Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 3
lesbók
Bókin sem allir
eru að tala um
- og þú verður
að lesa!
Einlæg og
átakamikil ævisaga
sem lætur engan
ósnortin.
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
H
ljóðfærið mitt er
röddin,“ segir
Tom Waits í inn-
gangsorðum að
þessu safni, sem
hann setti niður í
ágúst síðastliðnum. Hugleiðingar
Waits um þessa útgáfu er að finna á
vefsíðu ANTI-, útgáfufyrirtækisins
sem hefur séð um Waits frá og með
Mule Variations (1999). Hann segir
ennfremur, og það er sem maður
heyri tóbaksmettaða, ráma og djúpa
röddina:
„Kathleen (Brennan, kona Waits)
og ég vildum að þetta safn hljómaði
eins og við værum að tæma vasana
eftir langt kvöld; þar sem við hefð-
um verið að veðja og stela. Okkur
líkar það vel þegar hlutir passa
skringilega saman. Þannig enduðum
við tvö saman.“
Hann heldur áfram, og lýsir eig-
indum safnsins á nokkuð draum-
kenndan hátt.
„Okkur langaði til að Orphans
yrði eins og stuttbylgjuútvarp, þar
sem fortíðin rennur saman við fram-
tíðina, samanstandandi af hlutum
sem þú finnur á jörðinni, í þessum
heimi og engum heimi eða næsta
heimi. Hvað sem þú vilt ímynda
þér.“
Waits segir að innhaldið henti öll-
um tilefnum og að lögin eigi sér
margvíslegar sögur.
„Að safna efninu saman var eins
og að hópa saman kjúklingum á
ströndinni,“ segir hann og gerist
súrrealískur. „Mikið af þessu var
týnt og grafið, og eina spólu þurfti
ég að leysa út með mútum til pípu-
lagningarmanns í Rússlandi. Svo
fórum við að hlusta og flokka og það
hafði í för með sér að við fórum að
semja meira. Þannig er þetta búið
að vera síðastliðin þrjú ár.“
Waits segir svo að lokum að hlust-
endur muni finna meira af „söng og
dansi“ en venjulega.
„En aðdáendur urrs, gjálfurs,
gelts og ískurs ættu ekki að verða
fyrir vonbrigðum heldur.“
Waits er skáldlegur að vanda,
samkvæmur þeirri persónu sem
hann hefur skapað sér, sem stund-
um virðist ekki af þessum heimi. Við
getum orðað það þannig að það sé
erfitt að sjá Waits fyrir sér í eldhús-
inu að hella upp á kaffi og nudda
stírur.
Brugg
Safnið, eða diskarnir, eða kassinn,
eins og svona útgáfur eru oft kall-
aðar, er flottur. Hann er í geisla-
diskastærð en þannig innbundinn að
hann er eins og lítil, gömul bók sem
maður finnur á fornbókasölu. Svei
mér þá ef hann lyktar ekki þannig
líka. Á tímum niðurhals og ódýrra,
brenndra diska hefur maður á til-
finningunni að maður hafi „eitthvað“
í höndunum. Þetta er eign sem mað-
ur setur upp í hillu og dáist að við og
við; og svo dregur maður kassann
fram þegar vinir manns eru í heim-
sókn og montar sig.
Framhliðina prýðir brúnhvít
mynd af Waits, hann lítur út eins og
bruggari frá fjórða áratugnum. Þeg-
ar „bókin“ er opnuð blasir við glæsi-
legur og þykkur bæklingur með
textum, ljósmyndum og hinum ýmsu
upplýsingum. Aftast eru svo disk-
arnir, innbundnir í umslög sem bera
viðkomandi heiti. Sá fyrsti kallast
Brawlers, sá næsti Bawlers, og sá
þriðji Bastards.
Á ferli sínum, sem er fyrir löngu
orðinn einn sá merkasti í dæg-
urlagasögunni, hefur Waits tekist að
skapa sér algerlega einstæðan stíl
og stöðu, um leið og hann fer víða.
Hann er tónlistarmaður, leik-
húsmaður, leikari, skáld og fræði-
maður, m.a. Í tónlistinni er Waits af-
skaplega „amerískur“ (nema þegar
hann hefur dýft tám í evrópska leik-
húsmenningu) og á Orphans má sjá
hinar ýmsu hliðar á þessu. Alls er
hér að finna fimmtíu og sex lög sem
Waits hefur gengið frá í samstarfi
við sinn helsta samstarfsmann í
gegnum árin, konu sína Kathleen
Brennan. Í safninu er að finna þrjá-
tíu ný lög, hvorki meira né minna,
eitthvað sem myndi fylla þrjár hefð-
bundnar breiðskífur. Þá eru hér
ennfremur lög sem hefur verið stráð
um hvippinn og hvappinn; lög sem
Waits hefur gert í samstarfi við
aðra, í tengslum við plötur, kvik-
myndir og bókmenntaverk.
Diskarnir þrír eru þemabundnir.
Sá fyrsti, Brawlers, er rokkaðastur.
Þar eru brjálæðislegir og „hættu-
legir“, skítugir „voodoo“-blússlag-
arar að hætti Captain Beefheart,
þar sem „geðveik“ rödd Waits fer
óhikað á ystu nöf. Á Bawlers er hins
vegar leitað inn á við, þar er að finna
ballöður að hætti Waits, sorgbundn-
ar og saklausar, en eins og alltaf
kraumar eitthvað skuggalegt undir.
Á Bastards er hins vegar að finna
„skrítna“ Waits, alltént samkvæmt
því sem ANTI- segir. En hvernig fer
jafn„skrítinn“ listamaður og Waits
að því að verða skrítinn? Hér er að
finna grúsk Waits með raftónlist,
upplestur (á ljóði eftir Bukowski,
nema hvað) og tökulög; útgáfu hans
af lagi Daniels Johnston, „King
Kong“, og lagi Skips Spence, „Books
og Moses“, en báðir þessir aðilar eru
geðveikir, sem er hæfandi finnst
manni. Spence er látinn en Johnston
býr hjá mömmu sinni.
Allt hljómar þetta eins og upptök-
urnar hafi farið fram í niðurníddu
hreysi á fenjasvæðum Suðurríkj-
anna. Hljóðheimur Waits er alger-
lega einstakur, svo mikið er víst.
Óhefðbundið
Það er til marks um gott samband
Waits og ANTI- að þetta safn er
orðið að veruleika. Slagorð ANTI-
er „Alvöru listamenn, sem búa til
frábæra tónlist á eigin forsendum“
og á vegum fyrirtækisins eru jafn-
merkir listamenn og A Girl Called
Eddy, Billy Bragg, Blackalacious,
Jolie Holland, Joe Henry, Ramblin’
Jack Elliott, Merle Haggard og
Marianne Faithfull.
Waits er auðvitað listamaður sem
verður að fá að ráða ferðinni frá a til
ö og manni finnst eins og honum hafi
verið létt er hann gekk til liðs við
fyrirtækið. Það er þá athyglisvert að
ANTI- er undirfyrirtæki Relapse,
einnar helstu þungarokksútgáfu
Bandaríkjanna, og þá erum við að
tala um öfgakennt, níðþungt rokk.
Æ, það er eitthvað skáldlegt réttlæti
í því að Waits hafi hafnað þarna, því
stórfyrirækin eru að sjálfsögðu það
dofin að þau sjá engan hag í því að
hafa svona „villing“ á mála hjá sér.
Það var upptökumaðurinn Karl
Derfler sem slóst í för með þeim
Waits og Brennan er vinna við safn-
ið hófst. Hann starfar í bænum
Richmond í Kaliforníu, í „vísinda-
legum“ hluta bæjarins eins og Waits
segir hróðugur í inngangsorðunum.
Waits segir hann ennfremur hafa
verið stríðslækni (maður veit ekkert
hvað er satt og rétt og hvað er
skáldlegur innblástur) og að hann
hafi gert „Lazarus“ á nokkrum lög-
unum auk þess að taka upp allt nýja
efnið.
Safn þetta er m.a. merkilegt fyrir
þær sakir að það fylgir ekki þeim
hefðbundnu leiðum sem farnar eru
þegar listamenn ákveða að tæma úr
einhverjum hirslum, enda ekki við
því að búast í tilviki Tom Waits.
Vanalega er einhver hlaupatík send í
segulbandasafnið og svo er ein-
hverju drasli hrúgað á plötur eða
tvær. Vanalega er góð og gild
ástæða fyrir því að lög rata ekki á
plötur og margir listamenn ganga
ansi langt í því að gefa út efni sem
vart er boðlegt. Þessir listamenn eru
þá iðulega í þeirri stöðu að nægilega
margir aðdáendur myndu borga
fúlgur fjár fyrir það eitt að heyra þá
ræskja sig.
Skáldgyðjan
Orphans er hins vegar unnið verk,
þetta rót Waits hleypti skáldgyðj-
unni á hlemmiskeið sem hafði í för
með sér að glás af nýju efni varð til.
Orphans er því hæglega mikilvæg-
asta safnplata Waits, því slíkt efni er
furðu fátæklegt, sé miðað við langan
starfsaldur.
Fyrsta safnið, Bounced Checks,
kom út 1981 á vegum Asylum og var
götótt, svo ekki sé kveðið fastar að
orði, og engan veginn lýsandi fyrir
feril mannsins (engin lög af Closing
Time?). Að vísu eru þarna útgáfur af
lögum sem hvergi er að finna annars
staðar („Jersey Girl“ í annarri mynd
t.d.). Anthology og The Asylum Ye-
ars, sem komu út nokkrum árum
síðar, voru betri í þessu tilliti. The
Early years vol 1. og vol 2., sem út
komu 1991, slökktu ágætlega þorsta
þeirra sem aldrei fá nóg af Waits (og
þá þekkir maður marga), innihaldið
er prufuupptökur sem Waits tók
upp áður en hann gaf út sína fyrstu
plötu, Closing Time (1973), en þess-
ar plötur voru reyndar gefnar út í
óþökk Waits. Árum hans hjá Island-
fyrirtækinu var svo safnað saman á
Beautiful Maladies árið 1998 og enn
voru Asylum-árunum gerð skil með
Used Songs árið 2001.
Flestir eru þó á því að einfaldlega
sé ekki hægt að gera Waits einhver
skil á safnplötum, og því er Orphans,
samkvæmt þessum rökum, vænt-
anlega eina safnið sem verðugt er að
slægjast eftir. Hvað hitt varðar er
eina leiðin að kaupa allar plöturnar.
Maður nær ekki Waits með því að
hlusta á tíu laga safndisk sem tekur
yfir tuttugu ár af hljóðritunum.
Það er vonandi að einhverjar
beinagrindur séu enn eftir í skápum
Waits, að týndum sonum verði tekið
fagnandi, olnbogabörnum verði gef-
ið rými, því ef það hefur einhvern
tíma verið réttlætanlegt að hrúga
„afgöngum“ og „útburðum“ í hlust-
endur þá er það í tilfelli Orphans.
Undanvillingar og ólátabörn
Tom Waits Orphans er því hæglega mikilvægasta safnplata Waits, því að slíkt efni er furðu fátæklegt, sé miðað við
langan starfsaldur, segir Arnar Eggert um nýja útgáfu Tom Waits.
Þau stórtíðindi hafa orðið að út er
kominn þriggja diska safnkassi
með Tom Waits, þar sem hinum og
þessum lögum sem fallið hafa á
milli þilja í gegnum tíðina og ný-
smíðum eru gerð skil. Fyrir marg-
ar sakir er Orphans – Brawlers,
Bawlers & Bastards markverðasta
safn tónlistar Waits sem út hefur
komið.
Lesbók hefur tekið í notkun nýtt móttökukerfi fyrir
greinar í blaðið. Kerfið, sem gerir notendum kleift
að senda greinar beint inn til blaðsins, sendir sjálf-
virkt svar á netfang viðkomandi þess efnis að grein-
in hafi verið móttekin.
Kerfið er að finna ofarlega á forsíðu mbl.is undir
liðnum „Senda inn efni“. Í fyrsta skipti sem kerfið er
notað þarf notandinn að nýskrá sig inn í það og fær
þá sent lykilorð til síðari nota. Næst þegar kerfið er
notað er nóg að slá inn netfang og lykilorð og er not-
andasvæðið þá virkt. Hægt er að senda inn myndir. Í
forminu er merktur reitur þar sem koma má á fram-
færi upplýsingum eða óskum til starfsfólks Morg-
unblaðsins varðandi greinina eða myndir.
Rétt er að benda á að þeir, sem senda greinar með
tölvupósti á ákveðin netföng, mega búast við því að
fá greinarnar sendar til baka með beiðni um að nota
þetta nýja kerfi.
Þeim, sem lenda í vandræðum með skráninguna
eða eiga óvirk notendanöfn, er vinsamlega bent á að
hafa samband við Huldu Kristinsdóttur í síma
569 1210.
Greinum skilað á mbl.is