Morgunblaðið - 08.10.2007, Qupperneq 22

22 MÁNUDAGUR 8. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í FRÉTTUM Ríkissjónvarpsins
á sunnudaginn var fjallað um ásetn-
ing þeirra sem stunda höfuðbeina-
og spjaldhryggj-
armeðferð um að
lækna einhverfu. Ég
vakti athygli á þessum
skottulækningum í
Morgunblaðinu og var
kallaður í viðtal sama
dag. Ber að þakka
Ríkissjónvarpinu
framtakið þótt menn
hafi verið heldur gír-
ugir til klippinganna.
Stanley Robinson
hélt því fram í frétta-
tímanum að með léttri
snertingu (sem er ekki
nema u.þ.b. 5 g samkvæmt öllum
bókum um þessa meðferð) mætti
færa í lag aflagaðan efsta hryggj-
arlið í fólki. Þegar það hefur verið
gert opnast fyrir blóðstreymi til
heilakjarnans og þá gerast krafta-
verkin. Einhverft barn eða ungling-
ur læknast, horfist í augu við þig,
tjáir sig og tekur upp eðlileg sam-
skipti við annað fólk.
Það ögrar almennri skynsemi svo
ekki sé meira sagt að láta sér detta
í hug að létt snerting yfirborðs húð-
ar hafi einhver áhrif á liði, taugar,
blóðflæði til heila eða ástand heila-
og mænuvökva eins og þessi skottu-
læknir ímyndar sér og heldur fram
upp í opið geðið á upplýstum al-
menningi. Að sjálfsögðu kemur
þetta ekki heim og saman við neitt
sem við vitum um líffærafræði.
Þegar þessi ágæti maður var
spurður um efasemdir fagmanna
um gildi lækningaaðferða hans
sneri hann öllu á haus. Hann benti
þeim sem efast á að opna hug sinn
og reyna að afsanna
fullyrðingar hans. Hér
er sönnunarbyrðinni
snúið við. Þeir sem
halda því fram að ein-
hver meðferð hafi
lækningagildi þurfa að
færa fyrir því rök og
hafa fyrir því ein-
hverjar heimildir úr
rannsóknum sem hægt
er að leggja mat á. Allt
skynsamt fólk gerir
sér grein fyrir því að
þannig verður það að
vera. Annars þyrftu
vísindamenn að eyða öllum sínum
tíma í að afsanna og hrekja hind-
urvitni í stað þess að prófa eitthvað
sem hefur hugsanlegt gagn og gildi.
Í fréttatíma Ríkissjónvarpsins
kom einnig fram að Stanley þessi
Robinson ætlar að vera svo örlátur
að halda fyrirlestur yfir foreldrum
einhverfra barna alveg ókeypis.
Hvers vegna snýr hann sér að for-
eldrum einhverfra barna? Hvers
vegna reynir hann ekki að sann-
færa lækna og sálfræðinga sem
bera ábyrgð á þjónustu við þessi
börn og foreldra þeirra? Maður
skyldi halda að þessar stórkostlegu
nýjungar ættu erindi til þeirra!
Skýringin á þessum undarlega for-
gangi er einföld. Grillufangara
þessum þykir mestu skipta að
blekkja fólk og búa til eftirspurn
handa þeim sem hann þóttist vera
að „kenna“ núna um helgina. Þegar
þetta fólk hefur féflett foreldra ein-
hverfra barna og unglinga verður
það vafalaust tilbúið til að borga
fyrir dýrara námskeið eftir áramót-
in. Til dæmis um aðferð höfuðbeina-
og spjaldhryggjarjöfnunar til að
laga lesblindu.
Við getum hlegið að þeirri grillu
að það sé allra meina bót fyrir
stríðalda Íslendinga að fljúga til
Póllands og kúka í umsjá lækna í
hvítum sloppum. Það er ekki nokk-
ur leið að hlæja þegar loddari kem-
ur fram, tekur hóp fólks í læri og
sendir það út af örkinni til að hafa
foreldra barna með þroskafrávik að
féþúfu.
Skottulæknir í sjónvarpi
Pétur Tyrfingsson skrifar um
þær fullyrðingar að höf-
uðbeina- og spjaldhryggj-
armeðferð geti m.a. læknað
einhverfu
» Það ögrar almennriskynsemi að láta sér
detta í hug að létt snert-
ing yfirborðs húðar hafi
einhver áhrif á liði,
taugar, blóðflæði til
heila eða ástand heila-
og mænuvökva …
Pétur Tyrfingsson
Höfundur er sálfræðingur á geðsviði
Landspítala, formaður Sálfræðinga-
félags Íslands og stundakennari í sál-
fræði við Háskóla Íslands.
ÞUNGLYNDI er einn dýrasti
sjúkdómur á heimsvísu. Með-
ferðin ein og sér er ekki svo dýr
þegar þunglyndi er borið saman
við aðra langvinna
sjúkdóma; mesti
kostnaðurinn verður
til vegna röskunar á
félagslegri virkni. Þar
vega þyngst neikvæð
áhrif á vinnugetu;
minni afköst en ella,
tíðar veikinda-
fjarvistir og jafnvel
algjör óvinnufærni
um tíma. Minnkuð af-
köst hafa neikvæð
áhrif á afkomu við-
komandi, á afkomu
þess sem hann/hún
vinnur fyrir og að lokum er það
samfélagið allt sem tapar, að
ótöldum þeim kostnaði sem ekki
reiknast til fjár, vegna þjáninga
sem fylgja þunglyndi, fyrir þann
veika og umhverfi hans.
Nú skyldi maður ætla að það
væri einfalt mál að draga úr
þessum kostnaði, meðferð á að
skila árangri. Þar koma upp ýmis
vandamál. Það er niðurstaða
þeirra sem vel þekkja til, að
þunglyndi er mjög vangreint,
jafnvel þó viðkomandi leiti sér að-
stoðar vegna heilsuvanda, en það
er ekki alltaf raunin. Verulegur
hluti þunglyndra fær því ekki
meðferð, aðrir löngu eftir að
sjúkdómurinn hefur lagst á með
fullum þunga. Eftir að meðferð er
byrjuð er hún stundum ónóg, og
brottfall úr meðferð getur verið
töluvert. Rannsóknarniðurstöður
í almennu heilsugæslunni hafa
sýnt, að til að vinna gegn þessu
má með reglubundinni eftirfylgd
heilbrigðisstarfsmanns tryggja
meiri skilvirkni, jafnvel með
stuttu símtali öðru hvoru eftir að
meðferð er hafin.
En betur má ef duga skal. Ný-
lega hafa birst niðurstöður úr
mjög athyglisverðri tilraun til að
gera meðferð þunglyndis enn
skilvirkari. Tilraunin var gerð við
bandarískar aðstæður, en þar
semja veitendur og greiðendur
um magn og fyr-
irkomulag þjónustu.
Í stuttu máli, þá var
um mjög stórt verk-
efni að ræða, sem
var unnið í samvinnu
nokkurra stórfyr-
irtækja, trygginga-
félags sem sérhæfir
sig í tryggingum á
geðröskunum og vís-
indamanna við Har-
vard-háskólann.
Skimað var fyrir
þunglyndi meðal
starfsmanna fyr-
irtækjanna og eins voru ýmsir
vinnutengdir þættir metnir. Þeim
sem greindust með þunglyndi var
boðin meðferð. Helmingur þeirra
var hvattur til að leita sér hefð-
bundinnar meðferðar (til heilsu-
gæslu, sérfræðinga í geðrösk-
unum, lyfja- og/eða
samtalsmeðferð). Hinn helming-
urinn fékk hefðbundna meðferð
auk reglubundinnar eftirfylgdar
símleiðis í formi hvatningar til að
fylgja eftir meðferð um leið og
lagt var mat á árangur. Ef þörf
krafði voru meðferðaraðila veittar
upplýsingar um stöðu og jafnvel
ráð um hvernig gera mætti með-
ferðina skilvirkari.
Niðurstöður voru athyglisverð-
ar. Þar sem eftirfylgdinni var
beitt varð árangur marktækt
betri í sex og 12 mánaða mati.
Þunglyndiseinkenni voru minni
en hjá þeim sem enga eftirfylgd
fengu og unnar vinnustundir
marktækt fleiri, allt að tvær fleiri
vinnuvikur á ársgrundvelli.
Vinnufærni er aðeins einn þátt-
ur í almennum lífsgæðum sem
raskast í þunglyndi, en þar sem
vinnufærni er mikilvægur hluti
sjálfsmyndar flestra þá end-
urspeglar hún færni á öðrum
sviðum, eins og í fjölskyldu-
hlutverki og í tengslum við aðra.
Þessi rannsókn hefur sýnt fram
á gildi þess að virk hvatning til
að taka þátt í meðferð og eft-
irfylgd skilar meiri bata en ella.
Enn er eftir að meta hvort eft-
irfylgd í þessu verkefni hafi svar-
að kostnaði. Flest bendir til að
svo sé, því fyrir utan kostnað við
skimun og greiningu þá fór ekki
mikil vinna í eftirfylgdina sjálfa.
Linun þjáninga ein og sér er líka
grundvallaratriði í meðferð, óháð
kostnaði.
Spurningin er því á hvern hátt
hægt er að gera greiningu og
meðferð þunglyndis á Íslandi enn
skilvirkari. Forvarnarverkefnið
Þjóð gegn þunglyndi hefur staðið
fyrir margvíslegri fræðslu fyrir
fagfólk og almenning til að gera
fólk meðvitaðra um þunglyndi og
nauðsyn skilvirkrar meðferðar.
En alltaf má gera betur. Það
væri áhugavert að skoða hvort
hægt er að taka upp þá leið sem
að ofan er lýst og laga hana að
íslenskum aðstæðum með sam-
vinnu sjúklinga, meðferðaraðila
og aðila sem líta mætti á sem
faglegan umboðsmann greiðanda.
Að auka skilvirkni
í meðferð þunglyndis
Högni Óskarsson skrifar um
læknismeðferð á þunglyndi »Meðferðin ein og sérer ekki svo dýr þeg-
ar þunglyndi er borið
saman við aðra lang-
vinna sjúkdóma; mesti
kostnaðurinn verður til
vegna röskunar á fé-
lagslegri virkni.
Högni Óskarsson
Höfundur er geðlæknir og hefur verið
formaður forvarnarverkefnis land-
læknis, Þjóð gegn þunglyndi und-
anfarin ár.
HEFUR hratt vaxandi áfeng-
isneysla á Norðurlöndum leitt til þess
að heilsutjón og annar skaði af völd-
um áfengis hafi aukist í sama mæli?
Svörin við þessari spurningu er að
finna í enskri útgáfu tímaritsins
NAT, Nordiska alkohol- og narko-
tikatidskrift (2007, Vol. 24, Supple-
ment) en þar birtust nýlega nið-
urstöður úr norrænum rannsóknum á
sambandinu á milli áfengisneyslu og
tjóns af völdum áfengis. Verkefnið
var unnið að frumkvæði NAD, nor-
rænu rannsóknamið-
stöðvarinnar í vímu-
efnamálum. Markmið
rannsóknarverkefn-
isins voru að kanna
hvort tjón af völdum
áfengis hefði aukist í
kjölfar aukinnar áfeng-
isneyslu á Norð-
urlöndum, rannsaka
þróunina í hverju landi
fyrir sig og bera saman
áfengistengd vandamál
á milli landanna. Rann-
sóknin náði til tímabils-
ins 1990 til 2004 og
rannsóknargögnin voru sótt í op-
inberar skýrslur hjá hagstofum land-
anna, afbrotatölfræði, heilbrigð-
isskýrlsur og rit einstakra
rannsóknarstofnana. Niðurstöðurnar
eru óvæntar og hafa vakið nokkra at-
hygli.
Misræmi milli þróunar áfeng-
isneyslu og áfengistengds tjóns
Í Finnlandi og Danmörku er
greinilegast að heildarneyslan og
tjónið fylgjast að. Í Danmörku hefur
áfengisneysla lengi verið mikil (11-12
lítrar) og tíðni áfengisvandamála há
og þetta samband hefur haldist
óbreytt. Í Finnlandi hefur vaxandi
áfengisneysla frá 9 í 10,5 lítra í lok tí-
unda áratugarins leitt til þess að tíðni
allra áfengistengdra vandamála hef-
ur hækkað. Áfengisneysla í Svíþjóð
hefur verið nokkuð stöðug, en hefur
þó aukist síðustu ár (úr 8 í 10 lítra)
einkanlega í Suður-Svíþjóð. Í þeim
landshluta hefur tjón af völdum
áfengis aukist meira en annars staðar
í Svíþjóð svo að þar er samræmi á
milli vaxandi áfengisneyslu og meiri
skaða. Í Noregi hefur áfengisneysla
aukist (úr 6,4 í 7,5 lítra) en áfeng-
istengd dánartíðni hefur þróast í öf-
uga átt. Ein skýring á þessari lækkun
getur verið tæknilegs eðlis vegna
færri krufninga og ónákvæmari
greininga á dánarorsökum. Önnur
skýring kann að vera sú að heild-
arneyslan hefur vaxið vegna auk-
innar neyslu léttra vína, sem hafi leitt
til skaðlausari drykkjusiða eins og að
drekka vín með mat. Norsk af-
brotatölfræði sýnir á hinn bóginn að
ofbeldi og handtökum vegna ölvunar
hefur fjölgað svo og sjúkrahúsvist-
unum.
(Sjá töflu)
Á tímabilinu frá 1988 til 2004 jókst
áfengisneysla á Íslandi úr 4,6 lítrum í
6,7 lítra af hreinu áfengi á hvern íbúa
15 ára og eldri. Þessi 46% aukning er
hraðari og meiri en í hinum lönd-
unum. Þess vegna hefði mátt búast við
því að heilsutjón og annar skaði af
völdum áfengis ykist á svipuðum
hraða. Sú tilgáta stenst
ekki því að niðurstöður
voru þær að á tímabilinu
dró úr ofbeldisbrotum,
ölvunarakstri, slysum af
völdum ölvunaraksturs
og ölvun á almannafæri.
Eina undantekningu er
að finna frá hinni al-
mennu þróun því að árið
2000 fjölgaði ofbeld-
isbrotum, ölvunarakstri
og ölvun á almannafæri,
þegar afgreiðslutími veit-
ingahúsa í Reykjavík var
gefinn frjáls. Tíðni áfeng-
istengdra sjúkdóma og dánartíðni var
stöðug eða lækkaði lítillega á rann-
sóknartímabilinu.
Meginskýringin á því að ofan-
greindum áfengistengdum vanda-
málum hefur ekki fjölgað hér á landi í
takt við aukna áfengisneyslu er líklega
víðtækt AA-starf og umfangsmikil
áfengismeðferð. Árið 2004 höfðu 6,4%
þjóðarinnar farið í meðferð vegna
vímuefnavandamála hjá SÁÁ. Sama ár
var fjöldi AA-funda kominn yfir 300
svo að mörg þúsund manns sækja
reglulega AA-fundi. Ef ekki hefði ver-
ið fyrir AA-starf og meðferð er senni-
legt að fleiri einstaklingar hefðu
greinst með áfengistengda sjúkdóma
og dáið af þeirra völdum.
Heildarneysla áfengis og
stórneytendur
Þótt aukning heildarneyslu áfengis
leiði ekki samstundis og sjálfkrafa til
sömu þróunar á öllum meinsemdum,
sem áfengi getur haft í för með sér,
álykta höfundar rannsóknanna að
ástæða sé til að gera ráð fyrir mark-
tæku sambandi á milli heildarneyslu
og tjóns af völdum áfengis. Ef áfeng-
isneysla hér á landi myndi minnka
drægi væntanlega úr áfengistengdum
vandamálum og þörf fyrir meðferð.
Vaxi áfengisneyslan og nýir neyslu-
hópar auka áfengisneyslu sína eru lík-
ur á að stórneytendum fjölgi eins og
staðfest hefur verið í fjölda rannsókna.
Þar sem stórneytendum er hætt við
heilsutjóni og félagslegum vanda-
málum af völdum áfengis má búast við
heildaraukningu skaðans þegar til
lengri tíma er litið. Einnig má gera ráð
fyrir hærri tíðni stórdrykkju eða lotu-
drykkju þegar heildarneysla áfengis
eykst, sem eykur hættuna á bráðum
áfengisvandamálum eins og ofbeld-
isverkum og slysum.
Sveiflur í áfengis-
neyslu og tjón af
völdum áfengis
Hildigunnur Ólafsdóttir fjallar
um vaxandi áfengisneyslu á
Norðurlöndunum
Hildigunnur Ólafsdóttir
» Ástæða er til aðgera ráð fyrir
marktæku sambandi
á milli aukinnar
heildarneyslu áfeng-
is og tjóns af völdum
áfengis þótt sam-
bandið rofni tíma-
bundið.
Höfundur er dr. philos. í afbrotafræði
og hefur starfað við áfengisrann-
sóknir um árabil.
Danmörk Finnland Ísland Noregur Svíþjóð
Heildarneysla Stöðug Fyrst minnkandi,
síðan vaxandi
Vaxandi Vaxandi
Stöðug,
vaxandi
síðustu ár,
sérstaklega í
S-Svíþjóð
Dánartíðni Stöðug Fyrst stöðug,
síðan hækkandi
Stöðug Minnkandi
Stöðug,
hækkandi í S-
Svíþjóð
Sjúkrahúsinnl.
v. undir-
liggjandi
áfengistengdra
sjúkdóma
Nokkur
fjölgun
Fjölgandi Fækkandi Fjölgandi Stöðug,
fjölgandi
síðustu ár
Tíðni afbrota
og afskipta
lögreglu
Breytil. Fyrst lækkandi,
síðan hækkandi
Lækkandi Hækkandi Breytileg