Morgunblaðið - 24.03.2007, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 24. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ALMENNINGUR OG
HEILBRIGÐISÞJÓNUSTA
Niðurstaða landskönnunar ávegum Háskóla Íslands, land-læknisembættis og Lýð-
heilsustöðvar á afstöðu landsmanna
til heilbrigðisþjónustu kemur ekki á
óvart. Í könnun þessari kemur í ljós að
yfirgnæfandi meirihluti landsmanna
vill að opinberir aðilar komi að rekstri
sjúkrahúsa og heilsugæzlustöðva.
Þá kemur einnig fram, að yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðarinnar vill, að
ríki og sveitarfélög leggi meira fjár-
magn fram til heilbrigðisþjónustunn-
ar en nú er gert.
Segja má, að heilbrigð skynsemi
hins almenna borgara ráði hér ferð-
inni.
Í því samfélagi, sem við höfum
byggt upp, er eðlilegt að þessir grunn-
þættir í heilbrigðiskerfinu verði rekn-
ir af opinberum aðilum. Það kemur
heldur ekki á óvart, að fólk vilji að
meira fé verði lagt til heilbrigðisþjón-
ustunnar.
Almenningur á Íslandi gerir kröfu
til þess að fá mjög fullkomna þjónustu
í heilbrigðiskerfinu. Það er búið að
ganga of langt í niðurskurði á þessari
þjónustu.
Það kemur heldur ekki á óvart, að
fólk telji að ekki megi ganga lengra í
gjaldtöku í heilbrigðiskerfinu. Þau
gjöld, sem nú eru tekin, eru orðin
býsna há.
Út úr þessari könnun má lesa að
töluverður stuðningur sé við einka-
rekinn valkost eða einkarekna viðbót
við hið opinbera kerfi.
Það er full ástæða til fyrir stjórn-
málamenn að kynna sér niðurstöður
þessarar könnunar vel og fylgja eftir
þeim óskum almennings, sem þar
koma fram.
Alþingi hefur gengið of langt í nið-
urskurði á fjárframlögum til Land-
spítala – háskólasjúkrahúss, svo dæmi
sé tekið.
Í opinbera kerfinu stendur nú yfir
furðulegur leikur í tengslum við fjár-
framlög til SÁÁ. Hvers vegna er ekki
gerður þjónustusamningur við sam-
tökin? Hvers vegna neitar fjármála-
ráðherra að tjá sig um málið við Morg-
unblaðið?
Pólitísk stefnumörkun í heilbrigðis-
málum er ekki nægilega skýr. Hún á
ekki að vera í höndum embættis-
manna eða stjórnenda heilbrigðis-
stofnenda. Hún er verkefni stjórn-
málamanna. Það eru of mörg mál í
heilbrigðiskerfinu, sem ekki er tekið
á.
Sennilega er rækileg umbótaher-
ferð í heilbrigðiskerfinu orðin mjög
brýn og eitt stærsta verkefnið, sem
bíður nýrrar ríkisstjórnar á nýju kjör-
tímabili. Fátt skiptir meira máli í
nýrri ríkisstjórn en vanda vel valið á
nýjum heilbrigðisráðherra.
Stjórnmálaflokkunum ber skylda til
að gera kjósendum rækilega grein
fyrir viðhorfum sínum og fyrirætlun-
um í heilbrigðismálum í kosningabar-
áttunni.
BANDARÍKJAMENN OG ÍRAK
Fulltrúadeild Bandaríkjaþingshefur samþykkt tillögu þess efn-
is, að bandaríski herinn verði kallað-
ur heim frá Írak fyrir 1. september á
næsta ári. Þessi samþykkt þýðir ekki
að svo verði gert heldur er um að
ræða leik í átökum á milli demókrata
og repúblikana á Bandaríkjaþingi og
í átökum demókrata við Bush Banda-
ríkjaforseta.
Veruleikinn er sá, að Bandaríkja-
menn komast ekki frá Írak og líkleg-
ast að þeir verði þar með her í mörg
ár enn.
Í Írak geisar nú borgarastyrjöld,
þótt Hvíta húsið í Washington vilji
ekki viðurkenna það eða nota það orð.
Bandaríkjamenn hafa ekki herafla til
þess að stilla til friðar. Þeir geta
hugsanlega dregið úr átökunum um
skeið með því að fjölga í herliði sínu í
Írak, sem þeir eru að gera, en þessi
átök mundu brjótast fram aftur á
þeirri stundu, sem Bandaríkjamenn
hyrfu með herlið sitt frá landinu.
Borgarastyrjöldin er innbyggð í það
þjóðfélag, sem byggt hefur verið upp
í Írak á mörgum undanförnum ára-
tugum.
Sumir sérfræðingar eru þeirrar
skoðunar, að Bandaríkjamenn hafi
gengið of langt í að styðja þá stjórn,
sem nú situr í Írak. Sá stuðningur
hafi leitt til þess að þeir hafi minni
áhrif en ella á aðra hagsmunaaðila
innan landamæra Íraks. Hin rétta
stefna fyrir Bandaríkjamenn væri að
mati þessara sérfræðinga sú, að
draga sig heldur til hlés og auka fjar-
lægðina á milli sín og allra stríðandi
fylkinga í Írak. Með því móti gætu
þeir komist í sterkari stöðu til þess að
semja um einhvers konar málamiðlun
á milli þessara hópa.
Vandinn er hins vegar sá, að stríð-
andi fylkingar í Írak eru sjálfum sér
sundurlyndar. Súnnítar koma ekki
fram sem einn hópur og það á líka við
um sjíta og Kúrda. Innan þessara
þriggja meginhópa eru illindi og deil-
ur og jafnvel vopnuð átök.
Út af fyrir sig er hægt að færa rök
fyrir því, að Bandaríkjamenn eigi að
hverfa úr þessum heimshluta og láta
þjóðirnar í Mið-Austurlöndum um að
útkljá sín deilumál. Líkurnar á því að
það verði niðurstaðan í Washington
eru ekki miklar. Bush mun líta á það
sem skyldu sína gagnvart frambjóð-
anda repúblikana í forsetakosningun-
um 2008 að halda þannig á málum í
Írak, að brottför Bandaríkjamanna
þaðan verði ekki jafn auðmýkjandi og
brottför Bandaríkjamanna frá Suð-
ur-Víetnam á sínum tíma.
Mestar líkur eru á að það komi í
hlut nýs forseta í Bandaríkjunum,
sem tekur við völdum í ársbyrjun
2009, að hafa forystu um heimför
Bandaríkjamanna frá Írak. Líklegt
má telja, að það verði liður í allsherj-
arendurskoðun á því stríði, sem Bush
hóf gegn hryðjuverkamönnum og
hefur gengið misjafnlega.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Haraldur Johannessenríkislögreglustjóri tel-ur að með frávís-unardómi Hæstaréttar
í olíuforstjóramálinu svokallaða
hafi Hæstiréttur í raun fallist á
þau sjónarmið sem embætti rík-
islögreglustjóra hélt fram sumarið
2003 þegar deilur um hvort lög-
regla ætti að hefja sakamálarann-
sókn á meintu ólöglegu samráði
olíufélaganna stóðu sem hæst.
Embættið hefði frá upphafi talið
vafasamt að hægt væri að hefja
lögreglurannsókn jafnhliða því
sem málið væri til rannsóknar hjá
samkeppnisyfirvöldum og bent á
sömu vafaatriði sem Hæstiréttur
hefði síðar byggt frávísun sína á.
Á sínum tíma hefðu ýmsir, þar á
meðal einstaka alþingismaður,
gefið lítið fyrir þessi sjónarmið en
þess í stað þyrlað upp samsær-
ishugmyndum og reynt að grafa
undan trausti á lögreglunni og
stofnunum ríkisins.
Meginforsendan fyrir frávísun
Hæstaréttar var að forstjórar Ol-
ís, Esso og Shell hefðu ekki notið
lögbundinna réttinda sem sak-
borningar, m.a. í viðræðum og
samningum við Samkeppn-
isstofnun sem þeir tóku þátt í en
með þátttöku sinni hefðu þeir fellt
á sig sök þegar málið var síðar
tekið til lögreglurannsóknar og
ákæra gefin út. Réttarstaða
manns sem gefur skýrslu hjá sam-
keppnisyfirvöldum vegna rann-
sóknar á meintum brotum gegn
samkeppnislögum og þess sem
lögregla rannsakar vegna gruns
um refsvert athæfi er gjörólík og
taldi Hæstiréttur að ekki hefði
komið nægjanlega vel fram í lög-
reglurannsókninni, sem fór fram í
kjölfar meðferðar samkeppnisyf-
irvalda, að forstjórarnir hefðu,
eins og þeirri rannsókn var hagað,
notið þeirra réttinda sakborninga
sem lög mæla fyrir um.
Vöruðum við hættunni
Haraldur telur að þessi niðurstaða
Hæstaréttar staðfesti þær áhyggj-
ur sem embættið hafði áður en
það hóf rannsókn á málinu árið
2003.
„Að mínu áliti er í dómi Hæsta-
réttar fallist á þau sjónarmið sem
embætti ríkislögreglustjóra hafði
uppi á árinu 2003 þegar Sam-
keppnisstofnun vakti athygli emb-
ættisins á rannsókn sinni á olíufé-
lögunum. Embættið hafði þá uppi
varnaðarorð í þá veru að löggjöfin
um samkeppnismál væri óskýr um
hvernig fara skyldi með mál sem
væru annars vegar til meðferðar
hjá samkeppnisyfirvöldum og hins
vegar hjá lögreglu. Það væri
hætta á að mál sem Samkeppn-
isstofnun hefði haft til rannsóknar
nýttust ekki sem sakamál, meðal
annars vegna réttarstöðu starfs-
manna olíufélaganna sem sam-
keppnisyfirvöld höfðu rætt við.
Við töldum að ef samkeppnisyf-
irvöld hefðu komist að þeirri nið-
urstöðu að um sakamál væri að
ræða, þá hefðu þau átt að hætta
rannsókn mjög fljótlega eftir hús-
leitina í desember 2001 og beina
málinu til ríkislögreglustjóra eða
ríkissaksóknara til að koma í veg
fyrir sakarspjöll,“ sagði Haraldur.
Hæstiréttur hefði einnig fallist
á þau sjónarmið sem embættið
hélt fram að löggjöf í samkeppn-
ismálum væri óskýr um hvort
hægt væri að hafa mál til rann-
sóknar á tveimur stöðum. „Emb-
ætti ríkislögreglustjóra varaði
einnig við að þarna væri hætta á
ferðum varðandi Mannréttinda-
sáttmála Evrópu þar sem rétt-
arstaða einstaklinga væri allt önn-
ur hjá samkeppnisyfirvöldum en
segir einkennast af skörp
um góðs og ills þar sem h
endasýn ræður ríkjum og
er jafnan að finna meðal h
arinnar eða valdhafa. Sam
issmiðurinn sé andvitsmu
því allt verði honum að vo
meðan veigamikil mótrök
hunsuð. Annað einkenni á
særissmíð sé það gríðarle
upplýsinga sem á að skjót
um undir réttmæti kennin
en raunverulegar staðrey
venjulega í litlu eða engu
samhengi við atburðinn se
særið á að snúast um.
Guðni segir að Åsard o
hafi bent á hvernig samsæ
ishugsun sé orðin eitt hel
kenni bandarískrar verule
og birtist jöfnum höndum
ræðu um stjórnmál og me
Síðan segir í greininni: „Á
virðist þróunin vera sú sa
síðustu þremur árum hefu
samsæriskenningin rekið
lenskum fjölmiðlum, en hæ
sess skipa sögur af óeðlile
ítökum viðskiptajöfra í stj
málaflokkum (t.d. sögur a
Ólafssyni og Samfylkingu
hjá lögreglunni. Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu að ekki
hefði verið gætt að ákvæðum
mannréttindasáttmálans. Ég sé
ekki betur en niðurstaða Hæsta-
réttar í þessu svokallaða olíumáli
sé í þá veru sem embættið varaði
við á árinu 2003 þegar umræða
gaus upp um hvort ríkislög-
reglustjóri ætti að rannsaka málið
eða ekki,“ bætti hann við.
Afskipti stjórnmálamanna
séu sem minnst
Á þessum tíma hefði orðið mikil
umræða, sem einstaka þingmaður
hefði tekið þátt í, um að viðvar-
anir og efasemdir embættisins
væru tortryggilegar. „Einstaka
stjórnmálamaður hafði uppi mjög
stór orð og miklar yfirlýsingar um
að ríkislögreglustjóri væri að hlífa
forstjóra eins olíufélaganna vegna
tengsla við fyrrverandi dóms-
málaráðherra. Þar með var reynt
að grafa undan trausti á embætti
ríkislögreglustjóra. Fáeinir stjórn-
málamenn höfðu uppi lög-
fræðilegar meiningar sem gengu
þvert á okkar sýn og gerðu lítið
úr þeim lögfræðilegu álitamálum
sem embættið hafði uppi í þessu
máli. Nú hefur Hæstiréttur kom-
ist að þeirri niðurstöðu að okkar
lögfræðilega álit var rétt. Þá er
spurningin hvernig einstakir
stjórnmálamenn ætla að vinna úr
afskiptum sínum af þessu máli og
ummælum sem þeir létu falla, að-
allega á árinu 2003,“ sagði Har-
aldur.
Telur þú að alþingismennirnir
þurfi að útskýra hvernig þeir líti
málið nú?
„Ég held að þessir þingmenn,
almenningur og fjölmiðlamenn
ættu að hugleiða hvort það sé rétt
að stjórnmálamenn reyni að hafa
afskipti af tilteknum sakamálum.
Ég held að reynslan sýni, bæði
hér á landi og erlendis, að það er
ekki heillavænlegt. Við höfum
nokkur dæmi um að stjórn-
málamenn hafi haft uppi opinber-
ar yfirlýsingar um einstök saka-
mál og þyrlað upp
samsærishugmyndum sem ég tel
að sé afar varasamt og til þess
fallið að draga úr trausti á stofn-
unum ríkisins,“ sagði Haraldur.
Þetta ætti aðallega við meðan mál
væru enn til meðferðar hjá stofn-
unum ríkisins, s.s. lögreglu eða
samkeppniseftirlitinu. „Ég held að
best fari á því að afskipti stjórn-
málamanna séu sem minnst, svo
ég tali nú ekki um þegar slíkur
þrýstingur myndast sem við upp-
lifðum á árinu 2003 vegna olíu-
málsins.
Ég vil ræða um þessa opinberu
umræðu vegna þess að þegar
embættið var að vinna eftir fag-
legum, lögfræðilegum leikreglum
þá var reynt að gera okkar störf
tortryggileg. Alls staðar þar sem
stór efnahagsbrotamál eru til
meðferðar erlendis er mikil um-
fjöllun um þau, hin svokölluðu
hvítflibbabrot, og það er ekkert
séríslenskt fyrirbæri að það komi
fram samsærishugmyndir í sam-
félaginu um þessi sakamál. Í
þessu sambandi finnst mér skrif
Guðna Elíssonar, dósents í al-
mennri bókmenntafræði við Há-
skóla Íslands, í Skírni síðastliðið
haust þar sem hann fjallar um
samsærishugmyndir, einkar at-
hyglisverð,“ sagði Haraldur.
„Dauðinn á forsíðunni“
Skrif Guðna sem Haraldur vísaði
til birtust í síðari hluta grein-
arinnar „Dauðinn á forsíðunni –
DV og gotnesk heimssýn“ í haust-
hefti Skírnis 2006 en greinar
Guðna vöktu töluverða athygli. Í
umræddri grein vísar Guðni m.a.
til kenningar Eriks Åsards um
samsæriskenningar sem Åsard
„Okkar lögfr
Varist „Stjórnmálamenn,
hafa varann á sér þegar sa
Ríkislögreglustjóri segir að Hæstiréttur hafi fallist á sj
rannsókn á olíufélögunum en ýmsir, m.a. alþingismen