Morgunblaðið - 26.11.2007, Page 16

16 MÁNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VESTURHEIMI
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
UNDANFARNA daga hefur dr. Bjarki Svein-
björnsson ferðast um „íslenskar“ nýlendur í
Vesturheimi í boði Þjóðræknisfélags Íslend-
inga í Vesturheimi, INL, og íslenska félagsins
í Calgary og kynnt tónlistarsögu og tónmenn-
ingu Íslendinga vestra.
Fyrir nokkrum árum byrjaði Bjarki, sem þá
var tónlistarstjóri Ríkisútvarpsins, að leita eft-
ir upplýsingum um vestur-íslensk tónskáld og
verk þeirra. Hann hélt fyrirlestur í Manitoba-
háskóla í Winnipeg um þróun tónlistar á Ís-
landi frá landnámi til loka 19. aldar fyrir tæp-
lega fjórum árum. Bjarki hafði áður rekist á
grein eftir Gísla Jónsson um 15 tónskáld
vestra og notaði tækifærið og óskaði eftir frek-
ari upplýsingum um þá og aðra tónlistarmenn.
Sumarið 2005 fór hann með dr. Jóni Hrólfi Sig-
urjónssyni í ferð um Norður-Dakóta og Mani-
toba til að safna saman heimildum í máli og
myndum um efnið. Í desember í fyrra fóru þeir
í sömu erindagjörðum til Calgary, þar sem
þeir hittu meðal annars barnabarn Svein-
björns Sveinbjörnssonar tónskálds.
Fyrirlestraröð
Í haust hélt Bjarki fyrirlestur um efnið á
þingi Þjóðræknisfélags Íslendinga í Þjóð-
menningarhúsinu og undanfarnar tvær vikur
hefur hann fetað sig til austurs frá vest-
urströnd Bandaríkjanna með fróðleikinn eftir
að hafa byrjað fyrirlestraröðina í Calgary.
Þaðan fór hann til Blaine í Washington-ríki og
vakti koma hans þónokkra athygli í þessum
um 4.000 manna bæ rétt sunnan við landamæri
Kanada. Staðarblaðið, the Northern Light,
greindi frá viðburðinum með mynd af Bjarka á
forsíðu og í grein í blaðinu hvatti Rob Olason
lesendur til að aðstoða Bjarka í efnisöfluninni.
Í Blaine tók Bjarki meðal annars viðtal við
Leonard Breidfjord sem verður 91 árs í janúar
á næsta ári.
Frá Blaine hélt Bjarki til Edmonton í Al-
berta og þaðan til Vatnabyggðar í Saskatchew-
an en þar hélt hann erindi í Wynyard og Foam
Lake. Á morgun flytur hann svo erindi í Nor-
ræna húsinu í Winnipeg og í Minneapolis á
föstudag.
Söfnun heimilda og muna
Bjarki segir að tilgangurinn með ferðinni sé
annars vegar að halda fyrirlestrana, þar sem
hann fjallar um nokkra fulltrúa af fyrstu kyn-
slóð vestur-íslenskra tónlistarmanna, og hins
vegar að hitta fólk, sem þekkir tónlistarmenn
og aðra listamenn af íslenskum ættum frá við-
komandi svæði, til að afla frekari upplýsinga.
Hann segir að í ferðinni sumarið 2005 hafi
hann og Hrólfur áttað sig á því að listinni,
myndlist, tónlist og annarri list, hafi illa verið
sinnt á þessum vettvangi og ekki seinna
vænna. Þeir hafi sett upp síðu á netinu (http://
ismus.musik.is/Apps/WebObjects/Is-
mus2.woa/1/wa/dp?id=1000056) með löngum
nafnalista í þessum listgreinum í þeim tilgangi
að vekja fólk vestra til umhugsunar með upp-
lýsingagjöf í huga um þessa listamenn. Síðan
hafi borist víða og þegar væru farnar að berast
ábendingar og gagnlegar upplýsingar.
Bjarki og Hrólfur hafa safnað miklu efni á
ferðum sínum. Í því sambandi má nefna viðtal
við Audrey Fridfinnson um afa hennar, Jón
Friðfinnsson, tónlistarkennara og tónskáld í
Winnipeg, en þegar efnt var til samkeppni um
kantötu til flutnings á alþingishátíðinni 1930
sendi hann kantötu í samkeppnina. Hátíð-
arkantata hans var frumflutt í Winnipeg 1936.
Nótur af verkum Jóns sem samin voru fyrir
söng eru á íslenska bókasafninu við Manitoba-
háskóla og segir Bjarki að ætlunin sé að þessi
sönglög sem og lög annarra vestur-íslenskra
tónskálda, sem sömdu lög sín við ljóð á ís-
lensku, verði hljóðrituð og þannig gerð að-
gengileg sem liður í miðlun menningarinnar.
Fanga möguleikana
Athygli vekur að árið 1910 voru 20 íslenskir
hljóðfærakennarar í Winnipeg. Bjarki segir
merkilegt hvað Íslendingar vestra voru fljótir
að fanga möguleikana og fyrir aldamótin 1900
hafi þeir víða stofnað og tekið þátt í lúðrasveit-
um. 1897 hafi til dæmis verið 19 manna lúðra-
sveit í Winnipeg og 15 meðlimanna hafi verið
íslenskir. Margir vesturfaranna hafi aldrei
heyrt kór syngja en veki samt fljótlega athygli
sem tónskáld vestra. Í því sambandi nefnir
hann að vestur-íslensku tónskáldin hafi meðal
annars sótt sér þekkingu með aðstoð langspils
og í gegnum bréfaskóla frá Chicago í Banda-
ríkjunum og víðar.
Merk tónlistarsaga Íslendinga vestra
Morgunblaðið/Steinþór Guðbjartsson
Tónlistarsaga Dr. Bjarki Sveinbjörnsson er á ferð um „íslenskar“ nýlendur í Vesturheimi
þessa dagana og kynnir tónlistarsögu og tónmenningu Íslendinga vestra.
Í HNOTSKURN
» Jónas Hallgrímsson og SigríðurKristjánsdóttir fluttu frá Fremsta-
Felli í Köldukinn til Vesturheims 1874
og bjuggu lengst af í Norður-Dakóta.
» Bjarki Sveinbjörnsson telur aðSteingrímur Hall, sonur þeirra sem
fæddist í Winnipeg 1877, sé fyrsti ein-
staklingurinn af íslenskum ættum til að
ljúka háskólaprófi vestra í tónlist.
» Steingrímur Hall og Sigríður Jóns-dóttir Hördal söngkona mörkuðu
djúp spor í tónlistarlíf Winnipeg.
Bjarki Sveinbjörnsson
kynnir tónmenninguna
VESTURLAND
Stykkishólmur | Það vekur athygli ferðamanna
sem heimsækja Stykkishólm hve mikil vakning
hefur orðið í að gera upp gömul hús á síðustu ár-
um. Gömul hús sem voru í
niðurníðslu og beið ekkert
annað en að vera rifin hafa
verið gerð upp og fengið
nýtt líf.
Einn þeirra sem hafa
komið nálægt þessari upp-
byggingu er Baldur Þor-
leifsson, smiður í Stykk-
ishólmi. Hann er með eigin
atvinnurekstur og oft með
nokkra menn í vinnu. Síðastliðin ár hefur hann
að mestu fengist við að endurbyggja gömul hús.
Baldur er Dalamaður, uppalinn á Harastöð-
um á Fellsströnd. Hann kom til Stykkishólms
árið 1984 til að vinna í sláturhúsi. Að lokinni
sláturtíð fór hann að leita sér að vinnu og fékk
vinnu hjá Trésmiðju Stykkishólms. Þremur
mánuðum síðar var hann kominn á samning.
„Ég ætlaði að verða lögreglumaður,“ segir
Baldur, „en mér leist ekki á að starfa sem slíkur
í svona litlu samfélagi, bæði var það nálægðin
við íbúana og eins hélt ég að starfið yrði of ró-
legt fyrir athafnaþörf mína. Það varð ekki úr því
að ég stefndi í þá átt, reyndar er ég í héraðslög-
reglunni og það er nóg fyrir mig. Ég tók stefn-
una á smíðar líka vegna þess að flestir strákar á
mínum aldri unnu við smíðar eða voru á skel.“
Baldur segir að upphaf þess að hann fór að
vinna við gömul hús var að hann og félagi hans,
Þorkell Þorkelsson, keyptu Narfeyrarhúsið árið
1996. Það gerðu þeir til að skapa sér aukavinnu
og eins voru hugmyndir um veitingarekstur að
endurbótum loknum. Ekki varð af þeim rekstri
þá, en nú er rekinn þar góður veitingastaður.
Eftir það vann Baldur við að endurbyggja
gömlu kirkjuna í nokkur ár. Síðan þá hefur
hvert verkefnið tekið við af öðru. „Ég hef unnið
mikið fyrir Rakel Olsen að endurgerð gamalla
húsa sem hún hefur verið að gera upp. Það má
segja að hún hafi leitt mig út í þetta og stýrt
mér í þessa átt. Í verkefnum hjá Rakel hóf ég
samstarf við Jon Nordsteien arkitekt og höfum
við mikið unnið saman. Það er leitað til okkar og
á þann hátt höfum við fengið verkefnin við upp-
gerð á gömlum húsum,“ segir Baldur.
Honum telst til að hann hafi komið nálægt
endurbyggingu á annars tugs gamalla húsa í
Stykkishólmi á 10 ára tímabili. „Það hefur aldrei
verið stopp og verður það ekki á næstunni. Mín
bíða þau verkefni að endurbyggja þrjú hús á
næstu mánuðum, svo það er spennandi tími
framundan,“ segir Baldur.
Flest húsin sem Baldur hefur fengist við eru
um eða yfir 100 ára gömul. Húsin hafa verið í
misjöfnu ástandi og segir Baldur að það fari eft-
ir því hve mikið var lagt í þau í upphafi. Hjá efn-
aðra fólki var efnisvalið vandaðra. Þeirra hús
voru stærri og efnismeiri og því líta þau betur
út. Verst farin eru þau timburhús sem voru for-
sköluð að utan. Þar hefur myndast mikill fúi og
þarf að rífa mikið áður en hægt er að fara að
byggja upp aftur. „Við endurgerð gömlu
húsanna kynntist ég gömlum handbrögðum. Í
mörgum tilfellum verður þú að vinna þetta eins
og karlarnir gerðu hér áður,“ segir Baldur.
Elsta húsið sem Baldur hefur unnið að end-
urbótum við er Frúarhúsið. „Ég hef nýlokið við
að endurbyggja það bæði að utan og innan í eins
upprunalegri mynd og hægt er. Það voru til
óvenjumiklar heimildir um húsið, sem er mikill
kostur og auðveldar alla vinnu þar sem mikið
skraut er á húsinu.“
Bitu á agnið í Reykjavík
Óvenjulegasta verkefni sem Baldur hefur
fengist við er að flytja stórt gamalt íbúðarhús
frá Reykjavík og koma því fyrir á grunni í
Stykkishólmi. Það var stærra verkefni en það
leit út fyrir í upphafi.
„Við félagarnir Pálmi Ólafsson höfðum rætt
það við Þorstein Bergsson, sem starfar hjá
Minjavernd, að gaman væri að flytja gömul hús
úr Reykjavík hingað vestur. Einn daginn fyrir
tveimur árum hringir Þorsteinn í okkur og læt-
ur okkur vita af húsi sem á að rífa á Lindargötu
42 í Reykjavík. Gallinn var sá að við höfðum að-
eins fjóra daga til að koma því í burtu. Hann
hvatti okkur og sagði að hika væri sama og að
tapa. Við bitum á agnið, pökkuðum verkfær-
unum saman í skyndi og drifum okkur til
Reykjavíkur. Þetta var miklu meira verk en
okkur óraði fyrir. Það var búið að dæma húsið
til niðurrifs og það þurfti að koma því aftur inn í
kerfið og því fylgdi mikil skriffinnska. Síðan
reyndist það meiri háttar mál að fjarlægja húsið
og flytja það vestur. Húsið er 7,50 metrar á hæð
og hæð var 9,50 þegar það var komið á bílpall-
inn.“
Áætlað var að flutningurinn tæki eina nótt,
þær urðu fjórar í lögreglufylgd og með starfs-
menn Rariks á undan okkur til að lyfta upp raf-
magnslínum. Reyndist kostnaðurinn við flutn-
inginn um fjórar milljónir króna. „Ég er búinn
að fá góða lóð undir húsið og ég er viss um að
það verður prýði að því. Ég er þegar búinn að
selja húsið og í vetur bíður mín að endurbyggja
það að innan sem að utan,“ segir Baldur Þor-
leifsson ánægður með það þó að hafa farið í
þetta verkefni.
Þrátt fyrir ungan aldur hefur Baldur ýmsu
komið í verk. Hann og fjölskyldan hafa nýlega
byggt sér hús í Flatey á Breiðafirði þar sem þau
dvelja þegar frí gefast. En fríin eru ekki mörg
enn sem komið er.
„Ég hef aldrei þekkt það að vera aðgerð-
arlaus. Ég er alinn upp í sveit og þar byrjaði ég
snemma að vinna. Þetta er eitthvað í blóðinu
sem erfitt er að slíta sig frá.
„Ég hef aldrei
þekkt það að vera
aðgerðarlaus“
Baldur Þorleifsson hefur endurbyggt á
annan tug gamalla húsa í Stykkishólmi
Morgunblaðið/Gunnlaugur Árnason
Nýtt líf Frúarhúsið í Stykkishólmi byggt um 1870. Húsið var nýlega endurgert og Baldur sá
um framkvæmdirnar. Til voru miklar heimildir um húsið sem auðveldaði endurreisnina.
Baldur Þorleifsson