Morgunblaðið - 30.10.2007, Blaðsíða 20

menntun
20 ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Arnheiður Gígja Guðmundsdóttir lauknýlega rannsókn sinni á birting-armyndum eineltis í framhalds-skólum á Íslandi og áhrifum eineltis
á líðan, skólagöngu og daglegt líf þolenda. Hún
tók opinská viðtöl við sex nema sem höfðu orð-
ið fórnarlömb eineltis í framhaldsskólum og
móður einnar stúlku sem hafði upplifað þessa
erfiðu reynslu. Þar sem um meistaraverkefni
var að ræða var Vanda Sigurgeirsdóttir, lektor
við Kennaraháskóla Íslands, var meðleiðbein-
andi Arnheiðar Gígju og unnu þær að grein
sem birtist í Uppeldi og menntun ásamt Sif
Einarsdóttur, dósent við félagsvísindadeild HÍ
og aðalleiðbeinanda verkefnisins.
– Því hefur oft verið haldið fram að einelti
fyrirfinnist ekki í framhaldsskólum þar sem
einstaklingar séu orðnir þroskaðri en þegar
þeir voru á grunnskólastiginu. Rannsókn þín
hefur þó leitt allt annað í ljós?
,,Því miður sýna niðurstöður mínar að ein-
elti á sér stað í framhaldsskólum landsins og
það er fyrst og fremst af félagslegum og and-
legum toga. Grimmileg framganga sumra
nemenda kom á óvart,“ segir Arnheiður Gígja.
„Í viðtölunum sem ég tók mátti greina fjórar
gerðir áreitni sem nemendur höfðu orðið fyrir:
Hunsun og höfnun, grín, illt umtal og mis-
kunnarlausar athugasemdir.
Þessar niðurstöður eru í samræmi við nið-
urstöður fyrri rannsókna sem benda til að and-
legt og félagslegt einelti aukist með aldrinum.
Það sem kom hins vegar einna mest á óvart í
niðurstöðunum er hversu greinilegt er að hið
félagslega landslag framhaldsskólans ýtir und-
ir að einelti af þessu tagi fái þrifist og þol-
endum fannst lítið vera gert í eineltismálum.“
Alvarlegt fyrir skólasamfélagið
– Hverjar eru algengustu afleiðingar slíks
eineltis?
„Afleiðingarnar geta verið mjög alvarlegar
fyrir alla aðila í skólasamfélaginu en einkum
fyrir þolendur. Þeir lýstu mikilli vanlíðan,
kvíða, þunglyndi, skömm, litlu sjálfstrausti,
einmanaleika, fjarveru, brotthvarfi frá skóla
og jafnvel sjálfsvígstilraunum.
Eineltið hefur einnig haft áhrif á skólagöngu
flestra viðmælenda minna. Fleiri rannsóknir
styðja þá niðurstöðu að hluti framhalds-
skólanema eigi erfitt uppdráttar félagslega og
mætti nefna að fram hefur komið að um fjórð-
ungur þeirra telur sig eiga erfitt með að eign-
ast vini.
Skýringar á því hvers vegna einelti í fram-
haldsskólum hefur lítið verið til umræðu hing-
að til gætu verið tvíþættar. Í fyrsta lagi er ein-
eltið aðallega félagslegt og því óáþreifanlegt
og erfitt að koma auga á það. Í annan stað
kemur skýrt fram í þessari rannsókn að þol-
endur vilja helst ekki segja frá eineltinu þar
sem þeir skammast sín fyrir að hafa orðið fyrir
því og hafa ekki trú á að fá lausn sinna mála.
Ungt fólk í framhaldsskóla vill ekki gerast
„klöguskjóður“. Það kemur berlega fram að
með auknum aldri minnkar vilji nemenda til að
greina frá vanda sínum.“
– Hafa hinir dæmigerðu hópar eða klíkur
sem myndast gjarnan í framhaldsskólum áhrif
á þróun eineltis í viðkomandi skóla?
,,Allir þátttakendur rannsóknarinnar töluðu
um klíkur og hópa í skólum sínum og að hópa-
skiptingin væri skýr. Hver hópur hefur sín
einkenni og skólarnir raunverulega líka.
Stúlka ein sem var þolandi eineltis sagði að
skólinn hennar væri ,,klíkuskóli“ og ef menn
væru ekki í klíkunni vildi enginn þekkja þá eða
kærði sig um að tala við þá. Í skólanum hennar
væri það „lúkkið“ sem skipti öllu máli. Önnur
sagði að hún hefði fundið sér nýjan vinahóp í
framhaldsskólanum og sagði: „En sá hópur
„fittaði“ ekki alveg inn og þá fóru þeir (gerend-
urnir) að „bögga“ vini mína líka fyrir hvað við
værum öðruvísi og út úr.“
Nemendurnir töluðu um að hver hópur ætti
sitt svæði og að hópaskiptingin væri þannig að
litið væri niður á suma hópa og upp til ann-
arra.“
Tæknilegt einelti hafið yfir tíma og rúm
– Spila SMS og MSN einhverja rullu í ein-
eltismálum?
„Því miður virðist svo vera. Það fer fram
tæknivætt einelti í formi bloggsíðna, SMS-
skilaboða, upphringinga í farsíma, MSN-
spjallrása og jafnvel vídeósýninga. Þolend-
urnir sem tóku þátt í rannsókninni höfðu allir
upplifað slíkt einelti í einhverri mynd.
Birtingarmynd tæknilegs eineltis er sérstök
að því leyti að hún er hafin yfir tíma og rúm.
Þolandinn er fullkomlega varnarlaus og getur
fengið skilaboð hvar og hvenær sem er.
Ein stúlknanna í rannsókninni talaði mikið
um blogg- og heimasíðurnar og hversu hættu-
legar þær gætu verið því mögulegt væri að
koma frá sér efni án þess að nokkur vissi hver
höfundur væri, eða um hvern væri rætt. Önnur
stúlka sem er þolandi eineltis sagði að blogg-
síðurnar væru endalausar; öllum opnar og fólk
væri stundum að segja þar mjög klúra hluti
sem gætu verið niðurlægjandi fyrir viðkom-
andi. Fórnarlömbin væru því í rauninni mjög
varnarlaus.
Gemsar eru einnig mikið notaðir til að áreita
og hrella fólk – og er um að ræða bæði upp-
hringingingar og SMS-skilaboð. Allar stúlk-
urnar í rannsókninni höfðu orðið fyrir slíkri
áreitni og tvær þeirra fengu beinlínis hótanir.
Í umræðu nemendafélagshópsins kom fram
að myndbönd væru notuð til að hæðast að fólki
og gera grín að því og væru stundum sýnd
stórum hópi nemenda í skólanum.
Það er vert að hafa í huga að þessi rannsókn
byggist á viðtölum við fáa einstaklinga og því
mikilvægt að halda áfram að rannsaka einelti í
framhaldsskólum nánar.“
Vilja helst ekki segja frá eineltinu
Hunsun og höfnun, grín, illt
umtal og miskunnarlausar at-
hugasemdir eru meðal þeirra
gerða áreitis sem nemendur í
framhaldsskóla verða fyrir.
Hrund Hauksdóttir ræddi við
Arnheiði Gígju Guðmunds-
dóttur sem nýlega lauk rann-
sókn á birtingarmyndum ein-
eltis í framhaldsskólum á
Íslandi.
Morgunblaðið/Jim Smart
Einelti Þolendur vilja helst ekki segja frá eineltinu þar sem þeir skammast sín fyrir að hafa orðið fyrir því og hafa ekki trú á að fá lausn sinna mála.
Afleiðingarnar geta verið mjög al-
varlegar fyrir alla aðila í skóla-
samfélaginu en einkum fyrir þol-
endur. Þeir lýstu mikilli vanlíðan,
kvíða, þunglyndi, skömm, litlu
sjálfstrausti, einmanaleika, fjar-
veru, brotthvarfi frá skóla og jafn-
vel sjálfsvígstilraunum.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Þrífst of vel Arnheiður Gígja segir að einna
mest hafi komið á óvart hversu greinilegt er
að félagslegt landslag framhaldsskólans ýti
undir að einelti af þessu tagi fái þrifist.
Vanda Sigurgeirsdóttir er lektor í tóm-
stundafræði og umsjónarmaður tóm-
stundaleiðar Kennaraháskóla Íslands. Hún
hefur mikla reynslu af eineltismálum, hef-
ur gefið út kennsluefni og gert stóra
rannsókn um kennara og einelti. Auk þess
hefur hún haldið fyrirlestra víða um land
um einelti á vinnustöðum.
– Er einhver eðlismunur á framkvæmd
eineltis í framhaldsskólum og á vinnustöð-
um hjá eldri einstaklingum?
,,Nei, það er í raun ekki mikill munur
þarna á. Munurinn er fyrst og fremst á
einelti í grunnskólum og svo einelti meðal
þeirra sem eldri eru því með aldrinum þá
minnkar hið beina líkamlega einelti en
það óbeina, andlega og félagslega, heldur
áfram. Það er einkennandi fyrir einelti
bæði meðal nemenda í framhaldsskólum
og á vinnustöðum fullorðinna.“
– Hver eru helstu úrræði fyrir þolendur
eineltis að þínu mati?
„Mér finnst mikilvægt að tala fyrst um
forvarnir gegn einelti því ef þeim er beitt
með góðum árangri þá er lítil þörf fyrir
úrræði. Í því sambandi skiptir miklu máli
að hafa góðan anda sem einkennist af vin-
áttu, væntumþykju, virðingu og umburð-
arlyndi. Þeir sem vinna með hópa, hvort
sem um er að ræða bekk í framhaldsskóla,
skátaflokk, íþróttalið eða starfshóp á
vinnustað ættu að vinna að því hörðum
höndum að andinn í hópnum sé þannig að
einelti viðgangist ekki.
Rannsóknir sýna okkur aftur á móti að
forvarnirnar takast ekki nógu vel hjá okk-
ur því um 3-10% nemenda og starfsfólks á
vinnustöðum verða fyrir einelti. Afleið-
ingar eineltis eru skelfilegar fyrir þá sem
lenda í því en einnig fyrir umhverfið og
þjóðfélagið í heild. Einelti kostar t.d. sam-
félag okkar gríðarlega mikla peninga, svo
ekki sé minnst á alla þjáninguna sem því
fylgir.
Helstu úrræði fyrir þolendur eineltis í
framhaldsskólum eru að mínu mati m.a.
þau að fá gerendur til að hætta að leggja í
einelti og að settar séu skýrar sameign-
legar reglur um einelti í hverjum skóla.
Því þarf að vera til staðar markviss
fræðsla fyrir nemendur, kennara og starfs-
fólk framhaldsskólanna.
Þolendur eiga að geta leitað til náms-
ráðgjafa framhaldsskólanna og þeir eiga
að kæra eineltið ef aðrar leiðir hafa reynst
árangurslausar.
Að lokum vil ég segja að rannsóknin
hennar Gígju leiddi í ljós að þolendum
þótti viðbrögð framhaldsskólanna við ein-
elti ekki bera árangur og fannst þau ein-
kennast af úrræðaleysi. Greinilegt er því
að hér er verk að vinna fyrir framhalds-
skóla landsins.“
Mikilvægt að ræða
forvarnir gegn einelti
Of lítill gaumur Vanda bendir á að í um-
ræðunni um einelti hafi framhaldsskólum
verið gefinn alltof lítill gaumur og að við
verðum að opna augun fyrir því.