Morgunblaðið - 09.09.2007, Side 34

borgarlíf
34 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Við gengum tvö, við gengum tvö
í rökkurró,
Við leiddumst hljóð, við leiddumst
hljóð
um húmgvan skóg.
Ég var nóttin, ég var nóttin þögla
þín,
og þú varst eina, þú varst eina
stjarnan mín.
Þ
etta var greinilega ekki
kveðið í umhverfi eins og
miðbæ Reykjavíkur er
lýst í fréttum í fjöl-
miðlum nú um helgar, en
það er einmitt tíminn sem fólk fer á
stjá, sumir hverjir í makaleit. Það má
ekki gleyma því að miðbærinn er
ekki bara gömul hús, fyllirí og fíkni-
efnasala, hann hefur lengi verið einn
helsti vettvangur pörunar Íslend-
inga. Fyrr eða síðar rennur upp sú
stund í lífi flestra einstaklinga að vilja
finna maka, stofna heimili og fjöl-
skyldu, alla 20. öldina var miðbær
Reykjavíkur aðalstaðurinn þar sem
kynin gátu helst komist í tæri hvort
við annað, sést á rúntinum, hist á
böllum og gengið svo ástfangin hönd í
hönd út í vorljósa nótt, hauströkkrið
– eða vetrarstorminn eftir atvikum.
En nú virðist þetta vera orðinn svo
stórhættulegur vettvangur að jafnvel
þótt fólk vilji mikið á sig leggja til að
finna sér maka þá er spursmál hvort
það áræði að leita hans á þessum um-
talaða vígvelli skemmtanalífs höf-
uðborgarinnar. Í stað þess að finna
ástúðlegan og spennandi maka gæti
það allt eins verið slegið niður, rænt,
nauðgað og jafnvel drepið. Í staðinn
fyrir rökkurró kveða við öskur og
vein og alltof oft flýtur blóðið í skini
neon-, raf- og stjörnuljósa. Ef svo
heldur fram sem horfir endar með
því að fólk kynni að eiga helst mögu-
leika á nánari kynnum ef það lenti
samtímis inni á slysadeild. Sveitaböll-
in á árum áður þóttu róstusamur
vettvangur en þau minna helst á
sunnudagaskóla miðað við lýsingar á
lífinu í miðbæ Reykjavíkur undir
morgun um helgar.
En auðvitað hefur fólk frá örófi
alda kynnst einhvern veginn og náð
saman – það að enn eru til Íslend-
ingar sannar þetta.
Kirkjurnar og vistarbandið
Á söguöld og í kaþólskum tíma
voru tilefnin og tækifærin fleiri en
eftir að siðskiptin héldu innreið sína.
Smám saman hertust tök yfirvalda á
veraldlegum skemmtunum og loks
gegndu kirkjurnar einna stærsta
hlutverkinu sem vettvangur þar sem
nokkur hópur ungs fólks gat hist.
Margir sáust fyrst við messur og
reyndu svo að komast í tæri hvert við
annað eftir föngum. Þar kom þó að ís-
lenskir dansleikir voru teknir upp að
nýju, einkum átti ungmennafélögin
þar ríkan þátt. En íslenskir dans-
leikir hafa þó aldrei orðið beinir
hjónabandsmarkaðir einsog dans-
leikir voru lengi vel t.d. í Bretlandi,
þar sem ungar stúlkur af fínum ætt-
um voru beinlínis sýndar og kynntar
fyrir ungum mönnum með möguleika
á nánari kynnum og hjónabandi í
huga.
Auk kirknanna gegndi vist-
arbandið líka stóru hlutverki í kynn-
um ungs fólks á Íslandi. Fólki var
skylt að ráða sig í vist á sveitabæjum
og æði margir sem nú arka um Ís-
landsgrundir eiga ættir að rekja til
vinnumanna og vinnukvenna sem
kynntust í vist, giftust og fengu jarð-
næði og fengu sér svo sjálft vinnufólk
– ef vel tókst til – og þannig koll af
kolli.
Kvonbænir meðal „betra fólks“
Það var aðeins „betra fólkið“, yf-
irstéttin, sem var samansett af
menntamönnum, þ.e. prestum og lög-
fræðingum, kaupmönnum og vell-
ríkum bændum sem héldu í þann sið
fyrri alda að velja mönnum kvonfang
eftir ætterni og efnahag. Meðal þess
fólks tíðkaðist lengi vel að menn riðu
langar leiðir til þess að biðja sér hæfi-
lega ættstórrar og vel efnaðrar konu
sem þeir höfðu kannski aldrei séð.
Ekki höfðu höfðingjarnir þó alltaf
erindi sem erfiði. Ingibjörg Jóns-
dóttir, móðir Gríms Thomsens, ritaði
Grími bróður sínum amtmanni að
staðaldri bréf í áratugi sem eru full af
fréttum af fólki. Þar segir á nokkrum
stöðum frá kvonbænum embættis-
mannsins og skáldsins Bjarna Thor-
arensen, sem samdi m.a. kvæðið
„Kysstu mig hin mjúka mær.“ Bjarni
var fyrsti og einn helsti fulltrúi róm-
antísku stefnunnar í íslenskum bók-
menntum, en hann fæddist 1786 og
dó 1841.
„Ekki er assessor Thorarensen
giftur enn,“ segir Ingibjörg árið 1817
í bréfi til bróður síns. „Allir segja að
hann hafi fengið fullkomið loforð fyr-
ir þessari Guðrúnu Thorarensen,
sem hann fór að fría til í fyrra, og
mun það vera satt að allra meining.“
Hinn 3. mars 1819 er þó staðan orðin
önnur. Þá segir Ingibjörg: „Assesor
Thorarensen er ógiftur og trúi ég nú
beri ekkert á, að hann hafi í sinni
framar að eignast fröken Guðrúnu
Thorarensen, sem sagði honum upp í
fyrra. Margt held ég honum gangi í
basli.“ Ári síðar, 1820, skrifar Ingi-
björg enn fréttir af kvennamálum
Bjarna Thorarensen: „Þegar sein-
ustu skip sigldu héðan í haust, var as-
sessor B. Thorarensen trúlofaður El-
ínu, dóttur amtmanns Stephensens á
Hvítárvöllum.“ … „Nú segir fólk, að
hér muni komin skömm í spilið, svo
hann muni í óvissu, hvort hér verður
nokkuð af.“ Í ágúst sama ár segir
Ingibjörg: „Assessor B. Thor-
areresen hefur enn nú það ólán, að
honum hefur verið nýlega gefið full-
komið afsvar um kærustuna, Elínu
dóttur amtmanns Stephensens.“ En
Bjarni lét þó ekki hugfallast. Hinn 1.
október þetta viðburðaríka ár í ásta-
málum Bjarna segir Ingibjörg í bréfi
til Gríms bróður síns: „Assessor B.
Thorarensen reið nú upp örðugur og
fríaði til dóttur Boga Benediktssonar
kaupmanns í Stykkishólmi – og gift-
ist henni í sömu ferðinni. Þessi as-
sessorinna heitir Hildur. Hún er sögð
dáfalleg og faðir hennar er flugríkur.
Hann á samt sex eða sjö börn. Þenn-
an enda hafði nú allt assessors Thor-
arensens giftingaandstreymi.“
Auglýsti eftir konu í Höfn
Fólk nú heldur kannski að kynni í
gegnum fjölmiðla séu nútímafyr-
irbæri en svo er hreint ekki.
Maður hét Guðmundur Scheving
og var læknir. Hann var kunningi
Sigurðar Briem póstmálastjóra sem
gaf út minningar sínar árið1944. Þeir
Sigurður og Guðmundur voru sam-
stúdentar 1883 og síðar báðir við nám
í Kaupmannahöfn. Nokkrum árum
eftir að námi þeirra lauk hitti Sig-
urður Guðmund í Kaupmannahöfn ,
var Guðmundur þá orðinn aukalækn-
ir á Seyðisfirði. „Hann var þá kominn
þar í konuleit,“ segir Sigurður Briem.
Hann kveður Guðmund hafa auglýst
í Kaupmannahafnarblaði einu eftir
konuefni „og átti hún helzt að vera
loðin um lófana, sem svo er kallað.
Meðal annarra hafði hann fengið til-
boð frá ungfrú einni úti á landi, mig
minnir í Árósum. Scheving fór þang-
að til að athuga konuefnið, en hún
reyndist þá svo ófríð, að honum leizt
ekki á blikuna, og bað um frest til
umhugsunar, því hún var vel efnuð.
Talaði hann við ýmsa kunningja
um það, í hverjum vanda hann væri
staddur, og þótti súrt í broti, að þurfa
að hverfa aftur heim til fósturjarð-
arinnar með erindisleysu. Fresturinn
sem hann hafði fengið, til að íhuga
þetta mál, var brátt útrunninn, og í
þessu hugarangri sté hann upp í
sporvagn, sem ók út á Friðriksberg.
Ætlaði hann sér til hugarléttis að
nota góða veðrið til að reika þar um
skemmtigarðinn, hinn fagra „Fre-
driksberg-Have“. Þegar kom þangað
að garðhliðinu vildi svo til, að vagninn
fór út af sporinu og veltist um koll.
Meðal fjölda fólks þar í vagninum var
lögulegur kvenmaður, og það vildi
svo til, að hún lenti í fanginu á Schev-
ing. Út úr þessu töluðust þau eitt-
hvað lítils háttar við, og kvaðst
Scheving ætla að ganga sér til
skemmtunar þar í garðinum. Kom þá
upp ú kafinu að kvenmaður þessi var
kominn þangað í sömu erindagerð-
um, og talaðist svo til með þeim, að
þau skyldu verða samferða.
Á þessari skemmtigöngu sagði
Scheving ungfrúnni frá, í hvaða er-
indum hann væri, og frá vandræðum
þeim, sem hann væri í. Í samræð-
unum lét ungfrúin í ljós, að hún gæti
vel hugsað sér að fara til Íslands, og
er skemmtigöngunni var lokið, voru
þau harðtrúlofuð. Scheving fylgdi
heitmey sinni heim til foreldra henn-
ar, til að fá samþykki þeirra. En þau
vildu ekki heyra það nefnt. Það gæti
ekki komið til mála, að dóttir þeirra,
sem var einbirni, færi út í kuldann á
Íslandi með óþekktum manni, og
vildu alls ekki leggja trúnað á að
maður þessi væri læknir, en ungfrúin
vildi ólm leggja út í þetta ævintýri
með Scheving. Til þess að færa sönn-
ur á mál sitt, fékk Scheving, meðal
annarra, Tryggva Gunnarsson til að
votta fyrir tilvonandi tengdafor-
eldrum sínum, að hann væri sá, sem
hann sagðist vera. Þarf ekki að orð-
lengja það, að Scheving kvongaðist
þessari heitmey sinni, hvað sem for-
eldrarnir sögðu, og lifðu þau í far-
sælu hjónabandi hér heima á Íslandi í
fjöldamörg ár, og svo lengi, sem G.
Scheving lækni varð lífs auðið.“
Lof mér að klára!
Girndarráð er raunar vel þekkt,
bæði í bókmenntum og lífinu sjálfu,
þ.e. þegar fólk verður ástfangið við
fyrstu sýn og vill giftast. Þannig var
það hjá Gunnari á Hlíðarenda og
Hallgerði langbrók og þannig fór líka
manni einum íslenskum sem litið
hafði augum stúlku eina snemma á
síðustu öld. Hann hentist snemm-
indis upp á hest og flengreið heim til
stúlkunnar þeirra erinda að biðja
hennar. Þegar heim til hennar kom
spurði hann fljótmæltur eftir henni,
hvort hún væri viðlátin? Heimamanni
vafðist tunga um tönn – jú, stúlkan
væri heima – en hún væri nú stödd á
náðhúsinu. Biðillinn lét þetta ekki
aftra sér heldur arkaði að kamrinum
og spurði inn um lítið gat á hurðinni
hvort stúlkan vildi giftast sér. „Lof
mér að klára,“ svaraði stúlkan. Litlu
síðar kom hún út af náðhúsinu og gaf
hinum ákafa biðli jáyrði sitt.
Öllu seinni í svifum var hinn þekkti
stærðfræðingur Björn Gunn-
laugsson. Björn var að sögn Bene-
dikts Gröndal í Dægradvöl fráhverf-
ur kvenfólki og „dáruðu Íslendingar
hann fyrir það, og komu honum loks-
ins til að fara til kvenmanns einhvers
og sögðu hann yrði nú að segja eitt-
hvað fallegt, hún væri fagureygð
o.s.frv. (Björn var þá staddur í Kaup-
mannahöfn þar sem hann gekk m.a.
fyrir konung) „Björn fór og segir við
stúlkuna: „Deres Öjne er gule og
grönne, röde og blaa og spille í alle
Regnbuens Farver.“ Stúlkan hefur
haldið að maðurinn væri ekki með
öllu ráði og varð ekkert af þeim til-
raunum,“ segir Benedikt. Ekki er lík-
legt að Björn hafi tekið þetta nærri
sér því Gröndal tekur sérstaklega
fram að aldrei hafi honum brugðið til
reiði eða annarra geðshræringa. Það
reyndist hins vegar ekki rétt hjá
Gröndal að Björn væri fráhverfur
kvenfólki. Hann var tvígiftur. Sagt er
að vinir hans á Íslandi hafi ýtt á hann
Kvonbænir, miðbær og makaleit
Miðbærinn hefur lengi verið vettvangur maka-
leitar en þar ríkja nú oft hættulegar aðstæður
sem kannski eyðileggja þetta hlutverk hans.
Guðrún Guðlaugsdóttir gluggar í heimildir um
kvonbænir og veltir fyrir sér aðferðum varðandi
makaleit. Víst er að Íslendingar hafa alltaf fundið
leið til að komast í sambönd og hjónabönd – þess
vegna erum við ennþá hér!
Ást Í miðbæ Reykjavíkur hefur löngum farið fram pörun, þar hafa margir fengið sinn fyrsta koss.
Morgunblaðið/Sverrir
Leigubílar Frá því að leigubílar komu til sögunnar hafa þeir gegnt mik-
ilvægu hlutverki í skemmtanalífi landsmanna og þar með í ástalífi þeirra.
Rómantískur Bjarni Thorarensen
skáld og embættismaður lenti í ann-
áluðum kvonbænaraunum. Hann
var fyrsti og helsti forvígismaður
rómantísku stefnunnar hér á landi.
Fjarhuga Stærðfræðingurinn Björn
Gunnlaugsson gleymdi næstum að
biðja maddömu Ragnheiðar þegar
hann fór á biðilsbuxurnar, en hún
minnti hann á erindið.