Morgunblaðið - 13.08.2007, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. ÁGÚST 2007 33
MR. SKALLAGRIMSSON
- höf. og leikari Benedikt Erlingsson
Sjá sýningadagatal á www.landnamssetur.is
Miðapantanir í síma: 437-1600
Um þessar mundir er öld liðinsíðan Lumiére-bræðurnirfrönsku, sem voru kunnir
fyrir kvikmyndir sínar, kynntu í
París svonefndar Autochrome-
plötur fyrir litljósmyndun. Ljós-
myndatæknin var þá komin hátt á
sjötugsaldur og hafði tekið stór-
stígum framförum en þrátt fyrir
mismunandi tilraunir ýmissa hafði
ekki fyrr verið kynnt til sögunnar
litmyndatækni sem réð ágætlega
við allt litrófið.
Tveir af merkustu ljósmyndurum
þess tíma, menn sem áttu eftir að
hafa gríðarleg áhrif á þróun ljós-
myndunar vestanhafs, Alfred Stieg-
litz og Edward Steichen, voru báðir
í París á þessum tíma. Sá fyrr-
nefndi var veikur og komst ekki á
kynninguna en Steichen var það
hrifinn að hann keypti strax nokkr-
ar plötur til að prufa. Fljótlega var
Stieglitz farinn að tala fjálglega um
þessa nýju litmyndatækni, hann
sagði söguna setja hana við hlið
hinnar „áhrifamiklu og dásamlegu“
Daguerreo-týpu en það var fyrsta
ljósmyndatæknin sem kynnt var ár-
ið 1839.
Í september þetta sama ár, 1907,
var Stieglitz með kynningu á þess-
ari nýju tækni í 291, hinu goðsagna-
kennda galleríi sínu í New York
(hann var fyrstur til að sýna evr-
ópska samtímalist þess tíma í
Bandaríkjunum; Picasso, Braque
og Brancusi og sýndi „Fountain“,
hlandskál Duchamps). „Litljós-
myndun,“ lýsti hann yfir, „ er nú
orðin að staðreynd.“
Þessi saga er meðal margra sem
rithöfundurinn Geoff Dyer veltir
fyrir sér og leggur út frá í afar
frísklegri bók sinni, The Onging
Moment. Dyer hefur aldrei átt
myndavél sjálfur og segist ekkert
kunna að taka myndir, en hann
nálgast ljósmyndasöguna á ferskan
hátt, vísar í ýmsar áttir og afrakst-
urinn er óvenjulega frumleg nálg-
un við ýmiss konar þætti í sögu mið-
ilsins. Áður hafði Dyer skrifað
bókina But Beautiful, þar sem hann
nálgast sögu djassins á svipaðan
hátt – það er bók sem allir áhuga-
menn um djasstónlist ættu að lesa.
  
En aftur að litmyndunum. Ístutta stund voru Stieglitz,
Steichen og félagar þeirra heltekn-
ir af „lita-hita“ en hann kulnaði
fljótt. Kollegar þeirra, austanhafs
og vestan, héldu þó áfram að
mynda í lit. Autochrome-tæknin
hvarf og aðrar tóku við, þar til árið
1936 kom Kodachrome á markað,
best þekkta „slædsfilman“, filma
sem átti litmyndamarkaðinn næstu
áratugina. Öll þessi tækniþróun
breytti þó engu um þá staðreynd að
svarthvíta tæknin sat ein að því sem
kalla má listræna ljósmyndun.
Annar stórmeistari í ljósmyndun
þessa tíma, Paul Strand, var á móti
litmyndatækninni og sagði um film-
una: „Þetta er litunarefni. Það hef-
ur enga fyllingu, áferð eða styrk
eins og olíulitur. Enn sem komið er
bætir þetta aðeins óstjórnanlegum
þætti við miðil sem þegar er nógu
erfitt að ná valdi á.“ Löngu síðar,
árið 1961, var litmyndatæknin
stórum betri en þegar Strand var
að tjá sig en það breytti engu um
skoðun eins mesta snillings sem fór
með myndavél á þeim tíma, Roberts
Frank. „Svart og hvítt eru litir ljós-
myndunar,“ sagði hann. „Fyrir mér
tákna þeir þá möguleika vonar og
örvæntingar sem mannkynið þarf
að takast á við.“ Fyrir meistara
hinnar formhreinu ljósmyndunar,
Henri Cartier-Bresson, var það
nógu flókið að ná skipulagi á óreiðu
hversdagslífsins í svarthvítu.
„Hugsaðu þér að þurfa að taka tillit
til litar ofan á allt þetta.“ Og árið
1969 gaf enn einn stórmeistarinn,
Walker Evans, frá sér fræga yf-
irlýsingu: „Lit hættir til að spilla
ljósmyndun og algjör litur spillir al-
gjörlega … Það eru þrjú einföld
orð sem lýsa þessu og þeim þarf að
hvísla: Litljósmyndun er ruddaleg.“
Þess ber þó að geta að innan
nokkurra ára var Evans farinn að
beina öllum sínum kröftum að því
að taka polaroid-myndir – í lit.
  
Á þessum tíma var nokkur fjöldiungra bandarískra ljósmynd-
ara farinn að vinna markvisst og
skapandi með litmyndina og í því
ferli að endurmeta hvernig ljós-
mynd „mætti“ líta út. Einn þeirra,
Joel Sternfeld, hefur líkt aðstæð-
unum við trúarhópa í frumkristni,
þar sem berjast þurfti við ríkjandi
viðhorf – svarthvíta listljósmyndun
– og finna nýjar leiðir. Ef líkja má
þessari nýju litmyndahreyfingu við
trúarbrögð, þá var trúin við-
urkennd opinberlega árið 1976 með
sýningu á verkum William Eggle-
ston í Museum of Modern Art í New
York – í skjóli hins nýlátna sýning-
arstjóra John Szarkowski.
Verk Egglestons voru úr því
mikla safni mynda sem hann tók á
árunum 1966 til 1974 og er kallað
Los Alamos; myndir af hversdags-
legum hlutum, fólki og umhverfi í
suðurríkjum Bandaríkjanna, mynd-
um þar sem liturinn, og furðulegar
litasamsetningar, er eitt aðalefni
myndanna.
Löngum hefur verið ákveðinn
rígur milli þeirra sem vinna af list-
rænum metnaði með ljósmyndina í
svarthvítu og þeirra sem vinna í lit.
Gjáin hefur þó þrengst verulega á
síðustu árum og nú er svo komið að
menn stökkva þar á milli; ólík verk-
efni kalla á vissa nálgun, stundum í
lit, stundum svarthvíta. Víst er að
ljósmyndarar sjá misvel í lit og
svarthvítu; sumir sjá formin betur
fyrir sér í svarthvítu – sú tækni er
mun meira krefjandi formrænt séð
– á meðan aðrir sjá útkomuna og
myndrammann betur fyrir sér í lit.
Það hefur semsagt tekið þessi 100
ár að ná tiltölulega góðum sáttum
milli lita og mónókróm-tækninnar í
ljósmyndun. Þó fyrr hefði verið.
Efni verkanna og útkoma ætti að
vera það eina sem skiptir máli. Eða
það finnst mér, en sjálfur lifi ég
þessa dagana í þessum tveimur
heimum, í lit og svarthvítu; er að
vinna að tveimur sýningum og sú
fyrri er aðeins litmyndir og hin öll
svarthvít. Hvað skyldu þeir Strand,
Evans og Frank hafa sagt um slík
vinnubrögð?
Hin umdeilda bylting litmyndarinnar
» Annar stórmeistari,Paul Strand, var á
móti litmyndatækninni
og sagði um filmuna:
„Þetta er litunarefni.
Það hefur enga fyllingu,
áferð eða styrk eins
og olíulitur. Enn sem
komið er bætir þetta
aðeins óstjórnanlegum
þætti við miðil sem
þegar er nógu erfitt
að ná valdi á.“
Upphaf Ljósmynd án titils eftir William Eggleston, frá árinu 1970. Sýning hans í MoMA árið 1976 þóti marka tíma-
mót; litljósmyndinni var hleypt inn á listasafnið.
efi@mbl.is
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
MUGISON, popparinn kunni,
ákvað á dögunum að slást í hóp
þeirra tónlistarmanna sem upp
troða á risatónleikum Kaupþings
þann 17. ágúst næstkomandi. Mun
drengur leika þar ásamt hljómsveit
sinni.
Mugison bætist í félagskap
skemmtikrafta á borð við Bubba
Morthens, Stuðmenn, SSSÓL,
Björgvin Halldórsson, Garðar Thor
Cortes, Todmobile, Nylon og Lux-
or.
Rétt er að geta þess hér í lokin,
að Mugison vinnur nú að nýrri
hljóðversplötu. Slíkt ætti að reynast
ýmsum músíknotendum tilefni eft-
irvæntingar.
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Fagnaðarefni Aðdáendur strengjasveins vipra varir sína með brosi.
Mugison bætist í fríðan
hóp stórmúsíkanta
TONY Almeida, lífvörður Lindsay
Lohan á tímabilinu 2002-2005, segir
Lindsay hafa hrakist út í ólifnað
vegna slæms uppeldis og ófyrirgef-
anlegrar vanrækslu foreldra henn-
ar.
Stúlkan, sem fór í meðferð eftir
ákæru um ölvunarakstur, ásakanir
um að hafa kókaín í förum sínum og
ákúrur fyrir smygl fíkniefna meðan
á gæsluvarðhaldi stóð og akstur
eftir að ökuskírteini hennar rann
út, líður fyrir slæmar minningar úr
barnsæsku.
Foreldrar hennar voru villt, mei-
nyrt, svívirðingaglöð, óseðjandi
partíljón og sukkarar af bestu gerð,
að sögn lífvarðarins. Fjármögnuðu
foreldrarnir sumbl sitt og svínarí
með því að mjólka „peningakúna“
Lindsay, en hún var, og er, líkt og
flestir vita, barnastjarna mikil.
Almeida segir í viðtali við Touch
Weekly-tímaritið: „Frá unga aldri,
hefur Lindsay þurft að glíma við
líkamlega og tilfinningalega mis-
notkun af hálfu föður síns, auk
vímuefnanotkunar hans og drykkju
móðurinnar.“
Og umfjölluð móðir leyfði stúlk-
unni sinni víst að komast upp með
hvað sem er, svo sú stutta héldist
ánægð og ynni fyrir meiri pen-
ingum.
„Lindsay var tekjulind heimilis-
ins – en henni gramdist það,“ segir
lífvörðurinn. „Stólað var á að hún
greiddi reikningana. Ég sá Lindsay
úrvinda af þreytu, grátbiðjandi
móður sína um smá frítíma.“
Saga lífvarðarins hermir einnig
að leikkonan hafi mátt drekka
hvaða sull sem henni sýndist. Þá sá
hann stúlkuna sniffa hvítt duft. Og
Lindsay hótaði jafnvel að fremja
sjálfsmorð en fékk aldrei neina stoð
hjá foreldrum sínum, ef eitthvað er
að marka orð lífvarðarins. Skyld-
menni Lohan neita að tjá sig um
málið.
Skellir
skuldinni
á foreldra
Lindsay
Lohan
Reuters
UmmmaAAh! Þessi koss er alveg áreiðanlega ekki ætlaður foreldrum
stúlkunnar, ef eitthvað er að marka orð fyrrum-lífvarðar hennar.