, Níu lyklar. Sögurnar í Aldingarðinum eru
rammaðar inn af árinu og draga heiti sín af
mánuðunum tólf. Þær tengjast hver annarri
lauslega og þá fyrst og fremst að efninu til.
„Ég lagði upp með þetta sem eitt allsherjar
þema. Í Níu lyklum voru sögur sem ég hafði
skrifað á svona tveimur, þremur árum og röt-
uðu síðan inn í bók, en áttu ekki annað sameig-
inlegt en að bera höfundi sínum vitni á þeim
tíma sem þær voru skrifaðar. Þessi bók er ólík
að því leyti að þegar ég settist niður var ég bú-
inn að ákveða að skrifa um þetta efni nákvæm-
lega. Á tímabili var ég að hugsa um að tengja
sögurnar kannski eitthvað innbyrðis en svo
fannst mér það bara billegt og óþarfi og ákvað
að láta þær bara tengjast að efni og andrúms-
lofti.“
Að vera einmana með einhverjum öðrum
Sögurnar fjalla allar um ástarsambönd og sam-
skipti fólks en einsemdin er samt sem áður
ríkjandi tilfinning og einn af þeim þráðum sem
liggja í gegnum bókina. Margar af persónunum
geta ekki talað um það sem skiptir þær mestu
máli og dregnar eru upp myndir af fólki sem
virðist sannarlega einmana þó að það sé saman.
„Já, það að vera einmana, en að vera samt
ekki einn, er skemmtilegt viðfangsefni fyrir þá
sem skrifa. Þetta er merkileg sýkólógía. Oft
finnst fólki það aldrei eins einmana og þegar
það er í sambandi við einhvern sem það nær
ekki saman við. Fólk skilur að það sé einmana
þegar það er eitt en áttar sig síður á því að það
skuli vera hægt að vera einmana með ein-
hverjum öðrum. Svo má auðvitað spyrja sig
hvort þetta sé raunsætt. En þegar annað hvert
hjónaband endar með skilnaði – er það ekki
annars? – þá veltir maður auðvitað fyrir sér
hvað það er sem gerist á milli fólks. Og oft er
það kannski þetta sem er síðan eitthvað sem
það getur ekki komið orðum að.“
Annað sem er áberandi eru atvik sem eiga
sér stað eða leyndarmál sem koma upp á yf-
irborðið og breyta öllu á milli fólks. Þessi ást-
arsambönd virðast þannig mjög viðkvæm.
„Það fer auðvitað alveg eftir því hvernig jarð-
vegurinn er og undirlagið. Oft er eitthvað búið
að vera að gerjast áður, ýmislegt er uppsafnað
og þá var kannski bara tímaspursmál að eitt-
hvað gerðist. Og í sumum tilfellum fer þá allt til
fjandans en stundum má líka líta svo á að eitt-
hvað gerist innra með fólki. Og það er ekki allt-
af svo greinilegt hvað síðan gerist, lesandinn
verður svolítið að ráða í það sjálfur. En maður
sér þetta stundum hjá fólki. Eitthvað gerist,
einhver uppákoma eða atvik verður til þess að
það kemur að uppgjöri, annaðhvort innra með
fólki eða á milli þess. Svo spyr fólk, hvað gerðist
eiginlega? Og svarið liggur alls ekki í augum
uppi, kannski vegna þess að það gerðist eitt-
hvað innra með því og það var ekkert talað um
það.“
Grundvöllur í lífi allra, þörfin
fyrir að elska og vera elskaður
Í bókinni eru oft nákvæmar lýsingar á persónu-
legum hugsunum og tilfinningum. Var erfitt að
skrifa um þetta efni?
„Þetta eru náttúrlega dýpstu tilfinningar
fólks. Að fólk sé fært um að þykja vænna um
einhvern annan en sjálfan sig. Þessi krafa þjóð-
félagsins og siðmenningarinnar að menn láti
freistingarnar framhjá sér fara, myndi sam-
band við eina manneskju, og fari ekkert út af
því spori. Þessi grundvöllur í lífi og tilvist allra,
þörfin fyrir að elska og vera elskaður. Og síðan
spurningin: Hvað gerist þegar þetta er ekki til
staðar? Hvernig er tómarúmið sem það skilur
eftir? Þannig að jú, það var áskorun að skrifa
um þetta. En ég hafði mjög gaman af því. Það
var virkilega gaman að skrifa þessa bók.“
Og þá svona í framhaldinu: Hvert sækirðu
hugmyndirnar þínar? Pælirðu mikið í fólki?
„Já, ég geri það nú. Það er eitt af því sem mér
þykir skemmtilegast að gera og er eitthvað sem
ég hef alltaf gert. Fólk vekur mikla athygli hjá
mér og áhuga, líf þess og hugsanir og svo fram-
vegis …“
Ertu þá stöðugt að velta fyrir þér hvað fólk
er að gera og hugsa?
„Nei, nei. En samt. Stundum situr maður
kannski og það þarf svo lítið til . maður þarf
ekki annað en að sjá einhvers staðar manneskju
sitja úti í horni og horfa út um glugga og fer þá
að fabúlera. Hvað gæti hún verið að hugsa?
Hvað gæti verið um að vera? Og hvað og hvað?“
Margar persónur bókarinnar eru Íslend-
ingar sem eiga heima eða hafa átt heima í
Bandaríkjunum og mörg samböndin eru sam-
bönd Íslendinga og Bandaríkjamanna. Þjóðerni
og hreyfanleg búseta, ef svo má segja, er þér
greinilega ofarlega í huga.
„Já … einhvern veginn liggur þetta í undir-
meðvitundinni og kemur fram þegar maður fer
að skrifa. Sjálf förum við mikið heim núna og
erum mikið heima en það var ekki alltaf þannig,
stundum leið miklu lengra á milli heimsókna.
Þeir sem búa fjarri heimahögunum eiga auðvit-
að í ákveðinni innri samræðu og spá þá í þjóð-
erni og þá kannski ræturnar og hvar þær liggja
og hvað gerist þegar maður er langt frá þeim.
Svo fer viðhorfið til þessa alls auðvitað eftir
manneskjunni og því hvaða hug fólk ber til
staðarins þar sem það ólst upp. Sumum finnst
fínt að fara í burtu. Maður hittir hérna fólk sem
ólst upp … til dæmis einhvers staðar í
Iowa… og finnst ekkert eins leiðinlegt og að
fara aftur heim. Það kemur í smábæ þar sem
því finnst ekkert um að vera og getur ekki beðið
eftir því að sleppa burt eftir skylduheimsóknir.
Ég held að það sé öðruvísi með okkur Íslend-
inga. Ég hitti að minnsta kosti aldrei Íslending
sem talar svona. Það eru einhverjar skrýtnar
rætur sem að toga í okkur. Kannski er þetta
sérstakt að einhverju leyti.“
Algengt að tilviljanir ráði för
frekar en einhverjar ákvarðanir
Í þessum sögum virðist oft sem að tilviljun ein
ráði því hvar fólk sest að. Fólk fer af stað í ein-
hverja átt með frekar óljósar hugmyndir, hittir
svo kannski einhverja manneskju og sest síðan
að eða ekki. Það virðast fáir vera með sér-
staklega skýr plön.
„Ég held að flest sé svona tilviljunum háð.
Það hefur að minnsta kosti verið þannig í mínu
lífi. Ég hef voða lítið planað. Kylfa hefur ráðið
kasti frekar en einhverjar ákvarðanir. Og ég
held að það sé ansi algengt. Sérstaklega þegar
kemur að svona löguðu, þegar fólk verður ást-
fangið og þarf að ná einhverskonar sam-
komulagi um búsetu. Og þá endar fólk einhvers
staðar sem hentar báðum – eða kannski hvor-
ugum.“
Búið að berja mannfólkið til
hlýðni öldum og árþúsundum saman
Í bókinni má finna ýmiskonar hugleiðingar um
karlmennsku. Í einni sögunni segir til dæmis af
karlmanni sem þráir mjög heitt að eignast börn
og sú óuppfyllta þrá hefur veruleg áhrif á
hjónaband hans og sálarheill að því er virðist.
„Já, þetta er greinilega eitthvað sem hvílir á
honum. Maður hefur séð að fólk tekur því mjög
misjafnlega þegar það getur ekki átt börn. Við
erum þannig smíðuð, það er eitthvað í kerfinu
sem lætur okkur finnast að við eigum eða verð-
um að eignast börn. Fólk bregst ólíkt við þessu
og ég held að þetta sé ekkert auðveldara fyrir
karlmenn en fyrir konur.“
En karlmönnum finnst þeir kannski þurfa að
bíta meira á jaxlinn út á við?
„Já, og þetta er eins mikil bábilja og vitleysa
Búið að berja mannfó
Ólafur Jóhann Ólafsson „Ég held að flest sé
svona tilviljunum háð. Það hefur að minnsta
kosti verið þannig í mínu lífi. Ég hef voða lítið
planað. Kylfa hefur ráðið kasti frekar en ein-
hverjar ákvarðanir. “
„Það er náttúrlega búið að berja okkur mannfólkið til hlýðni og í ákveðinn farveg með trúar-
brögðum og siðferðisboðskap og öllum fjandanum, öldum og árþúsundum saman,“ segir
Ólafur Jóhann Ólafsson sem fjallar um ástina, ástarsambönd og samskipti fólks í nýju smá-
sagnasafni, Aldingarðinum. Hér er rætt við hann um þessa hluti og skáldskapinn.
14 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók| bækur