Morgunblaðið - 15.02.2006, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 2006 29
MINNINGAR
var svo afdráttarlaust lifandi, geti
verið allur. Ég þakka allt sem hann
hefur gefið okkur, og færi börnum
hans, Kristínu systur hans og ástvin-
um öllum, innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Guðrún Pétursdóttir.
Manni getur stundum fundist að
við lifum á tímum anti-renessansins.
Allt er gert að fagi, sett í hólf. Menn
geta verið sérfræðingar með háar
gráður í kartnöglum eða kúbeinum og
kannski er það svo allt sem þar er upp
á að bjóða. Því næst kemur að þeim
vanda að útfylla tómstundirnar. Út úr
þessu kerfi fá menn fastar stöður í
samfélaginu. Gylfi Gíslason var aldrei
í neinni stöðu, þótt hann væri smiður
að mennt. Til þess hafði hann allt of
vítt áhugasvið. Hlutirnir voru opnir
fyrir honum og því fór hann sínar eig-
in götur. Reyndi aldrei að vera frum-
legur, vissi að borgaralegur smekkur
ristir ekki djúpt. Var lítið fyrir tísku-
stefnur. Vel sjálflærður í stílfræði og
listasögu, margfróður um skáldskap
og listir.
En hann var fyrst og fremst mjög
persónulegur teiknari eins og margir
vita. Ekki síst þar tala verk hans sínu
máli.
Hann gerði reyndar flesta hluti vel.
Gat séð húmor í húsgögnum og göml-
um húsum og jafnvel nýjum bílum. Ef
maður gekk með honum úti á götu
átti hann til að reka upp skellihlátur,
var þá ef til vill að hugsa um þær
breytingar sem gerðar höfðu verið á
nýjustu árgerð af ákveðnum bíl.
Gylfi var framúrskarandi útvarps-
maður, vel máli farinn, laginn og mál-
efnalegur gagnvart viðmælendum
sínum. Það er ekki ónýtt að eiga
snældur frá honum með viðtölum við
þá bræður Þórberg og Steinþór frá
Hala og fleira gott fólk.
Hann bjó hér í húsinu í Kaup-
mannahöfn í meira en hálft ár, teikn-
aði og smíðaði og lagfærði alla skap-
aða hluti. Auðfundið var að hann bar
virðingu fyrir handverki liðins tíma í
húsinu. Hann fylgdist vel með þjóð-
félagsmálum. Kom í kaffi tvisvar á
dag og stundum í mat, alltaf búinn að
lesa eitthvað nýtt eða hlýða á tónlist
sem hann var að melta; fróður, forvit-
inn og opinn. Síðast fórum við saman
á tónleika með saxófónleikaranum
Sonny Rollins í Tívolí. Gylfi var lengi
eftir það að kryfja tónlistina, bar sam-
an, af diskum, hinn unga Rollins og
hinn aldraða sem við höfðum heyrt og
séð.
Frásagnargáfa hans og málfar allt
var afar lifandi, og oft var hann hrók-
ur alls fagnaðar við matarborð í góð-
um félagsskap. Þeir gátu verið góðir
saman hér í Köben, Gylfi og skáldið
Einar heitinn Bragi.
Eftir allt sem hann hafði innt svo
fallega af höndum var fagnaðarefni að
Gylfi skyldi hljóta Íslensku bók-
menntaverðlaunin. Í ársbyrjun
hringdi ég til hans og óskaði honum til
hamingju með ritgerðina um teiknar-
ann Kjarval í hinni nýju og stórfeng-
legu bók um meistarann. Gylfi hafði
þá á orði að sig langaði til að koma aft-
ur út til okkar einhverntíma með vor-
inu. En nú er þessi góði drengur far-
inn í aðra ferð.
Við Gerður samhryggjumst börn-
um Gylfa og öðrum aðstandendum.
Við munum lengi minnast þessa fá-
gæta vinar.
Tryggvi Ólafsson.
„Við sjáumst á Bessastöðum á
fimmtudaginn“ voru síðustu orðin
sem okkur Gylfa fóru í milli. Þetta var
mánudaginn 30. janúar eftir að við
höfðum setið og skrafað og skeggrætt
yfir kaffibolla og bjórglasi eins og svo
oft undanfarin misseri. Hann var
glaður og stoltur, hann var á leiðinni
að taka við Íslensku bókmenntaverð-
laununum.
Ég man eftir Gylfa í Þingholtunum
og Miðbæjarskólanum um og eftir
miðja síðustu öld, hann var ögn eldri
en ég og við kynntumst ekki meira en
til að nikkast á götu þegar við full-
orðnuðumst. Svo lágu leiðir saman
fyrir nokkrum árum þegar undirbún-
ingur hófst að útgáfu Kjarvalsbókar.
Gylfi var hafsjór af fróðleik um Kjar-
val og fylgdist með bókargerðinni af
miklum áhuga, gaf góð ráð og léði
okkur ýmis gögn sem hann hafði
viðað að sér í áranna rás.
Þegar ákveðið var að í bókinni yrði
sérstakur kafli um „teiknimeistarann
Kjarval“ þótti einsýnt að enginn væri
Gylfa hæfari til að skrifa slíkan kafla.
Hann gekk til verksins eins og eðli
hans bauð af krafti, einlægni og ósvik-
inni aðdáun á viðfangsefninu. Í því
starfi kynntist ég Gylfa enn betur og
lærði að meta vandvirkni hans, metn-
að og ósérhlífni. Fyrir innsæi hans og
skilning varð Kjarvalsbókin betri og
fyllri en ella hefði orðið.
Farinn er góður vinur, höggvið
skarð sem ekki verður fyllt. Hávamál
kenna okkur að orðsporið máist ekki;
minning lifir og er huggun þeim sem
eftir sitja. Þeir Bessastaðir sem Gylfi
fór til eru annars heims. Þar líður
honum vel og mun taka á móti okkur
þegar við söfnumst þangað í fyllingu
tímans.
Afkomendum hans bið ég blessun-
ar í sorginni.
Einar Matthíasson.
Á lífsins leið verða einstaklingar,
sem kynnst er í dagsins önn, misjafn-
lega minnisstæðir. Leiðir okkar Gylfa
Gíslasonar lágu saman vegna áhuga
hans á Þingvöllum og viðgangi þjóð-
garðsins þar.
Sumarmorgun fyrir nokkrum ár-
um varð uppi fótur og fit á ráðherra-
skrifstofunni í menntamálaráðuneyt-
inu, þegar þangað kom sveittur og
móður gestur, sem sagðist tafarlaust
þurfa að hitta ráðherrann. Þar var
Gylfi Gíslason á ferð og taldi sig eiga
svo brýnt erindi við mig vegna mál-
efna Þingvalla, að hann hafði hjólað
þaðan um nóttina til að ræða við mig,
um leið og ég kæmi til starfa.
Samtal okkar varð til að sannfæra
mig um einlægan áhuga Gylfa á því,
að halda hlut Þingvalla sem best fram
og kynna þjóðgarðinn á þann veg,
sem sæmdi. Allt, sem Gylfi vann fyrir
Þingvallanefnd, gerði hann af ein-
stakri alúð með virðingu og ást á
staðnum að leiðarljósi.
Vegna korta og kynningarefnis,
sem Gylfi Gíslason vann fyrir Þing-
vallanefnd, verður nafn hans tengt
Þingvöllum um ókomin ár.
Kynni okkar Gylfa snerust ekki að-
eins um Þingvelli og hvort sem ég
hitti hann á förnum vegi eða hann
kom til fundar við mig, skildi ég við
hann með nýja hugmynd eða verkefni
til umhugsunar. Hann lauk því miður
ekki öllu, sem við höfðum á döfinni, en
minning hans lifir og mér þykir vænt
um, að leiðir okkar lágu saman.
Blessuð sé minning Gylfa Gísla-
sonar.
Björn Bjarnason.
Kynni okkar Gylfa hófust vorið
1997, er Þingvallanefnd, sem ég
starfa fyrir, samþykkti að gefa út ör-
nefna- og göngukort yfir þjóðgarðinn
á Þingvöllum. Leitað var til Gylfa til
að vinna kortið, hann gaf sig allan í
verkið og sýndi því mikinn áhuga frá
fyrsta degi.
Ég man vel eftir okkar fyrsta fundi
í húsi hans við Skólastræti sem hann
kallaði með nokkrum rétti, „smækk-
aða mynd af florentinskri höll“. Í
vinnustofu hans var í senn gott og
áhrifamikið andrúmsloft, alls staðar
teikningar, málverk og bókverk, m.a.
smábækur fyrir börn með fyrirmynd-
um úr þjóðsögum og ævintýrum, full-
ar af snilldar teikningum og þeirri
glettni sem víða gætir í hans verkum.
Frá þeirri stundu þróaðist með okkur
góð vinátta. Þær eru margar stund-
irnar, sem við áttum saman og lögð-
um á ráðin um gerð kynningarefnis
sem varðaði þjóðgarðinn og margt
fleira.
Við fórum til Þingvalla til skrafs og
ráðagerða og á Þingvöllum var hann
lengst af það sumarið. Hann fékk inni
í gömlum sumarbústað við vatnið og
þaðan gerði hann útá sínu fjallahjóli.
Með teikniblokk, penna og örnefna-
skrár, hjólaði hann um þá fjölmörgu
stíga og slóða sem liggja um þjóð-
garðinn, mældi og teiknaði og stað-
færði örnefni. Kortið, sem nefnist
„Gönguleiðir í Þingvallahrauni“, og
kom út vorið eftir, er tímalaus leið-
sögn um þjóðgarðinn sem nýst hefur
fjölmörgum gestum þjóðgarðsins afar
vel.
Starfsfólkið hafði orð á því að gott
væri hversu Gylfi væri ötull við að líta
inn og láta vita af sér á þönum sínum
um þjóðgarðinn, fá upplýsingar og
miðla sínum uppgötvunum.
Annað verk sem Gylfi vann fyrir
þjóðgarðinn vil ég nefna en það er
„Sögurefill“, 5 m langt verk með
teikningum og texta sem lýsa helstu
atburðum og straumum í sögu Ís-
lands og Þingvalla í tímaröð, frá 874–
2000. Gylfi samdi textann við mynd-
irnar og þar kom í ljós góð kunnátta
hans í sögu og hversu auðvelt hann
átti með að skrifa góðan og hnitmið-
aðan texta. Hann lá dögum saman yf-
ir myndum og texta sem hann bar títt
undir sérfróða menn. „Refillinn“ var
sýndur í Þjóðmenningarhúsinu 2004
og í vor verður hann settur upp við
fræðslumiðstöðina á Þingvöllum.
Fimmtudagskvöldin á Þingvöllum
hafa orðið vinsælir fyrirlestrar þar
sem sérfróðir einstaklingar hafa tekið
að sér leiðsögn um Þingvelli og fjallað
um sérstök viðfangsefni tengd staðn-
um. Eitt slíkt kvöld sumarið 2003 var
undir leiðsögn Gylfa. Þar fræddi hann
þátttakendur um listamenn sem unn-
ið hafa á Þingvöllum, dvöl þeirra og
störf þar og um áhrif náttúru og sögu
Þingvalla á listamenn. Þetta varð
ógleymanleg og fróðleg kvöldstund í
fallegu veðri. Í framhaldi af því kom
fram sú hugmynd hjá formanni Þing-
vallanefndar, Birni Bjarnasyni, að fá
Gylfa til að skrifa bók um þetta efni.
Þetta var eitt af þeim verkefnum, sem
biðu Gylfa ásamt mörgum öðrum,
sem lagt hafði verið á ráðin um og við
áttum eftir að framkvæma.
Þegar hann lést var hann að leggja
síðustu hönd á röð upplýsingaskilta
sem setja á upp á þekktum sögustöð-
um á Þingvöllum í vor.
Það er mikill missir við skyndilegt
fráfall Gylfa Gíslasonar. Ég tel það
forréttindi að hafa átt samstarf við
hann. Hann var töframaður í sinni list
og afburðateiknari. Hann var á marg-
an hátt óvenjulegur maður, skemmti-
legur, fróður og vel að sér um marga
hluti. Það var gott að koma til hans í
Skólastræti og ræða við hann, fylgj-
ast með starfi hans og fjölmörgum
hugmyndum, sem margar urðu að
veruleika í flinkum höndum hans.
Fyrir hönd starfsfólks þjóðgarðs-
ins á Þingvöllum vil ég þakka Gylfa
einstaklega góð og skemmtileg kynni.
Með söknuði kveðjum við Herdís
góðan vin. Hans er minnst sem einkar
góðum kennara í listnámi kvenfólks-
ins í fjölskyldunni, gefandi í öllum
samskiptum og hafði miklu að miðla.
Fjölskyldu Gylfa votta ég samúð
mína.
Sigurður K. Oddsson.
Það var snemmsumars fyrir par ár-
um að þú komst nánast hlaupandi eft-
ir götunni og sást hvorki né heyrðir,
heillaður af svartþresti.
Við hjónin stoppuðum þig og
minntum á að það væri líka til eitt-
hvað á jörðu niðri, við í þessu tilfelli,
sem vert væri að kannast við og
heilsa. Uppveðraður og upptekinn af
fegurð augnabliksins var ekki auðvelt
að koma þér aftur í jarðsamband
þarna á gangstéttinni. Svo kallaði sá
svarti aftur og þú varst rokinn lengra
og víðar.
Við minnumst ágætra kynna við
góðan dreng, ljúfling og sögumann,
sem var aldrei spar á að segja sögu
lífsins, hrífandi í litríkri frásögn, full-
ur kímni og innlifunar. Sagan gat ver-
ið af kynlegum kvistum mannlífsins
eða bara upplifun á sköpunarverki
Guðs, sem alltaf var fallegt, alltaf eitt-
hvað nýtt að skoða og færa á blað.
Ofarlega er minning um ferð frá
Þingvöllum, þú á hjóli í mótvindi, sem
er alltaf þegar ferðast er á þann hátt á
Íslandi. Samt feginn að þér og hjólinu
skyldi kippt með. Fullt af sögum,
fyrst af kortagerð þinni á helgum stað
Íslands- og kirkjusögunnar og svo
bara af öllu hinu, sem var alltaf ná-
lægt. Kortið ekki hefðbundið, enn
fékk „fugleperspektiv“ að njóta sín í
verki þínu og átti einkar vel við, líkt
og myndin okkar heima af Austurvelli
og Hótel Borg. Skemmtilegt form og
minnir stöðugt á þig.
Og nú ertu floginn, vinur. Svart-
þrösturinn er enn í hverfinu, hefur
meira að segja sezt í garðinn heima og
þegið næringu. Við ætluðum alltaf að
hóa í þig og kynna þig fyrir honum.
Megi Guð almáttugur sjá svo um að
þér fatist hvorki flug né söngur á nýj-
um lendum og orðið „fugleperspek-
tiv“ fær nýja og dýpri merkingu.
Pjetur Þ. Maack,
Ragnheiður Ólafsdóttir.
Mig minnir að það hafi verið um og
upp úr Þjóðhátíðarárinu 1974 sem
tóku að birtast teikningar í helgar-
blaði Þjóðviljans sem vöktu athygli
mína. Viðfangsefnið var úr kunnug-
legri Reykjavík áður en bíllinn fór
með hana út í móa. Hús og fólk og
sjónarhornið eins og horft væri úr
mikilli hæð alskyggnum augum gegn-
um veggi og skilrúm með tilheyrandi
alskynjun. Og það sem fyrir augu bar
var innblásið svo góðlátlegri kímni að
manni kom ósjálfrátt í hug sjónar-
horn Skaparans, en einhvers staðar
er því haldið fram að hann hafi innst
inni gaman af sköpunarverki sínu, sé
nánast smáhlæjandi allan daginn.
Smiðurinn. Þannig skynjuðu fyrri
menn einmitt Guð, „Yfirsmiður allra
hluta“ er heitið sem Eysteinn velur
honum í Lilju.
Gylfi sem var í senn smiður og
myndlistarmaður líktist hugblæ
verka sinna. Sú karlmannlega yfir-
vegun og ró sem fylgdi öllu hans lát-
æði kallaði fram línurnar: „He has the
whole world in his hands.“ Röddin og
fasið bjó yfir einhverjum hömdum
krafti sem eins og birti ekki nema
brot af því sem bjó að baki.
Lífsmáti hans var kapítuli út af fyr-
ir sig. Það var engu líkara en hann
lifði í eigin tíma og veröld sem lyti
öðrum lögmálum en okkar hinna. Til
dæmis var ekki hægt að ganga að
honum eins og venjulegu fólki í síma-
skrá, hvað þá netfangi og varla heldur
heimilisfangi. Einna helst að líta við á
Mokka ef menn ætluðu að hafa tal af
honum, en þar var gangur hans álíka
reglulegur og sólarinnar.
Það sætti jafnan tíðindum að hitta
manninn, ævinlega var eins og hann
byggi yfir einhverju stórkostlegu
leyndarmáli eða eitthvað verulega
mikið væri í aðsigi. Hann kom víða við
sem listamaður, myndskreytti bæk-
ur, hannaði sýningar og gerði þætti
fyrir útvarp og sjónvarp. Ég minnist
þáttar hans um Reykjavík frá dögum
svart-hvíta sjónvarpsins þar sem
hann hjólaði um götur borgarinnar í
skjannabjartri sumarnóttinni og tal-
aði við húsin. Ekki ósennilegt að hann
hafi numið þá list af Þórbergi, en við
fótskör hans settist Gylfi undir ævilok
meistarans og tók upp á bönd svo úr
varð dýrmæt heimild á hljómplötu. Þá
hafa nýlega runnið yfir skjái lands-
manna svipmyndir hans af öðrum
listamönnum, að ógleymdum reglu-
legum innskotum um menn og mál-
efni í þættinum Mósaik. Allt brennt
marki Gylfa: kímniblandinni ástríðu.
Svanasöngur hans var svo löng og
ítarleg ritgerð um stórmeistara ís-
lensks myndmáls, Kjarval. Verkefnið
var að gera „teiknaranum“ skil, en út-
koman er blæbrigðarík mynd af mál-
aranum og manninum í því stóra broti
sem hæfði viðfangsefninu. Hér var
komið framlag Gylfa til Kjarvalsbók-
arinnar sem hreppti íslensku bók-
menntaverðlaunin í fræðaflokki –
deginum eftir að Gylfi var allur.
„Það syrtir að er sumir kveðja“ orti
Davíð skáld frá Fagraskógi og mann-
líf Reykjavíkur verður óneitanlega
kollóttara við ótímabært fráfall Gylfa
Gíslasonar. Þungbært að mega ekki
lengur eiga von á að hitta hann og
verða um stund aðnjótandi andrúms-
ins þar sem eitthvað mikilvægt skal
vera í vændum.
Og enn einusinni stöndum við and-
spænis þessu ótrúlega: að lífið er ekki
endalaust og tíminn ekki ótakmark-
aður. Né heldur tækifærin til að segja
það sem við vildum sagt hafa.
Pétur Gunnarsson.
And the seasons they go round and round
And the painted ponies go up and down
We’re captive on the carousel of time
We can’t return, we can only look behind
From where we came
And go round and round and round
In the circle game
(Joni Mitchell.)
Þegar fréttist um lát Gylfa vinar
okkar kom þessi 40 ár söngtexti Joni
Mitchell upp í hugann. Hann geymir
vel þann tíðaranda sem var allsráð-
andi þegar Gylfi var ungur maður og
greinir frá hringekju lífsins sem við
erum öll þátttakendur í, og jafnframt
framþróun þess og takmörkunum.
Þetta var tími breytinga, tími til að
ögra stöðnuðum hugmyndum, og tími
gerjunar meðal ungs fólks um víða
veröld. Róttækar samfélagsbyltingar
áttu sér stað, ekki síst þar sem tónlist-
in var höfð sem baráttutæki, og listir
almennt.
Gylfi tók þátt í öllum þessum hrær-
ingum af eldmóði listamannsins og af
sönnum áhuga og einlægni. Fann
hann hugsjónum sínum meðal annars
farveg í Súm-hreyfingunni og gjör-
þekkti sögu íslenskrar myndlistar.
Hann bar mikla virðingu fyrir þeim
listamönnum sem ruddu braut henn-
ar og hann fyrirleit lágkúrulega van-
virðingu á gömlu íslensku meisturun-
um. Einstakt dæmi um þetta er hans
stóri þáttur í nýútkominni verðlauna-
bók um Jóhannes S. Kjarval, þar sem
listamaður fjallar af skilningi og
þekkingu um teikningar annars lista-
manns. Verðlaunum þeim sem bókin
hlaut, auðnaðist honum þó ekki aldur
til að veita viðtöku.
Gylfi var bóngóður vinum sínum og
miðlaði af fullkominni óeigingirni
visku sinni, verklagni og þekkingu.
Þær eru ófáar stundirnar sem við
ræddum saman um menn og málefni
en ekki síst um íslenska list og lista-
menn.
Við viljum með þessum fátæklegu
orðum minnast trausts vinar sem var
okkur mikils virði, vinar sem virðist
hafa skroppið frá í stutt ferðalag.
Gylfi hefur nú samt stigið af hringekj-
unni aðeins á undan okkur sem enn
erum fangar tímans og höldum leikn-
um áfram um sinn. Hann horfir
kannski á okkur vorkunnlátum aug-
um með pípuna sína, teikniblokkina
og blýantinn í hönd og bíður þess að
ljúka upp augum okkar fyrir hinni
sönnu list sem við leitum öll að.
Við kveðjum vin okkar með virð-
ingu og trega og vottum fjölskyldu
hans allri dýpstu samúð.
F.h. Morkinskinnu,
Ólafur Ingi Jónsson,
Hilmar Einarsson.
Gylfi Gíslason var nemandi í Mynd-
listaskólanum í Reykjavík árin 1965–
70 og lagði einkum stund á teikningu
hjá Hringi Jóhannessyni. Fram á síð-
asta dag tók Gylfi virkan þátt í mód-
elteikningu sem kennarar og aðrir
myndlistamenn sóttu í skólanum
enda þótti Gylfa nauðsynlegt að þjálfa
í sífellu augað og halda hendinni lip-
urri.
Ég hafði samband við Gylfa síðast-
liðið haust og bað hann um kenna
módelteikningu á myndlista- og hönn-
unarsviði skólans og þó verkefnin
væru ærin sló hann til. Í tímum hjá
Gylfa ríkti einbeiting og áhugaglampi
skein úr augum nemenda; þau fundu
að sá sem hélt um stjórnvölinn þekkti
viðfangsefnið gjörla og gat opnað
þeim nýja og óvænta sýn. Það er alltaf
jafn gaman að fylgjast með kennur-
um miðla þekkingu af jafn miklum
eldmóði og Gylfi gerði í sinni kennslu.
Gylfi afrekaði margt á sviði mynd-
listar, hann myndskreytti fjölda bóka,
gerði sviðsmyndir, var sýningarstjóri
og rak gallerí. Ekki hvað síst er mik-
ilvægt framlag hans í miðlun á ís-
lenskri myndlist. Gylfi féll frá þegar
margt var um að vera í starfi hans
sem fræði- og þáttagerðarmaður en á
síðasta ári hlutu þættir hans um ís-
lenska myndlistarmenn tilnefningu til
Edduverðlauna og hann var einn höf-
unda bókarinnar um Kjarval sem
hlaut íslensku bókmenntaverðlaunin í
byrjun febrúar.
Gylfi var sérstaklega lipur og snjall
teiknari og lærdómsríkt væri og
áhugavert að sjá teikningar hans í
samhengi, bæði myndskreytingar,
módelteikningar og skissuvinnu. Von-
andi fáum við tækifæri til að njóta
þessara verka hans síðar.
Starfsfólk Myndlistaskólans þakk-
ar Gylfa samfylgdina og sendir vinum
og fjölskyldu samúðarkveðjur.
Fyrir hönd Myndlistaskólans í
Reykjavík,
Ingibjörg Jóhannsdóttir
skólastjóri.
„Hann er mjög efnilegur þessi ungi
listamaður sem er að sýna teikningar
sínar um þessar mundir.“ Sú sem
komst svo að orði var Barbara Árna-
son myndlistarmaður. Þetta var í
byrjun áttunda áratugarins en ég var
stödd á heimili hennar og manns
hennar, Magnúsar Á. Árnasonar
SJÁ SÍÐU 30