Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Blaðsíða 7

miðjum garðinum er t.d. langur grafreitur,
en þar hvíla Jónas Jónassen landlæknir og
kona hans, hálfsystir Hannesar Hafstein
ráðherra, dóttir Péturs Havstein amtmanns
á Möðruvöllum og fyrstu konu hans. Við hlið
þeirra hvílir amtmannsfrú Kristjana Hav-
stein, þriðja kona Péturs amtmanns og móð-
ir Hannesar Hafstein. Við hlið hennar hvíla
fjórar dætur hennar, en þrjár þeirra munu
hafa látist úr berklum. Veglegan legstein á
kjörstað má finna til minningar um Þorleif
Repp, sem dvaldi meiri hluta ævi sinnar í
Danmörku en mátti ekki til þess hugsa að
hvíla í danskri mold. Þorleifur mun hafa
þjáðst af því sem nefnist í dag „Tourettes-
heilkenni“, sem einkennist af undarlegum og
yfirdrifnum kækjum, mismunandi gerðar.
Þorleifur var með þeim ósköpum fæddur, að
ef hann reiddist illa, fékk hann óstöðvandi
hlátursköst. Eitt sinn er Þorleifur hafði ný-
verið hafið nám í bókmenntum við Kaup-
mannahafnarháskóla, var hann viðstaddur
doktorsvörn. Þorleifur stóð þá upp í miðju
kafi og vakti athygli á því, að dokt-
orsritgerðin væri stolin frá þýskum vísinda-
manni. Doktorsefnið hafði einfaldlega þýtt
ritgerðina yfir á dönsku og flutt hana sem
sína. Þetta endaði vitaskuld með ósköpum.
Sjö árum síðar varði Þorleifur svo eigin rit-
gerð, en þá vildi ekki betur til en svo, að
andmælandinn var nákominn ættingi unga
mannsins, sem hafði farið illa að ráði sínu.
Honum var einnig kunnugt um vandamál
Þorleifs, notfærði sér það og reitti hann vís-
vitandi til reiði, þannig, að Þorleifur fékk
eitt af sínum óstöðvandi hlátursköstum og
var rekinn á brott úr salnum með skömm.
Eftir þetta lagði Þorleifur mikið hatur á
Dani, stofnaði fjölda tímarita þar sem hann
skammaðist út í Dani og allt sem danskt var.
Samt mun það aldrei hafa hvarflað að hon-
um að flytja heim fyrr en kom að endalok-
um. Af ótal mörgu fleiru er að taka, en nú er
mál að linni. Þess má þó geta, að Suður-
götugarðurinn er einnig óþrjótandi fróð-
leikshít um stjórnmál og frelsisbaráttu Ís-
lendinga á öndverðri 19. öld og í upphafi
þeirrar 20., en það er önnur saga og lengri
og verður ekki rakin hér.
Höfundur er læknir.
hann hafa lagst af eftir að Sigurður féll frá
(1874), og ekki er vitað að nein flík úr honum
hafi varðveist. Hins vegar liggur eftir Sigurð í
handriti löng og mikil samantekt um íslenska
karlmannsbúninga fram til 1400. Er ritsmíð
þessi í eigu Þjóðminjasafns Íslands og varð-
veitt þar.

Prentuð rit
Auðuns, Jón. Sigurður Guðmundsson málari. Reykjavík,
1950.
Guðjónsson, Elsa E. „Til gagns og fegurðar. Sitthvað um
störf Sigurðar málara Guðmundssonar að búningamálum,“
Hugur og hönd. Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands 1988.
Reykjavík, 1988. B. 26–31.
Guðmundsson, Sigurður. „Um kvennbúnínga á Íslandi að
fornu og nýju,“ Ný félagsrit, 17:1–53, 1857.
Helgason, Jón. Þeir sem settu svip á bæinn. Reykjavík,
1954.
Helgesen, Helgi Einarsson. „Æfiágrip Sigurðar málara
Guðmundssonar,“ Minningarit eptir Sigurð Guðmundsson
málara. Reykjavík, 1875. Bls. 3–10.
Ólason, Páll Eggert. Íslenzkar æviskrár [skammst. ÍÆ],
I–V. Reykjavík, 1948–1952.
Þorleifsson, Heimir, ritstj. Saga Reykjavíkurskóla, I. Nám
og nemendur. Reykjavík, 1975.
Þorleifsson, Heimir, ritstj. Saga Reykjavíkurskóla, II. Lífið í
Lærða skólanum. Reykjavík, 1978.
Þórðarson, Matthías. „Bréfaviðskipti Jóns Sigurðssonar for-
seta og Sigurðar Guðmundssonar málara 1861–1874, með
athugasemdum og skýringum,“ Árbók Hins íslenzka forn-
leifafélags 1929. Reykjavík, 1929. Bls. 34–107.
Óprentaðar heimildir
Guðjónsson, Elsa E., „Rekonstrueret mandsdragt“ í idem,
„Islandske nationaldragter, tradition og rekonstruktion“
(1987). Handrit. Erindi flutt á norrænni búningaráðstefnu
í Esbo, Finnlandi. 4. ágúst, 1987.
Lbs. 1830 4to. Bréf frá Sigurði Guðmundssyni, að líkindum
til Páls Vigfússonar. 6. maí 1874.
Þjms. mms. fol. 266. Spjald með 6 ljósmyndum af bekkj-
ardeildum Lærða skólans í Reykjavík 1873.
Þjms. SG:02:112. Bréf frá Ólafi Sigurðssyni í Ási til Sig-
urðar Guðmundssonar. 21. september 1872.
Þjms. SG:02:215. Bréf frá Sigurði Guðmundssyni til séra
Sigurðar Gunnarssonar á Hallormsstað. 2. júlí 1873.
Þjms. SG:02:230. Bréf frá Sigurði Guðmundssyni til Stein-
gríms Thorsteinsson í Kaupmannahöfn. 26. júlí 1872.
Þjms. SG:05:3, „Um Islendska karlmanna búnínga til
1400.“
Höfundur er fyrrverandi deildarstjóri Textíl- og
búningadeildar Þjóðminjasafns Íslands.
Eftir Ólaf Þórðarson
olafur@dingaling.net
S
ett hefur verið fram tillaga um
bogadregna brú yfir Öxará við
Drekkingarhyl, þar sem miðju
brúarinnar vantar vegna gliðn-
unar og í raufina er sett glergólf
svo horfa megi í ána fyrir neðan.
Eftirfarandi er skoðun mín: Nýja brúin þyk-
ir mér nokkuð áhugaverð hvað varðar eigin-
konsept og slíkt, þó varla sé hugmyndin meist-
araverk og frekar rýr í útfærslu. Það getur
verið allt í lagi að brú sé með ryði og handriðin
létt í sýn. Það er þó lítil ástæða að fara í svona
burðarstrúktúrs-leikfimi á þessum stað.
Nústandandi brú er með kassalaga formum
og tilheyrir ákveðnu tímabili í íslenskri brúar-
smíðasögu. Hún er massíf eins og klettarnir í
bakgrunni og í vissum skilningi áhugaverður
brútal mínímalismi, skúlptúr þar sem sterkur
steypumassi vegur upp brúarhaftið á móti
kletti andspænis.
Náttúran á fyrst og fremst að njóta sín og
nústandandi brú, sem var gerð fyrir lýðveld-
ishátíðina 1944, fellur mun betur að umhverf-
inu en þessi rauðbrúna verkfræðilega tillaga.
Bogastrúktúr með ósýnilegum „keystone“ er
eins ó-íslenskur og hægt er að vera. Þetta er
því í raun meira tilvísun í klassískan fornald-
ararkitektúr Suður-Evrópu og léttleikinn sem
slíkur er meira fyrir ákveðið annað umhverfi,
s.s. kauphallir, verslunarhús eða annað létt-
strúktúrs umhverfi. Segjum sem svo að hug-
myndin gangi upp með „gliðnunina“, hvernig
þætti mönnum ef manngerður gervigoshver
yrði reistur við hliðina á Geysi? Ég er ekki
sannfærður um að verið sé að fjárfesta í neinu
eða bæta umhverfi Öxarár. Gestir eru að koma
til að skoða og ganga um einstakt og stórbrotið
náttúrufyrirbæri; kletta, stórgrýti, grasbala,
Öxará og hyl sem hefur með ofbeldi gegn
kvenfólki að gera. Það kemur enginn þarna til
að horfa í gegnum gler niður í á.
Bílfær vegur og bílfær brú er einnig tíma-
skekkja og föst í hugsun um gamla veginn sem
áður lá þarna niður. Það er eðlilegt að menn
hugsi þannig en ég vil bara benda á að göngu-
leið er það sem þetta umhverfi er – og verður.
Annaðhvort er keyrt þarna niður eða ekki. Það
má líka velta því fyrir sér hvers vegna göngu-
leiðin sneiðir í dag framhjá hyl þar sem konum
var drekkt fyrir smávægilegar ástæður.
Gönguleiðin á að fara alveg niður að hylnum og
setja hann í þann sess sem hann skipar í þjóð-
armeðvitundinni. Réttarbarátta kvenna á sér
langa sögu og þessi hylur er hluti af henni.
Svo ekki sér maður nauðsyn á að smíða
áberandi burðarfræði-meistaraverk þarna.
Brúarhafið er það stutt og umhverfið sjálft
býður einfaldlega ekki upp á verkfræðitrix.
Þetta á að vera göngubrú og þá má í framhaldi
af því spyrja hvers vegna að hafa hana svona
breiða og ekki bara smágerða látlausari
göngubrú, þá rétt við vatnsborðið. Þá kemst
fólk nær Öxará en að horfa í gegnum eitthvað
rykugt gler, sú landslags-upplifun er hvort eð
er yfirdrifin með rútuútsýni á 100 kílómetra
hraða.
Það má líka setja spurningarmerki við
hlaðna garðinn, sem heldur veginum að
brúnni. Með því að gera brúna smágerðari –
og sem göngubrú – þá þarf ekki þennan hlaðna
steinvegg, sem hvort eð er má alveg missa sig.
Það má vel fjarlægja þessa aðkeyrslugrús sitt
hvorum megin brúarinnar og færa umhverfið í
upprunalegra horf með fallegum göngustíg
sem liðast um náttúrulegt umhverfi gjárinnar.
Göngustíg á svo ekki að gera beinan eins
hvern annan bílveg. Hann getur hlykkjast bet-
ur um staðinn og þarf ekki að ríghalda í þessa
leiðinda beinu aksturslínu sem í þessu tilviki
sniðgengur hylinn.
Ný brú á að virða þetta umhverfi og vera
eins látlaus og hægt er, göngustígur þarf að
hlykkjast niður á hylinn og á auðvitað ekki að
vera skoðaður sem bílvegur. Clinton hefur gott
og gaman af því að labba þarna niður eins og
hver annar, hvers vegna á að hanna nýja akst-
ursbrú fyrir óæðri enda einhvers heið-
ursmanns þegar allir njóta þess best að ganga
þarna niður hvort eð er? Það nægir að leyfa
hreyfihömluðum að fá aðgang að yndislegri
rigningunni, sólinni, rokinu og yfirþyrmandi
hamraveggjunum.
Þeir sem koma þarna að skoða eru sann-
arlega ekki búnir að fljúga yfir Atlantshaf og á
Þingvöll til að skoða einhverja brú, heldur
náttúruna sem á að njóta sín fram yfir allt ann-
að. Öll hönnun á að taka mið af þessu, fylgja
landinu og gefa skoðendum kost á að njóta
náttúrulegra mynda til hins ýtrasta. Því á að
skoða þetta mál út frá umhverfinu sem fyrir
er.
Svo til að gera langt mál stutt segi ég að
annaðhvort hafa núverandi brú í sínu formi og
spara peninga, eða þá færa umhverfi hylsins
nær upprunalegu horfi og losna við mölina sitt
hvorum megin og hanna fallegan göngustíg
sem liðast um legu gilbotnsins, með látlausri
brú alveg við vatnsborðið. Þá þarf ekkert gler
eða svona gliðnunar-líkingu sem er (óvart?)
eins og hún sé að reyna að forðast fortíðina.
Persónulega myndi ég því nálgast þessa
hönnun út frá allt annarri hugsun.
Að fylgja landinu „Þeir sem koma þarna að
skoða eru sannarlega ekki búnir að fljúga
yfir Atlantshaf og á Þingvöll til að skoða ein-
hverja brú, heldur náttúruna sem á að njóta
sín fram yfir allt annað. Öll hönnun á að taka
mið af þessu, fylgja landinu og gefa skoð-
endum kost á að njóta náttúrulegra mynda
til hins ítrasta. Því á að skoða þetta mál út
frá umhverfinu sem fyrir er.“
Þingvallanefnd hefur birt myndir af nýrri
brúartillögu á Öxará við Drekkingarhyl. Til-
lagan er eftir Manfreð Vilhjálmsson arkitekt.
Greinarhöfundi þykir tillagan áhugaverð
þótt ekki sé hún meistaraverk og fremur rýr í
útfærslu.
Höfundur er arkitekt og listamaður í New York,
FAÍ, og kennari í iðnhönnun; Rhode Island Scho-
ol of Design.
Brúin
yfir Öxará
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 7