Morgunblaðið - 04.01.2007, Blaðsíða 40

|fimmtudagur|4. 1. 2007| mbl.is
staðurstund
Eftir Flóka Guðmundsson
floki@mbl.is
RITGERÐIN Um sársauka annarra
(Regarding the Pain of Others) eftir
bandaríska rithöfundinn og fræði-
konuna Susan Sontag kom út á veg-
um Hins íslenzka bókmenntafélags á
seinni hluta nýliðins árs. Útvarps-
maðurinn og heimspekingurinn
Hjálmar Sveinsson ritar inngang að
þýðingunni en Hjálmar er áhuga-
maður um verk Sontag sem skipaði
sér í hóp áhrifamestu og umdeild-
ustu hugsuða Bandaríkjanna á sjö-
unda áratugnum. Hjálmar hefur upp
á síðkastið verið ötull við að vekja at-
hygli á verkum Sontag hérlendis og
ritstýrði m.a. safni valinna ritgerða
hennar sem gefið var út á vegum At-
viks-ritraðar ReykjavíkurAkademí-
unnar undir heitinu Að sjá meira,
auk þess sem hann hefur flutt um
hana erindi á ýmsum vettvangi.
„Að stofni til er þetta lítill fyr-
irlestur sem hún hélt á vegum Am-
nesty International,“ segir Hjálmar
þegar hann er spurður út í tilurð Um
sársauka annarra sem gefin var út
vestanhafs ári fyrir andlát Sontag en
hún lést úr krabbameini 2004. „Síð-
an vindur þetta upp á sig og verður
þessi stóra ritgerð.“
Hjálmar segir að í umræddri rit-
gerð taki Sontag saman mikinn fróð-
leik um þá vestrænu hefð að festa
þjáningu fólks á mynd, allt frá æt-
ingum Goya en einkum þó ljós-
myndir. „Og hún spyr sig hvers kon-
ar kúltúr það sé og hvaða áhrif það
hafi á menninguna hverju sinni.“
Hjálmar segir að Sontag hverfi til
gamalkunns þema til að svara eigin
spurningu; tvíeggjas eðlis ljós-
mynda, en við þá hugmynd glímdi
hún fyrst árið 1976 í frægu greina-
safni sem nefnist Um ljósmyndun
(On Photography).
„Í því riti er hún mikið að velta
fyrir sér samspili fagurfræði og sið-
fræði ljósmynda,“ segir Hjálmar og
nefnir dæmi um hvað átt sé við.
„Hún fjallar til að mynda um þetta
augnablik þegar ljósmyndari er
staddur á tilteknum stað þar sem
verið er að murka lífið úr einhverri
manneskju. Ljósmyndarinn gæti
mögulega gripið inn í og stöðvað
voðaverkið en gerir það ekki heldur
bíður þangað til hann hefur náð al-
mennilegri mynd af atburðinum.
Það verður þá að vera mynd sem
fullnægir á einhvern hátt hans fag-
urfræði. Hún þarf t.d. að vera frá
réttum vinkli og verður að fanga
eitthvað. Þannig að ljósmyndarinn
bíður svo lengi sem það tekur hann
að ná góðri mynd. Þetta eru e.t.v.
bara nokkrar sekúndur en Sontag
víkkar þetta augnablik út.“
Fjarlægur heimur
Hjálmar segir að í Um sársauka
annarra beini Sontag sjónum sínum
fyrst og fremst að fréttamyndum af
átakasvæðum sem séu svo stór hluti
af vestrænum veruleika. Hún velti
fyrir sér þeim margræðu áhrifum
sem slíkar myndir hafa á þá sem
þekkja ekki vopnaskak af eigin raun
heldur einungis í gegnum slíkan
miðil.
„Ljósmyndir gera það að verkum
að eitthvað sem er í rauninni skelfi-
legt fær á sig blæ hins liðna og jafn-
vel þess sem var óhjákvæmilegt.
Maður sér mynd af dánu fólki og
hefur á tilfinningunni að það hafi
verið feigt. Það er þessi tilfinning að
við séum hér í okkar örugga heimi
og þau séu þarna í þeim hinum
skelfilega. Þannig að í stað þess að
vekja upp samúð veslast samúðin
þvert á móti svolítið upp.“
Niðurstöðu Sontag í ritgerðinni
segir Hjálmar hins vegar dæmi-
gerða fyrir hana og þær mótsagnir
sem hún fæst við í verkum sínum því
í lokin snúi hún blaðinu eilítið við.
„Niðurstaðan er eins konar end-
urskoðun á þeirri hugmyndahefð
sem hefur verið ráðandi undanfarin
30 ár og Sontag var hluti af; að halda
því fram að við lifum algjörlega í
firrtum heimi þar sem við gerum
engan greinarmun á veruleika og
ímyndun. Þetta segir hún of miklar
alhæfingar. Þó við á Vesturlöndum
séum orðin köld og sljó gagnvart
þjáningu annarra segir hún að ekki
sé hægt að alhæfa svo um allt mann-
kyn. Hún kveðst sannfærð um að
myndir af þjáningu annarra hafi
mikil áhrif á stóran hluta mannkyns
og að þær séu nauðsynlegar til að við
vitum hvað er að gerast.“
Tvíeggjað eðli ljósmynda
Hugsuðurinn Susan Sontag skipaði sér fyrst meðal helstu hugsuða Bandaríkjanna á sjöunda áratuginum.
Hjálmar Sveinsson ritar inngang að
íslenskri þýðingu á verki Susan Sontag
Morgunblaðið/G.Rúnar
Fræðimaður Hjálmar Sveinsson.
Í HÁDEGINU í dag verða fyrstu
tónleikar ársins í hádegistón-
leikaröð Hafnarborgar haldnir. Á
tónleikunum koma fram þau Ant-
onía Hevesi píanóleikari og Hjör-
leifur Valsson fiðluleikari. Á efnis-
skránni eru bæði íslensk og erlend
verk.
„Dagskráin samanstendur af
Ljúflingslögum eins og við köllum
þau, sem eru íslensk sönglög sem
Atli Heimir Sveinsson útsetti fyrir
fiðlu og píanó,“ segir Hjörleifur.
„Hann útsetti þetta fyrir um það bil
fimmtán árum fyrir Sigrúnu Eð-
valdsdóttur og Selmu Guðmunds-
dóttur.“
Um er að ræða lög eftir Karl Ottó
Runólfsson, Sigvalda Kaldalóns og
Sigfús Einarsson.
„Þetta eru þekkt íslensk ein-
söngslög, jafnvel sum af þeim
þekktustu,“ segir Hjörleifur. „Svo
ætlum við að ramma þetta inn með
köflum úr verkum eftir Mozart og
Vivaldi. Þetta verður allt á hinum
ljúfustu nótum,“ segir hann, og bæt-
ir því við að hann og Antonía hafi
viljað blanda saman íslenskum og
erlendum verkum á tónleikunum.
„Ég hef setið tónleika þar sem Ljúf-
lingslögin voru spiluð eingöngu, og
þó að þau séu dásamleg og yndisleg
þessi íslensku sönglög þá finnst
okkur það vera gott fyrir áheyr-
endur að fá eitthvað frá höfuðskáld-
unum líka,“ segir Hjörleifur.
Tónleikarnir hefjast klukkan 12
og standa yfir í hálftíma. Aðgangur
er ókeypis en veitingar verða seldar
í Café Hafnarborg.
Á hinum ljúfustu nótum
Morgunblaðið/ÞÖK
Ljúf Hjörleifur segir verkin á efnisskránni afslappandi en um leið ákaflega tilfinningarík.
Tónleikar | Hádegistónleikar í Hafnarborg
www.hafnarborg.is
Jóhann Bjarni Kolbeinsson
skrifar um endurkomu elli-
smella á hvíta tjaldið, eins og
Indiana Jones og Rocky. » 43
af listum
Little Miss Sunshine verður
frumsýnd á morgun hérlendis.
Kvikmyndin hefur hlotið ein-
róma lof gagnrýnenda. » 47
kvikmyndir
Jón B.K. Ransu segir í dómi
sínum Sigurbjörn Jónsson list-
málara teknískan, taktfastan
en samt spunakenndan. » 41
dómur
Dómur um tónleika Hrafnhildar
Björnsdóttur sóprans og
Martyns Parkes píanóleikara í
Hjallakirkju. » 45
tónlist
Til stendur að bjóða upp ýmsa
hluti úr eigu söngkonunnar
Whitney Houston sem á við
fjárhagserfiðleika að etja. » 49
fólk