Morgunblaðið - 25.10.2006, Blaðsíða 24

heilsa | legslímuflakk
24 MIÐVIKUDAGUR 25. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur
ben@mbl.is
H
anne Vedsted Hansen
var 16 ára þegar það
leið í fyrsta sinn yfir
hana vegna tíða-
verkja. Rúmlega tutt-
ugu árum síðar fékk hún að vita að
hún þjáðist af legslímuflakki.
Eins og nafnið bendir til orsakast
legslímuflakk (endometriosis) af því
að slímhúðin sem þekur legholið að
innan „fer á flakk“ og litlir frumu-
klasar úr henni taka sér bólfestu
annars staðar, oftast í grindarholinu.
Við blæðingar pressast svolítið tíða-
blóð upp gegnum eggjaleiðarana og
inn í kviðarholið auk þess sem blæðir
úr þessari afbrigðilegu legslímhúð
inn í vefina. Það getur valdið bólgum
og samvöxtum með tilheyrandi sárs-
auka fyrir konuna. „Það er gífurlega
mikilvægt að vekja athygli á sjúk-
dómnum,“ segir Hanne sem er for-
maður samtaka danskra legslímu-
flakkssjúklinga. Nýlega var hún
stödd hér á landi til að vera viðstödd
stofnun sambærilegra samtaka á Ís-
landi. „Því fleiri sem þekkja orðið
„endometriosis“ – því betur erum við
sett. Þetta gildir ekki bara um konur
heldur líka um læknana sem með-
höndla þær. Þegar kona kemur í sína
fyrstu læknisheimsókn og segir að
hún geti ekki tekið þátt í leikfimitím-
um eða haldist hreinlega ekki uppi
vegna sárra tíðaverkja á það að
hringja bjöllum í höfði læknisins.
Hún á ekki að þurfa að þjást í langan
tíma, jafnvel árum saman, áður en
hún fær greiningu.“
Hún segir sjúklingasamtök gegna
mikilvægu hlutverki í þessum efnum
því þau geti stuðlað að vitund al-
mennings og lækna um sjúkdóminn
auk þess að miðla upplýsingum um
mögulega meðferð til kvenna sem
glíma við hann. Þá megi ekki van-
meta þann stuðning sem konur í
svipaðri stöðu geta veitt hver ann-
arri. „Oft hitta konur í fyrsta sinn hjá
sjúklingasamtökunum einhvern sem
þekkir reynslu þeirra persónulega.
Ég hef upplifað að konur fari að
gráta í miðju samtali við mig og þær
hafa sagt að ég sé fyrsta manneskjan
sem skilji hvað þær hafi gengið í
gegnum.“
Oft taldar móðursjúkar
Talið er að um 3.000 konur á barn-
eignaaldri séu með legslímuflakk á
Íslandi á hverjum tíma en Hanne tel-
ur þær tölur varlega áætlaðar því
4–6% allra kvenna og stúlkna séu
með sjúkdóminn, þótt hann sé mis-
virkur. „Margar fá þær skýringar hjá
læknum sínum að þær þurfi einfald-
lega að venjast því að fá tíðaverki,
þeir gangi yfir og þetta gerist nú bara
einu sinni í mánuði. Best sé að þær
fari heim og taki tvær magnyl. Þær
upplifa oft að vera taldar móð-
ursjúkar og erfitt getur reynst að fá
greiningu sem er mjög bagalegt því
legslímuflakk getur haft víðtæk áhrif
á konur í þeirra daglegu störfum.
Fjölmargar þeirra fá mikla og sára
verki meðan á blæðingum stendur en
smám saman geta líka bæst við verk-
ir í kringum egglos og loks verkir á
tímabilinu frá egglosi til blæðinga. Og
þegar konu líður illa í 14 til 18 daga í
hverjum tíðahring verður hún ofboðs-
lega lúin. Þá þarf virkilega að taka til-
lit til hennar. Þess vegna er svo mik-
ilvægt að legslímuflakk sé viðurkennt
sem raunverulegur sjúkdómur.“ Hún
bætir við að takmörk séu á því hvað
geti talist eðlilegir tíðaverkir. Um leið
og þeir séu farnir að hefta konur eða
stjórna lífi þeirra á einhvern hátt sé
full ástæða til að athuga málið nánar.
Hanne hefur eigin reynslu að vísa
til í þessum efnum. Í rúm 20 ár gekk
hún lækna á milli sem höfðu lítið ann-
að að bjóða henni en verkjalyf. „Svo
bættist ófrjósemin við. Mér auðnaðist
ekki að eignast börn. Einu sinni varð
ég þunguð en það var utanlegs-
fóstur,“ segir hún en undirstrikar þó
að ekki megi setja samasemmerki
milli legslímuflakks og ófrjósemi.
„Sagt er að 30 til 40% kvenna sem fá
meðferð vegna ófrjósemi þjáist af
legslímuflakki en hins vegar eiga 60%
kvenna sem þjást af legslímuflakki
ekki í vandræðum með að eignast
börn.“
Skúffur fullar aukaverkana
Loks þegar Hanne var 37 ára
greindist hún með legslímuflakk og
síðan hefur hún farið í átta skurð-
aðgerðir. „Þegar kemur að með-
höndlun sjúkdómsins er um tvær
skúffur að velja. Í annarri liggja hníf-
ur og skæri og vísa til aðgerðar. Í
hinni eru tvenns konar lyf, þ.e. horm-
ónalyf eða verkjalyf. Og í hvert skipti
sem þessar skúffur eru dregnar út
eru þær fullar af aukaverkunum,“ út-
skýrir hún. Aðgerðir hafi fjarveru frá
vinnu í för með sér og oft dugi ein að-
gerð ekki til þótt sjaldgæft sé að kon-
ur þurfi að takast á við jafn margar
og hún hefur gert. Aukaverkanir
hormóna- og verkjalyfja séu vel
þekktar og ákaflega mismunandi sé
hversu vel konur þoli þau. „Lykil-
atriðið er að því fyrr sem sjúkdóm-
urinn greinist – því betri eru horf-
urnar.“
Hún bætir við að mikilvægt sé að
meðhöndlun sjúkdómsins fari fram á
fáum stöðum svo að læknar öðlist
nauðsynlega færni til að eiga við
vandamálið, ekki síst þegar kemur að
aðgerðum. „Því oftar sem læknar
framkvæma þær, því betri verða
þeir. Þetta er sérstaklega mikilvægt í
litlu landi eins og Íslandi en Dan-
mörk er eina landið í heimi þar sem
heilbrigðisyfirvöld hafa séð ástæðu
til að setja reglur um þessi efni.“
Í dag tekur sex til sjö ár að meðal-
tali að greina legslímuflakk í Dan-
mörku að sögn Hanne. „Fyrir tíu ár-
um var meðalgreiningartíminn níu ár
en það er ekki nokkur vafi á að sjúk-
lingasamtökin, sem voru stofnuð
1997, hafa átt þátt í að stytta hann.
Dönsku samtökin hafa borið gæfu til
að öðlast virðingu þeirra sem með-
höndla sjúkdóminn og það hefur orð-
ið til þess að í dag lítur heilbrigðis-
starfsfólk á okkur sem samstarfs-
aðila. Við tökum þátt í ákvarðana-
töku á ýmsum stigum enda búum við
yfir reynslunni á meðan læknarnir
hafa þekkinguna. Og þegar þetta
tvennt er brætt saman getur útkom-
an fært fjöll.“
Verkir sem ekki á að venjast
Morgunblaðið/Ásdís
Samstarfsaðilar „Við búum yfir reynslunni meðan læknarnir hafa þekkinguna,“ segir Hanne Vested Hansen.
Margir unglingar sem byrja að fikta viðreykingar trúa því staðfastlega að þeirgeti hætt þegar þeir vilja. Staðreyndin
er hins vegar sú að reykingar eru svo ávanabind-
andi að flestir eiga erfitt með að hætta.
Það eru margir þættir sem hafa áhrif á hvort
ungt fólk byrjar að reykja. Börn reykingafólks
hér á landi eru t.a.m. þrisvar sinnum líklegri til að
byrja að reykja en börn fólks sem ekki reykir.
Andstaða foreldra gegn reykingum barnanna
skiptir mjög miklu máli, hvort sem foreldrarnir
reykja sjálfir eða ekki. Rannsóknir hafa jafnframt
sýnt sterk tengsl milli reykinga unglings og fé-
lagsskapar.
Leiðandi uppeldi mikilvægt
Uppeldishættir foreldra eru einn af þeim þátt-
um sem geta haft áhrif á hegðun ungs fólks. Ís-
lensk rannsókn sýnir að unglingar sem búa við
leiðandi uppeldishætti eru ólíklegri til að reykja
en unglingar afskiptalausra, skipandi eða eftir-
látra foreldra. Leiðandi foreldrar krefjast þrosk-
aðrar hegðunar af barninu og taka vel á móti hug-
myndum þess. Þeir setja skýr mörk um hvað er
tilhlýðilegt og hvað ekki, nota til þess útskýringar
og hvetja börnin til að skýra út sjónarmið sín. Þeir
sýna börnunum mikla hlýju og uppörvun en veita
þeim samtímis aðhald.
Andleg líðan og sjálfsmat ungs fólks er einnig
mikilvægur þáttur í því hvort það byrjar að
reykja. Við 14 ára aldur eru unglingar líklegri til
að reykja daglega ef þeir finna til streitu, dep-
urðar eða eru haldnir félagslegum kvíða og telja
sig fremur stjórnast af ytri þáttum en því að þeir
sjálfir geti haft áhrif á gang mála.
Rannsóknir hafa einnig sýnt að unglingar sem
hafa hátt sjálfsmat og reykja ekki við 14 ára aldur
eru ólíklegri til að reykja þremur árum síðar. Það
er ýmislegt sem foreldrar, aðstandendur eða þeir
sem hafa með ungt fólk að gera geta gert til að
hafa áhrif á hegðun þeirra.
 Hvetjum unglinga og ungt fólk til að byrja ekki
að fikta við reykingar og neyslu tóbaks al-
mennt.
 Hvetjum og aðstoðum þá sem eru byrjaðir að
fikta til að hætta áður en þeir verða háðir
nikótíni.
 Setjum börnum skýr mörk og styðjum þau til
uppbyggjandi og jákvæðra verka án tóbaks.
 Ræðum um reykingar og fáum ungt fólk til að
meta kosti og galla þess að nota tóbak.
Staðreyndin er að það er mjög erfitt að finna já-
kvæðar hliðar tóbaksneyslu. Neikvæðu hliðar
neyslunnar eru hins vegar svo uggvænlegar að
það nægir að nefna að af hverjum 1.000 sem
reykja munu liðlega 500 deyja af völdum reykinga
– þar af 250 langt um aldur fram.
Það má hins vegar búast við að ungt fólk sé
opnara fyrir skammtímaáhrifum neyslunnar eins
og peningasóun, minna þoli og úthaldi, andfýlu og
vondri lykt af húð og fötum. Að lokum skal bent á
að munntóbaksnotkun er einnig ávanabindandi og
ólögleg á Íslandi. Það eru margir sem gera sér
ekki grein fyrir því að munntóbaksnotkun felur í
sér alveg jafn mikla fíkn í nikótín og reykingar.
Morgunblaðið/Ásdís
Reykingar Margir þættir hafa áhrif á hvort ungt
fólk byrjar að reykja eða ekki.
Ungt fólk verður fljótt háð tóbaki
hollráð um heilsuna | Lýðheilsustöð
Viðar Jensson, verkefnisstjóri í tóbaksvörnum.
Hjörtur Þórarinsson Selfossi,fyrrverandi skólastjóri í
Borgarfirði, rifjar upp að þá voru
sautján línur samtengdar og
nýttu sér það allir til að heyra
eitthvað um náungann. „Þetta var
þjóðaríþrótt allra, en ég kærði
það aldrei,“ segir hann.
Upplýsingar ekki rengdar
örugg hlerun, kærum sleppi,
með símalínur samantengdar
sautján bæi í einum hreppi.
Hálfdan Ármann Björnsson
Hlégarði heyrði af mótmælum við
hvalveiðum Íslendinga:
Stríðsþjóðirnar stóru kalla,
stefnu sinni trúar enn,
vilja hvali vernda alla,
en velkomið að drepa menn.
Davíð Hjálmar Haraldsson
segir óþarfi að ræða um
hvalveiðar og hvalaskoðun sem
andstæður:
Þarfnast okkar þjóðarbú
þvestis innan tíðar.
Skjótum hval og skerum nú,
skoða má hann síðar
Og Davíð Hjálmar Haraldsson
heldur áfram um veiðiþjóðina á
Fróni:
Þjóðin er vön flestum veiðum,
vill hafa önd, gæs og rjúpu
og útbýr þá indæla súpu.
Enn týnast skyttur á heiðum.
pebl@mbl.is
Af hvölum
og hlerunum
VÍSNAHORNIÐ