Morgunblaðið - 09.09.2007, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
11. september 1977: „Nátt-
úruhamfarir þær, sem orðið
hafa við og í námunda við
Mývatn, hljóta að verða okk-
ur umhugsunarefni og
áhyggjuefni. Óhjákvæmilega
leiðum við hugann að því,
hvort hér sé um endurtekn-
ingu að ræða á þeim nátt-
úruhamförum, sem urðu í
þessu byggðarlagi fyrir 250
árum. Sérfræðingar okkar
segja, að of snemmt sé að
segja nú að svo sé, en óneit-
anlega er margt líkt með
því, sem hefur verið að ger-
ast síðustu tvö árin á Mý-
vatnssvæðinu og þeim ham-
förum, sem þar urðu fyrir
250 árum.
Vísindamenn eru bersýni-
lega þeirrar skoðunar að til
tíðinda muni draga á ný á
þessu landsvæði jafnvel fyrr
en seinna. Sumir telja, að
það muni verða fyrir lok
þessa árs og þá sé hætta á
alvarlegri atburðum en urðu
að þessu sinni.“
. . . . . . . . . .
13. september 1987: „Það er
glæsilegur hópur rithöfunda,
sem sækir okkur Íslendinga
heim á Bókmenntahátíðinni.
Sést á mannavalinu, að þeir,
sem unnið hafa að undirbún-
ingi hátíðarinnar, hafa staðið
vel að verki. Dagskrá er
einnig háttað með þeim
hætti, að allir, er áhuga hafa
á bókmenntum og skáld-
sagnagerð, ættu að geta
fundið eitthvað við sitt hæfi.
Er ekki að efa, að hátíðin
verður lyftistöng fyrir ís-
lenskar bókmenntir og
bókaútgáfu.
Gróska hefur einkennt bóka-
útgáfu hér undanfarin ár.
Bókamarkaðurinn virðist
nokkuð sveiflukenndur.
Stundum ber ævisögur
hæst, þá ljóð, skáldsögur
eða þýdd skáldverk. Á síð-
ustu árum hefur áhuginn
ekki síst beinst að þýðingum
og skáldsagnagerð. Þess
vegna ætti Bókmenntahá-
tíðin nú að eiga góðan
hljómgrunn hér hjá okkur.“
. . . . . . . . . .
14. september 1997: „Við Ís-
lendingar eigum nær allt
okkar undir því komið að
spornað verði við mengun
hafanna og að viðkvæmt
umhverfi norðurhjarans
verði verndað eins og kostur
er og sjálfbær og ábyrg nýt-
ing sjávarauðlinda verði
tryggð. Meðal annars af
þeim sökum er mikilvægt að
við gefum öðrum þjóðum
gott eftirdæmi í umgengni
okkar við þær auðlindir láðs
og lagar, sem forsjónin hef-
ur fært okkur upp í hendur,
sem og við þær nátt-
úruperlur er land okkar
prýða – og hvað mest að-
dráttarafl hafa á erlenda
ferðamenn.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LINKIND Í GARÐ KÍNA
Hvernig á að umgangast Kína?Efnahagslegur uppgangur íkínverska alþýðulýðveldinu
hefur gert að verkum að ráðamenn
þar eru að mestu leyti látnir óáreittir
þrátt fyrir alræðisstjórnarfar og
mannréttindabrot. Inn á við kaupa
stjórnvöld sér frið með efnahagsleg-
um umbótum, en pólitískar umbætur
eru engar og þeir, sem ganga of langt,
eru ofsóttir.
Á bókmenntahátíð, sem hefst í dag,
eru væntanleg hjónin Jung Chang og
John Halliday, höfundar bókarinnar
Maó: Sagan sem aldrei var sögð. Þessi
bók hefur vakið umtal um allan heim,
en þó ekki í Kína því að þar er hún
bönnuð eins og önnur bók Chang,
Villtir svanir. Í það minnsta ekki op-
inberlega, en lesendur hafa fundið
leiðir til að nálgast hana bæði á Net-
inu og í sjóræningjaútgáfum.
Í Morgunblaðinu í dag birtist viðtal
Ásgeirs Sverrissonar við Chang og
Halliday og finna þau ekkert gott í
fari formannsins. „Hugtakið „gott“ er
siðrænt og Maó var gjörsamlega sið-
laus,“ segir Chang. Eins og fram kem-
ur í viðtalinu er talið að um 70 millj-
ónir manna hafi látið lífið í
hungursneyð og voðaverkum þeim,
sem framin voru í valdatíð Maós.
Í samtalinu er einnig vikið að Kína
samtímans. Chang telur að meirihátt-
ar breytingar muni eiga sér stað í
Kína, en veit ekki hvenær: „Mér virð-
ist sem núverandi ráðamenn hafi
fundið leið til að halda völdum með því
að stuðla að miklum efnahagsframför-
um en viðhalda hinu pólitíska kerfi og
leyfa enga andstöðu við það. Þetta
fyrirkomulag getur reynst langlíft.
Breytingar munu tengjast einhverj-
um þeim atburðum sem verða til þess
að stjórnvöld neyðast til að innleiða
lýðræði.“
Chang er þeirrar hyggju að þjóðir
Vesturlanda sýni pólitískum umbót-
um í Kína ekki nógan áhuga. Erlend
fjárfesting í Kína og sú staðreynd að
vestrænt viðskiptalíf eigi þar hags-
muna að gæta sé jákvæð þróun, en
hvetja verði kínverska ráðmenn til að
innleiða lýðræðislega stjórnarhætti.
Halliday er afdráttarlausari í gagn-
rýni sinni á ráðamenn á Vesturlöndum
og segir að dregið hafi úr vilja þeirra
til að gagnrýna kínversk stjórnvöld:
„Nú sýnast hagsmunir viðskiptalífs-
ins ráða för. Því miður eru mjög fáar
vestrænar ríkisstjórnir reiðubúnar að
gagnrýna einræðið, sem enn er gífur-
lega viðamikið og öflugt í Kína.“
Halliday telur að ekki hafi verið
sýnt fram á tengsl erlendrar fjárfest-
ingar og lýðræðisvæðingar í Kína og
bendir á að kínverskir ráðamenn hiki
ekki við að beita afli sínu af fullkomnu
miskunnarleysi þegar þeir vilji svo við
hafa. Þetta eigi við um sérhverja til-
raun til að stofna frjáls verkalýðsfélög
í verksmiðjum Kína: „Fólk nýtur
vissulega meira frelsis en áður í Kína
en allir helstu grunnþættir kerfisins,
sem Maó formaður innleiddi, eru enn
til staðar.“
Kínverjar leggja mikið upp úr sam-
skiptum sínum við umheiminn. Kín-
verskum ráðamönnum þykir ekki
slæmt að geta sýnt sig í slagtogi við
vestræna ráðamenn. Það slær vopnin
úr höndum almennings að sjá þá við-
urkenningu, sem kínversk stjórnvöld
njóta hjá leiðtogum lýðræðisríkja.
Þegar gagnrýni er sett fram á kín-
versk stjórnvöld vegna mannréttinda-
brota eða annarra mála virðist það oft
fremur vera fyrir siðasakir en að al-
vara fylgi máli. Það er ekkert athuga-
vert við að erlend fyrirtæki eigi við-
skipti við Kínverja, svo fremi að þau
gæti þess að aðbúnaður starfsfólks og
kjör sé með mannsæmandi hætti, ekki
síst í ljósi þeirra aðferða, sem kín-
versk stjórnvöld beita til að knýja
fram „stöðugleika“ á vinnumarkaði.
En það er engin ástæða fyrir pólitíska
ráðamenn til að flaðra upp um leið-
toga, sem skirrast ekki við að brjóta
mannréttindi þjóni það hagsmunum
þeirra. Viðskipti eru mikilvæg, en þau
eru ekki þess virði að ýta grundvallar-
atriðum á borð við mannréttindi til
hliðar til að smyrja hjólin.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
M
arkaðurinn fyrir lífræn mat-
væli hefur gerbreyst á ör-
skömmum tíma. Samkvæmt
nýrri írskri skýrslu var vöxt-
urinn á markaðnum fyrir líf-
rænan mat 13,6% árið 2006 og
veltan 36,7 milljarðar dollara. Því er spáð að árið
2011 muni markaðurinn hafa stækkað um 83% í
viðbót og veltan hafa náð 67,1 milljarði dollara.
Eftirspurn eftir lífrænum matvælum hefur aukist
á Íslandi eins og annars staðar á Vesturlöndum.
Fyrir nokkrum árum þurfti að leita í sérstakar
verslanir á borð við Heilsuhúsið til þess að kaupa
lífrænt ræktaðan mat. Nú eru deildir með lífræn-
um mat í öllum stórverslunum, hvort sem það er
Hagkaup eða Nóatún, og í nýrri lágvöruverðs-
verslun Krónunnar í Vesturbæ Reykjavíkur er
meira að segja sérstök slík deild.
Í lífrænni ræktun er hvorki notaður tilbúinn
áburður né eiturefni og ekki má nota erfðabreytt
matvæli, til dæmis í fóður. Ekki er til ein skilgrein-
ing á því hvað telst lífrænt ræktað og hvað ekki.
Til dæmis eru minni kröfur gerðar í skilgrein-
ingum Evrópusambandsins en margar verslanir
gera til þeirrar vöru, sem er í hillunum hjá þeim.
Vinsældir lífrænt ræktaðrar fæðu
E
in ástæðan fyrir hylli lífrænnar
fæðu er það orð, sem fer af iðn-
aðarfæðu og skyndibitanum.
Kúafárið árið 2000 og reglulegt
smit af völdum e-coli gerla segja
sitt. Ekki skiptir síður máli notk-
un rotvarnarefna og skordýraeiturs. Lífrænt
ræktaðir ávextir og grænmeti eru iðulega bragð-
meiri en önnur framleiðsla, og sumir halda því
fram að lífrænn matur sé ríkari af vítamínum og
annarri hollustu. Þá hefur umfjöllun um skyndi-
bitamenninguna sitt að segja. Þar má nefna bók-
ina Fast Food Nation eftir Eric Schlosser, þar
sem skyggnst er bak við tjöld skyndibitafram-
leiðslunnar og dregin upp einkar ólystug mynd, og
kvikmyndin Super Size Me, þar sem höfundurinn,
Morgan Spurlock, kannar hvaða áhrif það hefur
að borða ekkert annað en það, sem er á matseðl-
inum hjá McDonald’s, í mánuð. McDonald’s hefur
reyndar orðið að skotspæni andstæðinga fjölda-
framleiðslunnar og skyndibitamenningarinnar og
hefur verið ráðist á veitingastaði keðjunnar víða
um heim, þar á meðal í Danmörku. Sennilega er
franski sauðfjárbóndinn Jose Bove þeirra þekkt-
astur. Hann fór fyrir hópi, sem réðist á og eyði-
lagði McDonald’s-veitingastað í heimabæ hans,
Millau, og varð hálfgerð þjóðhetja fyrir vikið. Eft-
ir aðgerðina hitti hann bæði forseta Frakklands
og forsætisráðherra og gaf út metsölubók.
Sem dæmi um þær breytingar, sem hafa átt sér
stað í neyslu lífrænna matvæla, er að nú fyrir
mánaðamót fór sala á eggjum úr hænum, sem eru
lífrænt ræktaðar og fá að leika lausum hala, í
fyrsta skipti fram úr sölu á venjulegum eggjum á
Bretlandi. Almennt hefur eftirspurn eftir lífrænni
fæðu aukist gríðarlega þar í landi eins og annars
staðar. Hvað sem því líður eru lífræn matvæli þó
langt frá því að yfir taka hefðbundin matvæli.
Þjóðverjar hafa löngum verið í fararbroddi í líf-
rænum matvælum, en í Þýskalandi eru þó aðeins
fjögur prósent matvæla lífræn. Það segir þó sína
sögu að tæplega helmingur þýskra neytenda
kaupir að minnsta kosti einu sinni í mánuði lífræna
vöru. Árið 2000 drukku Þjóðverjar 320 þúsund
lítra af lífrænni mjólk á viku, en nú er drykkjan
komin upp í 2,4 milljónir lítra. Þýskir bændur hafa
ekki við að framleiða lífrænar vörur fyrir neyt-
endur og anna oft ekki eftirspurninni. Á liðnum
vetri þurfti til dæmis að flytja lífrænt ræktaðar
kartöflur inn frá Egyptalandi vegna þess að inn-
lendar kartöflur voru uppurnar.
Þrátt fyrir að lífræn matvæli séu enn sem komið
er aðeins lítill hluti af heildinni hefur hinn hraði
vöxtur eftirspurnarinnar vakið athygli stórra mat-
vöruverslana, sem enn ýtir undir aukningu. En
þessari aukningu fylgja vandamál. Hreyfingunni
fyrir hollara mataræði og lífrænum mat hafa alltaf
fylgt deilur. Ræktun lífrænna matvæla er hins
vegar orðin svo umfangsmikil að hún er orðin að
fjöldaframleiðslu, en fjöldaframleiðsla á mat var
einmitt kveikjan að hreyfingunni. Nú heyrast þær
raddir að hún hafi fjarlægst svo uppruna sinn að
byrja þurfi upp á nýtt. Orðið lífrænt sé ónýtt og
það þurfi að finna ný orð og skilgreiningar.
Í nýjasta tölublaði þýska vikuritsins Der Spieg-
el er burðargrein um lífræn matvæli þar sem
dregin eru fram þau vandræði, sem greinin er í.
Lífrænni merkingu á matvæli fylgja ýmis skilyrði
um framleiðslu þeirra, en hátt verð og vinsældir
geta gert merkinguna að gullnámu.
Í Þýskalandi hafa lágvöruverðsverslanir farið af
krafti inn á markaðinn fyrir lífrænt ræktaðar
vörur og við það hefur orðið á honum grundvall-
arbreyting. Þegar verslunarkeðjurnar Aldi og
Lidl & co. seildust inn á lífræna markaðinn hófust
þegar umræður um að það gæti bitnað á gæðum
vörunnar. Velta litlu verslananna, sem margar
hverjar eru orðnar ansi útbreiddar, hefur dregist
verulega saman, en um leið hefur verðið lækkað.
„Lífræn framleiðsla sem byggist á sífellt aukn-
um hraða og aukinni iðnvæðingu getur þegar fram
í sækir stefnt upprunalegu hugmyndinni, „gæði í
stað magns“, í hættu og breyst í andstæðu sína,“
sagði í skýrslu frá þýsku stofnuninni Stiftung
Warentest í maí. „Þegar lífrænt er annars vegar
ættu siðferðislegar kröfur eftir sem áður að vega
þyngra en gróðinn.“
Einn af fylgifiskum fjöldaframleiðslunnar á líf-
rænum matvælum er að uppruni vörunnar og
framleiðsluferli verður ógagnsætt. Það verður
miklu erfiðara að tryggja að uppruninn sé í lagi
þegar varan kemur frá landi hinum megin á hnett-
inum, en frá næsta bæ. Er hægt að treysta land-
búnaðarvörum frá Kína þar sem mengun er mikil
og skilningur á hugsuninni á bak við lífræna rækt-
un takmarkaður? Heima fyrir vakna einnig spurn-
ingar. Hvað þýðir það til dæmis þegar stærsti
eggjaframleiðandi Evrópu umbreytist á einni
nóttu í stærsta lífræna eggjaframleiðanda álfunn-
ar? Stóru verslanirnar hafa ekki þolinmæði til að
þræða litla bóndabæi með lífræna ræktun eins og
minni búðirnar gera. Þeir þrýsta einfaldlega á sína
gömlu birgja um að skipta yfir í lífrænt og gildir
einu hvernig þeir fari að því. Þá er algengt að í ein-
um reit fari fram lífræn ræktun, en í þeim næsta
hefðbundin ræktun þar sem til dæmis eru notuð
rotvarnarefni og skordýraeitur. Hvernig á að
koma í veg fyrir að efnin berist á milli og tryggt sé
að lífræna grænmetið standi undir merkjum?
Skilningur á gæðum hefur breyst: „Í stað þess
að leggja sig fram um að framleiða vöruna með
eins náttúrulegum hætti og mögulegt er, er nú allt
gert, sem leyfilegt er,“ segir í þýska tímaritinu.
„Hvort matvaran nýtist í raun til lífsviðurværis, sú
spurning er löngu hætt að koma fram. Unnendur
skyndibita geta í dag farið í næstu sjoppu og feng-
ið lífræna hamborgara, pítsu og karrípylsu og í
kvikmyndahúsunum er boðið upp á lífrænt popp,
sem er hægt að skola niður með lífrænu gosi á
meðan á hasarmyndinni stendur.“ Þetta þýðir að
ýmis efni eru sett út í matinn, hvort sem tilgang-
urinn er að auka geymsluþol eða tryggja raka.
Samkvæmt greininni er ekki lengur hægt að
treysta því að lífrænn landbúnaður sé umhverf-
isvænn og er þá af sem áður var. Þar er tekið
dæmi af kartöflubændum. Stórir kartöflubændur
eru sagðir nota koparblöndu til þess að vinna á
sveppum. Það er leyfilegt í takmörkuðum mæli á
þeirri forsendu að málmurinn sé náttúrulegur.
Notkunin er hins vegar ekki takmörkuð hjá kart-
öflubændunum heldur reglan og það mun vera
vegna þess að sá sem ekki gerir það dæmir sjálfan
sig úr leik. Andstæðingar koparnotkunarinnar
segja hins vegar að málmurinn sé eitur fyrir dýra-
líf og gróður og safnist fyrir í jarðveginum í stað
þess að eyðast.
Slælegt eftirlit, brestir og svindl
O
g hvað með eftirlitið? Eftir Der
Spiegel að dæma er það í molum í
Þýskalandi þótt það líti vel út á
pappír. „Ástæðan er sú að eftirlits-
fyrirtækin eru í samkeppni hvert
við annað. Ef eftirlitsmaður geng-
ur hart að viðskiptavini sínum getur sá síðarnefndi
einfaldlega leitað til mildara eftirlitsfyrirtækis.
Eða ódýrara, því að verðið er ekki alltaf það
sama.“
Undanfarið hafa ýmsir brestir og svindl komið
upp. Það gerist þó sjaldnast vegna árvekni eftir-
litsmannanna, heldur eru yfirleitt uppljóstrarar á
ferð. Í fyrra komst til dæmis upp um svínabónda,
sem hafði selt venjuleg svín til slátrunar sem líf-
rænt ræktuð svín. Því fylgir miklu meiri fyrirhöfn
að rækta lífræn svín, en venjuleg svín. Evrópu-
sambandið hefur sett tilteknar reglur, en helstu
verslanakeðjurnar í Þýskalandi fyrir lífrænar
vörur, bioland, Demeter og Naturland, hafa sett
mun stífari kröfur og vilji bændur koma vörum
sínum í hillurnar hjá þeim verða þeir að virða skil-
yrðin. Umræddur svínabóndi var hins vegar ekki
tilbúinn til þess. Það var ekki eftirlitið, sem kom
upp um bóndann, heldur hafði hann keypt venju-
leg svín hjá öðrum bónda og selt sem lífrænt rækt-
uð svín. Þeim bónda fannst hann hins vegar hafa
verið hlunnfarinn og kom upp um svindlið. Þetta
er eitt tilfelli af mörgum þar sem reynt er að
svindla á kerfinu og óttast margir að það sé ein-
ungis spurning um það hvenær stórhneyksli komi
upp í greininni.
Um þessar mundir fer lífræn ræktun fram í 120
Laugardagur 8. september
Reykjavíkur