Morgunblaðið - 01.07.2006, Síða 38

38 LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Landhelgisgæsla Íslands á80 ára afmæli í dag enstofndagur hennar miðastvið 1. júlí 1926 er íslenska
ríkið yfirtók formlega rekstur vél-
skipsins Þórs af Björgunarfélagi
Vestmannaeyja. Saga landhelg-
isgæslu Íslendinga nær þó lengra
aftur í tímann en þessi stofndagur
var valinn af ríkri ástæðu enda hafði
íslenska ríkið í félagi við Björg-
unarfélag Vestmannaeyja stundað
landhelgisgæslu með Þór allt frá
árinu 1922. Fallbyssur voru settar á
skipið árið 1924 þar sem erlendir
togaraskipstjórar hlýddu ekki skip-
unum frá óvopnuðu varðskipi. Það ár
tók Þór fjölda erlendra togara í land-
helgi Íslands. Sumarið 1926 er einn-
ig merkistími í sögu Landhelg-
isgæslu Íslands því þá eignuðust
Íslendingar fyrsta nýsmíðaða varð-
skipið, gufuskipið Óðinn, sem kom til
landsins 23. júní 1926 eða nokkrum
dögum áður en íslenska ríkið yfirtók
rekstur Þórs. Það er ógjörningur að
segja sögu Landhelgisgæslunnar í
svo stuttu yfirliti svo hér verður að-
eins tæpt á helstu merkisviðburðum.
Landhelgisgæslan er þekktust fyrir
frækilegan framgang áhafna varð-
skipanna í þorskastríðunum þegar
landhelgin var færð út, fyrst í 4 sjó-
mílur árið 1952, því næst í 12 sjómíl-
ur árið 1958 og loks árin 1972 í 50
sjómílur og 1975 í 200 sjómílur.
Kunnar eru sögur af ásiglingum og
ásiglingartilraunum breskra frei-
gáta og leynivopni Íslendinga, tog-
víraklippunum, sem notaðar voru til
að ónýta veiðarfæri óvina með góð-
um árangri. Varðskip Landhelg-
isgæslunnar sem eru í notkun í dag
tóku þátt í þorskastríðunum en það
eru varðskipið Óðinn sem kom til
landsins í janúar árið 1960, varð-
skipið Ægir, smíðað árið 1968, og
Týr smíðaður árið 1975. Miklar end-
urbætur og breytingar hafa verið
gerðar á varðskipunum Ægi og Tý í
fyrra og í ár og Óðni hefur verið vel
við haldið. Í áhöfn varðskips eru að
jafnaði 18 manns, 1 skipherra, 3
stýrimenn, 3 vélstjórar, 1 bryti, 2
smyrjarar og 1 bátsmaður, 6 hásetar
og 1 aðstoðarmaður í eldhúsi. Yf-
irleitt eru kafarar í áhöfn skipsins
svo möguleiki sé á að skera aðskota-
hluti úr skrúfum skipa úti á rúmsjó
og áhafnir skipanna hafa fengið
þjálfun í að bregðast við alls kyns vá
á hafi úti t.d. eldsvoða og halda
reglulega æfingar í sjóbjörgun, með
þyrluáhöfnum og öðrum viðbragðs-
aðilum.Hálfrar aldar afmæli flug-
deildar Landhelgisgæslunnar var
minnst í fyrra en fyrsta flugvél
Landhelgisgæslunnar, Katal-
ínaflugbátur sem bar einkennisstaf-
ina TF-RAN, kom til landsins 10.
desember árið 1955. Fyrsta þyrlan
kom síðan í apríl 1965 en hún bar
einkennisstafina TF-EIR. Fyrr á
þessu ári var þess jafnframt minnst
að liðin eru 20 ár frá því að áhafnir
björgunarþyrlna Landhelgisgæsl-
unnar fengu lækna í lið með sér og
eru áhafnir ávallt skipaðar flug-
stjóra, flugmanni, stýrimanni/
sigmanni, flugvirkja/spilmanni og
lækni. Einnig er vert að minnast
þess að brotið var blað í flugsögu
Landhelgisgæslunnar er Landhelg-
isgæslan fékk nætursjónauka til
notkunar í þyrlunum árið 2002 en þá
jukust möguleikar flugáhafna til
björgunar og flugs við erfiðar að-
stæður til muna. Landhelgisgæslan
hefur nú tvær þyrlur, Líf og Sif, í
sinni þjónustu auk eftirlitsflugvél-
arinnar Synjar. Nýlega gerði Björn
Bjarnason, dóms- og kirkju-
málaráðherra, samning um leigu á
þyrlu frá fyrirtækinu Air-lift og ver-
ið er að undirbúa leigu á annarri
þyrlu. Landhelgisgæslan mun þá
hafa fjórar þyrlur til umráða en
nauðsyn bar til að efla flugdeildina
vegna brotthvarfs varnarliðsins á
þessu ári. Ráðherrann hefur kynnt
þá stefnu ríkisstjórnarinnar að
kaupa tvær sambærilegar þyrlur og
Landhelgisgæslan á fyr-
ir á næsta ári. Auk þess
hefur hann og rík-
isstjórnin lagt drög að
endurnýjun flugvélar
Landhelgisgæslunnar
og kaupum á nýju varð-
skipi. Miklar framfarir
hafa orðið á sjómæl-
ingasviði Landhelg-
isgæslunnar á und-
anförnum árum en þar
hefur starfsfólkið sótt
viðamikil námskeið í sjó-
kortagerð í sérhæfðum
tölvuforritum, fjölgeislamælir hefur
verði tekinn í notkun á sjómæl-
ingaskipinu Baldri og fyrstu ís-
lensku rafrænu sjókortin hafa litið
dagsins ljós. Sjómælingar við Ísland
eru mikið þjóðþrifamál enda verða
farþega- og flutningaskip sem sigla
við landið sífellt stærri og djúpristari
og því afar mikilvægt að hafsvæðin
umhverfis landið séu vel kortlögð.
Mikilvægi sjómælinga birtist ekki
síst í því að vera góð forvörn gegn
umhverfisslysum sem skipsströnd
geta valdið.
Fyrr á þessu ári flutti Landhelg-
isgæslan höfuðstöðvar sínar í Björg-
unarmiðstöðina Skógarhlíð í Skóg-
arhlíð 14 í Reykjavík. Sú breyting
hefur verið jákvæð og eflt samstarf
við aðra viðbragðsaðila í landinu.
Starfsstöðvar Landhelgisgæslunnar
eru fleiri en þar má nefna varðskýlið
við Faxagarð í Reykjavíkurhöfn,
flugskýlið við Reykjavíkurflugvöll
og smíðaverkstæði og vara-
hlutalager við Fiskislóð í Reykjavík.
Landhelgisgæslan hefur í gegnum
tíðina sinnt sínum verkefnum af
bestu getu með þeim tækjakosti og
fjármagni sem stofnunin hefur haft
yfir að ráða. Mikil áhersla hefur ver-
ið lögð á þjálfun starfsfólks og vegna
smæðar stofnunarinnar, í sam-
anburði við sambærilegar stofnanir í
nágrannalöndunum, er nauðsynlegt
að hver og einn starfsmaður sé fjöl-
hæfur og fær á fleiri en einu sviði.
Alls starfa um 140–150 manns hjá
Landhelgisgæslunni og þeir eru í
u.þ.b. 15 stéttarfélögum. Í mann-
auðnum felst styrkur Landhelg-
isgæslunnar og má með sanni segja
að það sé lífsmáti að starfa hjá Land-
helgisgæslunni enda er starfs-
mannavelta afar lítil.
Í dag er merkisdagur í sögu Land-
helgisgæslunnar, ekki eingöngu
vegna 80 ára afmælisins, heldur taka
í dag gildi ný lög um Landhelg-
isgæslu Íslands nr. 52/2006. Þau
leysa af hólmi lög nr. 25/1967 um
Landhelgisgæslu Íslands. Tímabært
var að endurnýja lögin enda hefur
starfsemin breyst gífurlega á þeim
39 árum sem liðin eru frá því að
gömlu lögin voru sett. Ný lög um
Landhelgisgæsluna lýsa betur verk-
efnum stofnunarinnar og hafa að
geyma margvíslegar
reglugerðarheimildir
sem nauðsynlegar eru
til að marka stofn-
uninni fastari um-
gjörð um starfsemina.
Verkefni Landhelg-
isgæslunnar eru sam-
kvæmt 4. gr. laga nr.
52/2006, öryggisgæsla
á hafinu í samræmi
við alþjóðlegar skuld-
bindingar Íslands,
samninga við önnur
ríki og ákvæði laga,
löggæsla á hafinu, þ.m.t. fiskveiðieft-
irlit og aðstoð við löggæslu á landi í
samvinnu við ríkislögreglustjóra og
lögreglustjóra, leitar- og björg-
unarþjónusta við sjófarendur, skip
og önnur farartæki á sjó, leitar- og
björgunarþjónusta við loftför, leitar-
og björgunarþjónusta á landi, að-
kallandi sjúkraflutningar í samvinnu
við aðra björgunaraðila, aðstoð við
almannavarnir, aðstoð þegar eðlileg-
ar samgöngur bregðast, svo sem
vegna hafíss, snjóalaga, ofviðra eða
náttúruhamfara, eftirlit á hafinu
samkvæmt lögum um siglingavernd
og öðrum sambærilegum lögum, að
tilkynna um, fjarlægja eða gera
skaðlaus reköld, tundurdufl,
sprengjur eða aðra hluti sem sjófar-
endum getur stafað hætta af auk
sprengjueyðingar á landi, sjómæl-
ingar, sjókortagerð, útgáfa tilkynn-
inga til sjófarenda, sjávarfallataflna
og leiðsögubóka auk annarra rita
sem tengjast siglingum, móttaka til-
kynninga frá skipum samkvæmt lög-
um um útlendinga og eftirlit með
lögsögumörkum á hafinu. Í 5. gr. eru
talin upp verkefni sem Landhelg-
isgæslunni er m.a. heimilt að gera
þjónustusamninga um. Þar er um að
ræða fiskveiðieftirlit, fjareftirlit með
farartækjum á sjó, almennt sjúkra-
flug og aðstoð við læknisþjónustu,
mengunarvarnir og mengunareft-
irlit á hafinu, sprengjueyðingu og
hreinsun skotæfingasvæða, eftirlit
með skipum á hafinu og aðstoð við
framkvæmd vitamála, rekstur vakt-
stöðvar siglinga, móttöku og miðlun
tilkynninga frá skipum, tolleftirlit og
rannsóknir og vísindastörf á hafinu
eftir því sem aðstæður leyfa. Af
þessari upptalningu má greinilega
sjá hversu fjölbreytileg starfsemi
Landhelgisgæslunnar er en nýju
lögin endurspegla þann veruleika
sem stofnunin býr við í dag. Eins og
fram hefur komið var starfsemi
Landhelgisgæslunnar frá upphafi
undir yfirstjórn dómsmálaráðuneyt-
isins og er svo enn. Ekki var stofnuð
sérstök stofnun um starfsemina í
upphafi heldur sá ráðuneytið sjálft
um stjórnun hennar. Ári eftir að
Skipaútgerð ríkisins var stofnuð, ár-
ið 1930, var Landhelgisgæslan færð
undir þá stofnun. Það var ekki fyrr
en árið 1952 sem Landhelgisgæsla
Íslands, sem sérstök ríkisstofnun,
var sett á laggirnar og var fyrsti for-
stjóri hennar Pétur Sigurðsson en
hann hafði lokið sjóliðsforingjanámi
frá Danmörku. Gunnar Berg-
steinsson tók við forstjórastarfinu
árið 1981 og hafði hann sjóliðsfor-
ingjamenntun frá Noregi. Árið 1993
var Hafsteinn Hafsteinsson skip-
aður forstjóri Landhelgisgæslunnar
en hann og Georg Kr. Lárusson sem
tók við forstjórastarfinu í byrjun árs
2005, eru báðir lögfræðingar að
mennt.
Eins og sjá má af upptalningu
verkefna Landhelgisgæslunnar hér
að framan hefur Landhelgisgæslan
haft í nógu að snúast eftir þorska-
stríðin en nú heyrast enn á ný há-
værar raddir sem krefjast þess að
Landhelgisgæslan dragi fram klipp-
urnar vegna svokallaðra sjóræn-
ingjaveiða á úthafsveiðisvæðum sem
strandríki stjórna veiðum á. Spurn-
ingin er hvort þorska- eða jafnvel
karfastríð eru að brjótast út en að
sjálfsögðu verður Landhelgisgæslan
að fara að alþjóðalögum í eftirliti á
úthafinu. Þar gilda ekki sömu reglur
og innan efnahagslögsögu Íslands
þótt freistandi sé að bregðast við af
hörku þegar skip frá fjarlægum ríkj-
um sem hafa enga veiðireynslu til að
byggja á koma í veg fyrir skyn-
samlega nýtingu úthafsveiðisvæða
og fiskveiðistjórnun. Íslenska ríkið
verður að vera í fararbroddi á al-
þjóðavettvangi í baráttu fyrir bætt-
um úrræðum strandríkja gegn sjó-
ræningjaveiðum.
Spennandi tímar eru fram undan
hjá Landhelgisgæslunni vegna
nýrra áskorana sem stofnunin
stendur frammi fyrir, á sviði björg-
unarmála og öryggisgæslu eftir
brotthvarf Varnarliðsins, á sviði eft-
irlits á úthafinu með athöfnum sjó-
ræningjaskipa og ekki síst á sviði
mengunarmála með aukinni skipa-
umferð umhverfis og við landið. Eitt
af mikilvægustu verkefnum Land-
helgisgæslunnar í framtíðinni er að
vernda efnahagslögsögu Íslands
gegn mengunarslysum og taka þátt í
vinnu við að skipuleggja viðbrögð við
þeim.
Landhelgisgæsla Íslands. Til
hamingju með 80 ára afmælið!
Landhelgisgæsla Íslands 80 ára –
Ný lög um stofnunina taka gildi
Ljósmynd/Guðmundur St. Valdimarsson
Varðskipin Óðinn og Týr.
’Spennandi tímar erufram undan hjá Land-
helgisgæslunni vegna
nýrra áskorana sem
stofnunin stendur
frammi fyrir …‘
Höfundur er lögfræðingur og upplýs-
ingafulltrúi Landhelgisgæslu Íslands.
Eftir Dagmar Sigurðardóttur
Dagmar Sigurðardóttir
MENNTAMÁLARÁÐHERRA hef-
ur skipað stjórn Rannsóknasjóðs,
skipunartíminn er til þriggja ára
frá 18. apríl sl.
Stjórnina skipa: Guðrún Nordal
formaður, Ally-
son Macdonald
varamaður,
Alda Möller að-
almaður,
Jakob Krist-
jánsson vara-
maður, Unnur
Þorsteinsdóttir
aðalmaður,
Magnús Gott-
freðsson varamaður, Ólafur Arn-
alds aðalmaður, Bryndís Brands-
dóttir varamaður, Bjarki
Brynjarsson aðalmaður og Hann-
es Jónsson varamaður.
Hlutverk Rannsóknasjóðs er að
styrkja vísindarannsóknir á Ís-
landi. Í þeim tilgangi styrkir
sjóðurinn skilgreind rannsókn-
arverkefni einstaklinga, rann-
sóknarhópa, háskóla, rann-
sóknastofnana og fyrirtækja.
Rannsóknasjóður veitir styrki
samkvæmt almennum áherslum
Vísinda- og tækniráðs og á
grundvelli faglegs mats á gæðum
rannsóknarverkefna, færni þeirra
einstaklinga sem stunda rann-
sóknirnar og aðstöðu þeirra til að
sinna verkefninu.
Stjórn Rannsóknasjóðs er heim-
ilt, að tillögu vísindanefndar Vís-
inda- og tækniráðs, að veita við-
urkenningar fyrir
framúrskarandi árangur í vís-
indarannsóknum af ráðstöfunarfé
Rannsóknasjóðs.
Stjórn rannsókna-
sjóðs skipuð
FÉLAG nýrnasjúkra hefur stofnað
tengslahóp sem hefur það að mark-
miði að veita þeim sem veikjast af
alvarlegri nýrnabilun og aðstand-
endum þeirra beinan aðgang að fé-
lagsmönnum sem vilja miðla
reynslu sinni.
Alvarleg nýrnabilun eru veikindi
sem hafa mikil áhrif á líf ein-
staklings. Meðferð við nýrnabilun
er langtímameðferð sem reynist
mörgum þungbær.
Tengslahópurinn gefur þeim sem
veikjast sem og aðstandendum
þeirra tækifæri til að tala, í fullum
trúnaði, við félaga sem hafa
reynslu af því að veikjast af alvar-
legri nýrnabilun og vera í blóð-
skilun eða kviðskilun. Einnig við fé-
laga sem hafa þegið nýra og aðra
sem hafa gefið nýra. Í Tengsla-
hópnum eru einnig aðstandendur
sem gjarnan vilja miðla reynslu
sinni.
Tengslahópur
félags nýrna-
sjúkra
Í NÆSTU viku hefjast á ný örnám-
skeið Árbæjarsafns. Námskeiðin
eru ætluð börnum í fylgd með full-
orðnum og eru um þrjár klukku-
stundir í senn, frá kl. 13 til um 16.
Á örnámskeiðum Árbæjarsafns
gefst meðal annars færi á að læra
tálgun, glímu, þæfingu ullar og
flugdrekagerð. Sætaframboð í
hverju námskeiði er takmarkað.
Frekari upplýsingar og skráning
í síma 411 6320.
Örnámskeið
á Árbæjarsafni
Næstkomandi þriðjudag kemur
George H.W. Bush til Íslands og
þiggur m.a. heimboð forseta Ís-
lands. Elías Davíðsson hefur tekið
saman helstu „afrek“ þessa manns
á sviði alþjóðamála, segir í frétta-
tilkynningu, og mun kynna þau í
fyrirlestri sem verður haldinn á
vegum SHA í Friðarhúsinu nk.
sunnudagskvöld, 2. júlí kl. 20.00.
Fundarstjóri verður Þórður Sveins-
son lögfræðingur.
Fyrirlestur
á vegum SHA