Morgunblaðið - 01.04.2006, Qupperneq 52

52 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UM ÞESSAR mundir eru liðin 65
ár frá því að amerískur her steig á ís-
lenska grund. Vera hersins og áhrif
hersetunnar er og verður efni í mörg
fræðirit og bækur. Umsvif hersins
gerðu það að verkum að margir Ís-
lendingar buðu fram starfskrafta sína
og unnu sér inn góðar tekjur. Af þess-
um tekjum rann svo
prósenta í formi skatta
til íslenska ríkisins.
Ameríski herinn er auð-
ugur af margskonar tól-
um og tækjum til ann-
arra nota en
manndrápa. Við höfum
notið góðs af þessum
tólum og græddum á
margvíslegri umsýslu
þeirra tóla sem herinn
þurfti ekki lengur að
nota, eða vildi selja.
Hver man t.d. ekki eftir
Willy’s-jeppanum eða
„Víponinum“ . Margur sjómaðurinn á
líf sitt vöskum flugmönnum hersins
að þakka. Athyglisverð er sú frétt að
starfsaldur þeirra Íslendinga sem
sækja sína vinnu til herstöðvarinnar
sé að meðaltali hár.
Ekki hafa allir verið á eitt sáttir um
veru hersins hér á landi. Vildu herinn
burtu hið snarasta. Lögðu á sig ýmis
mótmæli, m.a. frægar göngur til
Keflavíkur, hrópandi slagorð eins og
„Ísland úr NATO! Herinn burt“. Á
dögum kalda stríðsins sat ameríski
herinn sem fastast og fylgdist grannt
með ferðum Sovétmanna og annarra
grunsamlegra aðila í lofti sem á/í legi.
Þegar Sovétríkin önduðust hvarf það
ógnarjafnvægi sem var milli NATO
og Varsjárbandalagsins. Skapaðist
tómarúm sem margar Austur-
Evrópuþjóðir nýttu sér og brutu af
sér það ok sem á þeim hafði nauð-
ugum hvílt. Sú ógn sem heimsbyggð-
inni stafar mest hætta af eru ýmsir
glæpa- og öfgahópar bæði pólitísks
og trúarlegs eðlis. Þessir öfgahópar
eru raunveruleg ógn þar sem innan
þessara hópa er aðeins rúm fyrir ein-
stefnuskoðanir, fáfræði og siðblindu á
háu stigi. Þeir ætlast skilyrðislaust til
að aðrir þjóðfélagshópar eða önnur
trúfélög sýni þeim endalaust umburð-
arlyndi. Engin virðing er borin fyrir
mannslífum saklausra borgara. Og
grátbroslega hliðin á þessum hópum
er að leiðtogarnir og undirsátar
þeirra fá stöðugt til liðs við sig æsk-
una sem er heilaþvegin með tómum
öfgum og bulli. Æskan er síðan send
út í opin dauðann, allt fyrir trúna.
Hvers vegna fara þessir leiðtogar
ekki sjálfir og sprengja sig fyrir mál-
staðinn sem þeir dá svo
mjög? Eða í öðru lagi
glæpahópar úr austur-
átt sem reyna að troða
eiturlyfjum upp á unga
fólkið sem margt hvert
ánetjast til ævilangs
skaða.
Nú á tímum hraðra
breytinga á heims-
myndinni er aðall okkar
Íslendinga að vera
snögg að aðlagast
breyttum aðstæðum.
Það er ljóst að Banda-
ríkjaher verður ekki
lengur hér á landi en sem nemur 2 ár-
um í mesta lagi. Eftir standa mann-
virki, búnaður og hafnaraðstaða sem
er mikils virði. Ljóst er að aukin
áhersla íslenskra stjórnvalda á stór-
iðjuframkvæmdir kallar á frekari
uppbyggingu stóriðjuvera. Hvar hafa
andstæðingar stóriðjuframkvæmda
hugsað sér að afla þeim mannfjölda
vinnu sem misst hefur og mun missa
vinnuna við samdrátt og brotthvarf
hersins? Auðn og gróðurleysi Suð-
urnesja mun lítt skaðast þótt þar rísi
álver við Helguvík. Fjallagrös eru
seinsprottin og fyrir þann fjölda sem
færi á grasafjall væri öll fjallagrös á
Íslandi fljótt upptínd. Ljóst er að
stjórnvöld í Washington eru að flytja
herstöðvar sínar frá Íslandi og
Þýskalandi til Austur-Evrópuríkj-
anna Rúmeníu og Búlgaríu. Þessar
áherslubreytingar hjá stjórnvöldum
vestra benda til að verið sé að koma
upp herstöðvum nær Miðaust-
urlöndum og mæta stórauknum
hernaðarumsvifum Bandaríkjanna á
þessu svæði. Ekki síst eftir að írönsk
stjórnvöld hafa lagt blessun sína á
auðgun úrans og aðra vinnslu tengda
kjarnorkumálum í Íran í óþökk
Bandaríkjanna og Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar. Eftir þykjumst
við sitja eftir með sárt ennið og bar-
lómurinn fer fjöllunum hærra. Erum
við eftir allt ekki sú stolta og sjálf-
stæða þjóð sem við segjumst vera?
Það var vitað að Bandaríkin hyrfu á
brott með sinn her innan 2 ára og
þurfti ekki að hlusta grannt á mál-
flutning stjórnvalda í Washington til
að sjá það sanna í málinu.
Hvað varnarsamningum líður er
það á færi okkar færustu sérfræðinga
að ljúka því máli svo að borðið sé
hreint. Með tilkomu Schengen-
laganna opnuðust nýjar leiðir til Ís-
lands. Um þá gátt streymir fólk í
margvíslegum erindagerðum. Ýmis
skuggaöfl nýta sér frjálsræðið sem af
þessum samningi gefst. Eru yfirvöld
rétt að byrja að finna fyrir þessum
skuggaöflum. Stórefla þarf lög og
tollgæslu til að stemma stigu við
óæskilegum innflutningi bæði manna
og efna.
Mín skoðun er sú að með tilliti til
legu Íslands og hafsvæðisins um-
hverfis okkur er vitlegast að leita
samstarfssamninga við þau lönd sem
að okkur liggja, Norðmenn, Dani,
Breta og Kanadamenn. Danir ráða
stórum landsvæðum umhverfis okkur
bæði við Færeyjar og Grænland.
Bandalag þessara fjögurra þjóða um
varnarsamstarf sín á milli væri kost-
ur sem vert er að skoða. Bæði hvað
varðar lögreglu, tollamál og varnir
þess kjarna sem þessi fjögur lönd
mynda. Samvinna þessara landa hef-
ur hingað til verið góð og því ætti hún
ekki að geta verið enn betri eftirleiðis
með þeim áherslubreytingum sem
eru að gerast í heiminum í dag. Góð
samvinna er gulli betri.
Flugtak arnarins
Þrymur Sveinsson fjallar um
varnarliðið og brotthvarf þess ’Samvinna þessara landahefur hingað til verið góð
og því ætti hún ekki að
geta verið enn betri eft-
irleiðis með þeim
áherslubreytingum sem
eru að gerast í heiminum
í dag.‘
Þrymur Sveinsson
Höfundur er öryggisfulltrúi.
Í FEBRÚAR mánuði var haldin
málstofa í Reykjavík á vegum sam-
gönguráðuneytisins, Samtaka ferða-
þjónustunnar, Ferðamálastofu og
Öryrkjabandalagsins. Málstofan var
haldin í samvinnu við
Nordiska Handikap-
politiska Rådet, sem er
ein af stofnunum Norð-
urlandaráðs. Flutt voru
mörg áhugaverð erindi
um ferðalög fatlaðra,
aðstæður og aðbúnað
sem nauðsynlegur er
svo fatlaðir ein-
staklingar geti notið
jafnræðis á við aðra og
notið þess sem Ísland
hefur uppá að bjóða.
Ljóst er að á ýmsum
vinsælum ferða-
mannastöðum er úrbóta þörf. Ég
nefni sem dæmi göngustíga sem
lagðir voru á Þingvöllum fyrir
nokkrum árum en eru nú nær ónot-
hæfir einstaklingum sem fara um í
hjólastólum. Á málstofunni komu
einnig fram jákvæð tíðindi af þess-
um málaflokki sem glöddu mig veru-
lega. Akstursþjónusta fyrir fatlaða
hefur tekið miklum framförum með-
al annars vegna þess að á Íslandi eru
til hópferðabílar sem geta flutt far-
þega sem bundnir eru við hjólastóla.
Óvænt og harkalega andstaða
Mér er hugsað 20 ár aftur í tím-
ann. Þá starfaði ég sem leigubílstjóri
í Reykjavík og fékk þá hugmynd að
bjóða upp á leigubíl sem gæti tekið
hjólastóla. Ekkert framboð var af
slíkri þjónustu. Hjólastólafólk átti að
þessu leyti ekki kost á sömu þjón-
ustu og aðrir. Ég var svo heppinn að
eigandi leigubílsins sem ég ók, Vil-
hjálmur heitinn Þórðarson, tók hug-
myndinni vel og saman fórum við í
að undirbúa þetta. Hann fjárfesti í
stórum leigubíl sem
gat bæði flutt farþega
í hjólastólum sem og
aðra farþega. Ekki
voru allir leigubíl-
stjórar ánægðir með
þetta framtak okkar
og upphófust miklar
deilur meðal leigubíl-
stjóra, sem að miklu
leyti fóru í fjölmiðlum.
Tekist var á um það
hvort veita ætti þjón-
ustu af þessu tagi á al-
mennum leigubíla-
stöðvum. Átökin voru
ótrúlega harkaleg og persónuleg og
andstæðingum okkar Vilhjálms, að
mínu mati, ekki til vegsauka. Við Vil-
hjálmur gáfum okkur ekki og mót-
byrinn efldi okkur frekar en hitt.
Sonur Vilhjálms, Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson borgarfulltrúi, studdi
okkur með ráðum og dáð og það gaf
okkur aukinn kraft. Málum lyktaði
þannig að Vilhjálmur Þórðarson var
rekinn af bifreiðastöðinni Hreyfli
með bílinn en hann stofnaði Hreyfil
ásamt félögum sínum nokkrum ára-
tugum áður. Okkur var boðið að
koma með þennan umdeilda bíl í af-
greiðslu á Bifreiðastöðinni Bæj-
arleiðir og við þáðum það. Þetta var
árið 1986. Það er mér einna min-
isstæðast frá þessum tíma hversu
gefandi það var að bjóða í fyrsta
skipti þessa þjónustu. Því var einnig
tekið fegins hendi að það kostaði það
sama að fara í leigubíl með hjólastól-
inn eins og að ferðast með venjuleg-
um leigubíl. Það var sanngirnismál.
Aldrei gleymi ég fyrstu jólunum, að-
fangadagskvöldi, þegar ég ók far-
þegum til vina og ættingja og sótti
aftur seinna um kvöldið. Innilegt
þakklætið gerði að engu það bitra
stríð sem við Vihjálmur Þórðarson
höfðum staðið í. Vilhjálmur var mik-
ill heiðursmaður sem vert er að
minnast.
Tregða sjórnvalda kom á óvart
Nokkrum árum síðar stofnaði ég
rútufyrirtæki ásamt félaga mínum
og fluttum inn sérútbúinn hóp-
ferðabíl með lyftu fyrir hjólastóla,
þetta var í kringum 1990. Búnaður-
inn í bílnum var mjög dýr og auka-
kostnaður í innflutningsgjöldum
vegna búnaðarins var meira en ein
milljón króna. Við sóttum um nið-
urfellingu gjalda af aukabúnaðinum
til fjármálaráðuneytisins. Með eft-
irgangsmunum kom loks svar um að
beiðni okkar yrði jákvætt tekið gegn
því að hópferðabifreiðin yrði aðeins
notuð til að flytja fatlaða einstak-
linga en ekki almenna farþega. Til-
boðinu höfnuðum við tafalaust. Okk-
ar markmið var að bjóða farþegum
sem bundnir voru við hjólastól að
ferðast með samferðamönnum sín-
um hvort sem þeir væru gangandi
eða sitjandi í hjólastólum. Við borg-
uðum þess vegna full gjöld af bílnum
og búnaðinum. Fyrir tilstilli ágæts
þingmanns fengum við síðar styrk á
fjárlögum sem nam þeim aðflutn-
ingagjöldum sem greidd voru auka-
lega fyrir búnaðinn í ríkissjóð.
Nauðsynlegt er að bæta
aðstöðuna á vinsælum
ferðamannastöðum
Sem betur fer hefur þessum mál-
um miðað fram á veg. Enn má ef-
laust margt bæta. Eins og fram kom
á málþinginu, sem ég minntist á hér
að ofan, er nú úrval hópferðabíla á
Íslandi sem flutt geta einstaklinga
sem bundnir eru við hjólastóla. Sem
betur fer er fargjald þeirra sem eru í
hjólastólum það sama og annarra
farþega. Aðstaðan á áfangastöðum
þarfnast hins vegar endurbóta og
lagfæringa. Það er verkefni sem
þarf að vinna svo ná megi fram jafn-
ræði til aðgengis að vinsælum ferða-
mannastöðum hér á landi.
Ferðaþjónusta á að standa öllum til boða
Þórir Garðarsson fjallar um
ferðaþjónustu ’Ljóst er að á ýmsumvinsælum ferðamanna-
stöðum er úrbóta þörf.
Ég nefni sem dæmi
göngustíga sem lagðir
voru á Þingvöllum fyrir
nokkrum árum en eru nú
nær ónothæfir ein-
staklingum sem fara um í
hjólastólum.‘
Þórir Garðarsson
Höfundur starfar að markaðsmálum
hjá ferðaþjónustufyrirtækinu IE
Allrahanda.
NÝLEGA fór hópur Íslendinga í
frí til Íran. Leigubílstjóranum sem ók
undirritaðri í flugrútuna fannst það
nú hreint ekki góð hug-
mynd eins og ástandið
þar væri. Ég spurði
hvort hann þekkti til í
Íran. Það gerði hann
reyndar ekki, en ef
dæma mætti af frétt-
um …
Hópurinn átti það eitt
sameiginlegt að vera
meðlimir í vináttu- og
menningarfélagi Mið-
Austurlanda (www.jo-
hannatravel.blogs-
pot.com). Kosturinn við
að ferðast í hóp á þessar
slóðir er sá að þannig er
frekar eftir manni tekið.
Og mörg okkar viljum
gjarnan að eftir okkur sé
tekið sem staðföstum og
viljugum ferðalöngum.
Það kann að hljóma und-
arlega að í landi með yfir
70 milljónir íbúa veki lít-
ill hópur erlendra ferða-
manna athygli, en sú er
einmitt raunin í Íran
þessa dagana. Þrátt fyr-
ir að þetta sé eitt elsta
og merkasta menning-
arsvæði heimsins er þar
lítið um ferðamenn. Ein-
ungis ríflega tvær millj-
ónir sóttu Írani heim í hitteðfyrra
(sem jafngildir um 10 þúsund ferða-
mönnum á Íslandi), um ein milljón í
fyrra og mikið ku vera um afpantanir
í ár. Allan tímann í Íran, en við heim-
sóttum þar marga helstu ferða-
mannastaði, urðum við aldrei vör við
annan erlendan hóp. Alls staðar var
eftir okkur tekið og blíðlegt, kurteist
og vingjarnlegt fólk á förnum vegi
spurði af áhuga hvaðan við værum
og, ótrúlegt en satt, þakkaði okkur
fyrir að koma til Íran. Þeir Íranar
sem voru sjálfir að heimsækja fornar
menningarslóðir virtust hafa allt eins
mikinn áhuga á að taka myndir af
okkur eins og af menningunni.
Ég kveikti á sjónvarpinu fyrstu
þrjá dagana í Íran. Á BBC og CNN
var stöðugt verið að sýna myndir af
mótmælendum í Teheran og skýra út
hvað Íranar væru erfiðir og þversum
í „kjarnorkumálinu“ og til vandræða
fyrir „alþjóðasamfélagið“ og að kom-
inn væri tími til að
„málinu“ yrði vísað til
öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna. Ég leit
ósjálfrátt út um
gluggann til að full-
vissa mig um að allt
væri í lagi og ekki ból-
aði á öðru.
Við ferðuðumst á
vegum íranskrar
ferðaskrifstofu ýmist
með innanlandsflugi
eða í rútu og nutum
frábærrar leiðsagnar
íranskra leiðsögu-
manna sem virtust
eiga svör við öllum
okkar spurningum
auk þess að vera ynd-
islegar manneskjur.
Allt skipulag var til
fyrirmyndar og við
vorum hugfangin af
landi og þjóð, menn-
ingu og sögu, nátt-
úrufegurð og skáld-
skap, mataræði og
söluvarningi. Leiðin lá
frá Teheran í norðri til
Sjiraz í suðri og þaðan
í rólegheitum aftur í
norðurátt með við-
komu meðal annars í
Yazd og Esfahan, um ægifagurt
landslag alla leið norður að Kaspía-
hafi. Þaðan héldum við svo aftur til
Teheran þar sem við slöppuðum af á
söfnum og tehúsum áður en haldið
var heim á ný.
Sumir halda að Íranar séu kúguð
þjóð. Mér virðast þeir upp til hópa vel
menntaðir, kurteisir, gestrisnir, hlý-
legir, klárir, skemmtilegir, forvitnir
og síðast en ekki síst stoltir. Maður
verður var við sterka þjóðernis-
kennd, jafnvel við stutt viðkynni. En
hvað með svartklæddu konurnar með
slæðurnar? Já, hvað með þær? Eng-
inn spyr hvort svartklæddu karlarnir
í Öryggisráðinu séu kúgaðir. Í mín-
um augum virðast þeir langtum eins-
leitari en konurnar í Íran.
Það er mikilvægt að kynna sér
sögu Írans og samskipti þeirra við
Vesturlönd á nýliðinni öld áður en
maður tjáir sig um nútímann. Íranar
hafa margir hverjir ákveðnar skoð-
anir á ráðamönnum á Vesturlöndum
og lái þeim hver sem vill. En þeir
gera skýran greinarmun á valdhöfum
og venjulegu fólki, á fjölmiðlafólki og
ferðafólki. Kona nokkur hafði orð á
því við mig hvað það væri ánægjulegt
að taka á móti ferðamönnum, hún
vildi sjá fleiri ferðamenn en færri
fréttamenn. Þannig fengju þeir Ír-
anar sem ekki hafa tök á að fara utan,
raunsannari mynd af vestrænum
konum en þá sem birtist í bíómynd-
um og fjölmiðlum. Það virðist sem
sagt koma sumum á óvart að við
göngum ekki allar um dauðadrukkn-
ar á G-streng eins og stundum er gef-
ið í skyn.
Vissulega er svolítið skrítið að
klerkar ráði ríkjum í fjölmennu landi
á okkar tímum. En saga Írans er
önnur en saga okkar. Vissulega væri
æskilegt að klæðaburður væri val
hverrar manneskju. En það er í raun-
inni ekki okkar að hafa skoðanir á því
í þessu tilfelli. Íranskar konur þurfa
ekki erlenda aðstoð við að taka niður
slæðuna. Ég fyrir mitt leyti efast
allavega ekki um að þær eru full-
færar um það sjálfar, með sínu lagi
og þegar þeim hentar.
Þegar heim er komið líður mér vel
að hafa lagt mitt af mörkum við að
auðga Íran. Að hafa slökkt á sjón-
varpi og útvarpi, lokað dagblöðum,
leitt hjá mér fortölur svartklæddu
karlanna, farið á staðinn og keypt þar
varning og þjónustu. Auðvitað kom-
ast Íranar af án okkar. Það hafa þeir
gert í gegnum aldirnar. Hitt er víst
að við verðum fátækari ef við neitum
okkur um að sækja þá heim.
Þuríður Árnadóttir fjallar um
heimsókn, sem hún fór til Írans
’Auðvitað kom-ast Íranar af án
okkar. Það hafa
þeir gert í gegn-
um aldirnar.
Hitt er víst að
við verðum fá-
tækari ef við
neitum okkur
um að sækja þá
heim.‘
Þuríður Árnadóttir
Höfundur er læknir.
Auðgun Írans