Morgunblaðið - 17.01.2008, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 2008 23
nir geti ekki sogast inn í
arar hafa kannað botninn á
ég valdi og sums staðar
æddur með einskonar
fari ekki stað undir foss-
mið að allskyns örygg-
il ekki hafa rauða girðingu
um fossana en ég vil held-
geti skaðað sig á því að
Um 150.000 lítrar af vatni
mínútu gegnum hvern foss.
ga fossa á Íslandi er það
ikið, en þetta er samt
atni! Maður veit auðvitað
k reynir að gera, en við höf-
fyrirtæki sem sérhæfir sig
u úr vatni og þeir byggja
ngu sem verður ofan í
með silfruðum blettum á,
ð upp úr yfirborðinu svo
átum. Það eru þúsundir,
máatriða sem þarf að huga
“
um að form fossanna og
ormum háhýsa borg-
rði ákveðinn endurómur.
itja á stillönsum. Þetta eru
klassískir New York-stillansar, sem mað-
ur rekst á á öðru hverju götuhorni hér í
New York. Borgin var byggð með svona
stillönsum; þeir eru hluti af borginni.
Fossinn er síðan náttúran og náttúran og
menning samtvinnast í verkinu.
Eitthvað miklu dýnamískara
Við tökum þetta mikilfenglega epíska fyr-
irbæri, fossinn, sem er einskonar íkon í
listasögunni, og flytjum hann inn í miðja
borg. Setjum fossaröð inn í manngert
umhverfið. Vatnið í Austurá rennur
venjulega í sínum farvegi og speglar him-
ininn og birtuna; það lætur ekki mikið
uppi um eðli sitt, strauminn, dýptina og
kraftinn. En um leið og það rís upp í foss,
þá verður vatnið svo máttugt. Venjulega
eru áin og borgarmyndin eins og póstkort
eða sena úr kvikmynd sem allir þekkja,
en um leið og vatnið breytist í foss tekur
vindurinn í vatnið, það heyrist dynur frá
fossinum, vatnið frussast á þá sem eiga
leið hjá, og það er allt önnur upplifun.
Þetta rými breytist úr kyrrlátri mynd yf-
ir í eitthvað miklu dýnamískara.“
Ólafur hefur trú á því að upplifun fólks
af þessum kröftum vatnsins geti styrkt
tilfinningu þess fyrir náttúrunni. Hann
hefur í því sambandi unnið með mennta-
ráði New York-borgar að undirbúningi
kennsluefnis, sem verður kennt í öllum
grunnskólum borgarinnar á haust-
önninni, efni sem byggist á meðvitund um
náttúruna og hugmyndum um vatn í um-
hverfinu. „Ég hef lagt fram ýmsar hug-
myndir um upplifun af vatni, hvaða áhrif
það hefur á fólk; þetta eru abstrakt hug-
myndir sem þau vinna efnið síðan úr. Það
hefur verið mjög spennandi. Ég er jafn-
framt að koma því áleiðis hvað listin er.
Nemendurnir þurfa að skilja að þetta er
ekki bara vísindaverkefni um vatnið;
þetta snýst um umhverfisspurningar, um
upplifun, samfélagið og ábyrgð þess, og
um listina. Og listin getur auðveldlega
innihaldið alla þessa þætti.“
Hann segir að í þessu ferli hafi mikið
verið rætt um hvað svona listrænt rými
getur gert fyrir borgina og fyrir fólkið.
„Mér finnst mikilvægt að við veltum fyrir
okkur hugmyndum um uppbyggingu
sjálfsmyndar íbúanna og samfélagsins.
Og að við veltum fyrir okkur spurningum
eins og hvaðan loftið kemur sem við önd-
um að okkur, hvaðan vatnið sem við
drekkum kemur, hvað er náttúrulegt inni
í borginni. The Weather Project í Tate í
London var samskonar hugmynd, þar var
fólk að upplifa listaverk með öðrum. Við
sjáum mikla samfélagslega möguleika í
þessu verki.“
Fossarnir eru samfélagslegir og þeir
eru einnig grænir. Ólafur segir ótrúlegt
magn af orku fara í verkið, dælur og ljós,
en stærsta raforkufyrirtæki borgarinnar
styrkir það og notar græna orku, sem er
dýrari, og kemur frá vindmyllum og
vatnsorku. „Annað væri mótsögn; að
varpa fram spurningum um náttúruna og
menga við að gera það,“ segir Ólafur.
Tekjurnar 50 til 100 milljónir dala
Yfirlitssýning á verkum Ólafs, sem stend-
ur nú yfir í San Francisco, verður opnuð í
samtímalistasafni New York-borgar,
MoMA, 20. apríl. Hún verður þar út júní-
mánuð; tveimur vikum síðan taka foss-
arnir að flæða. Verk Ólafs verða því áber-
andi í New York í sumar.
„Ég geri mitt besta við að taka borgina
yfir,“ segir hann og hlær. „Þetta er vita-
skuld mjög spennandi og ég geri mér líka
vel grein fyrir því hvað þetta er einstakt
tækifæri. Ég er mjög þakklátur fyrir það.
Ég hef lagt mikið á mig við að hrinda
þessu í framkvæmd en ég hef líka orðið
að treysta á fjölda mjög hæfra manna og
kvenna sem hafa lagt á sig mikla vinnu í
þessu ferli. Stór hluti af minni velgengni
er þeim að þakka.
Hefði borgarstjórinn í New York ekki
stutt Fossana með ráðum og dáð hefði
þetta aldrei gerst. Hann vildi í þrígang
ræða ítarlega við mig um verkið og spurði
mig í þaula eða þar til hann skildi til fulln-
ustu hverjar hugmyndir mínar voru.
Bloomberg segist viss um að tekjur
borgarinnar af þessu verki verði 50 til 100
milljónir dala. Í aukinni ferðamennsku og
umfjöllun erlendra fjölmiðla. Hann hefur
líklega rétt fyrir sér.
Ég sagði við hann að með því að reikna
áhrif verksins í peningum væri hann að
gera lítið úr andlegum mætti verksins.
Hann svaraði: Ólafur, burtséð frá hug-
myndunum að baki verkinu, þá verð ég að
skýra það út fyrir þeim sem kunna ekki
að meta listir, og það eina sem það fólk
skilur eru tölur!“
Að Fossaverkinu frátöldu segist Ólafur
hafa eitt stórt verk á borðinu þessa dag-
ana en það er glerhjúpurinn utan um tón-
listarhúsið í Reykjavík. „Það er stóra af-
kvæmið mitt, ef svo má segja, og það
gengur mjög vel. Nú hefur verið gengið
frá ákvörðunum um öll smáatriði varð-
andi útlit glersins og litina í því. Héðan
fer yfirlitssýningin til Dallas, Ástralíu,
Ítalíu og Kóreu, en athygli mín hefur
samt mest farið í þessi stóru verk. Nú
verð ég að setja í forgang að hafa meiri
tíma fyrir einkalífið og börnin mín. Ég hef
dregið úr flakki og er farinn að hafna alls-
kyns boðum og smám saman finnst mér
álagið vera að minnka.“
Engu að síður verður Ólafur með ann-
an fótinn í New York til hausts.
takt tækifæri
© Ólafur Elíasson, 2008 Courtesy Public Art Fund.
sa í sumar við New York. Þessi verður við Governors-eyju, við suður-
150.000 lítrar af vatni flæða um hvern þeirra á mínútu.
a í ánni við Manhattan í sumar
skili borginni allt að 100 milljónum dala
Á undanförnum dögum og vikumhefur ýmsum orðið tíðrætt umviðskipti með hlutabréf í evrumog færslu ársreikninga í evrum
og afstöðu og afskipti Seðlabanka Íslands
af þeim þáttum. Í þeirri umræðu hefur
sjaldnast verið farið rétt með staðreyndir.
Af því tilefni er rétt að taka fram eftirfar-
andi.
Í september sl. var tilkynnt að ráðgert
væri að hefja viðskipti með
hlutabréf Straums Burðar-
áss í evrum síðar í þeim
mánuði. Seðlabanki Íslands
taldi ekki að fullnægjandi
lagastoð væri til þess að
þessi viðskipti gætu hafist á
þeim tíma með hlutabréf
skráð í Verðbréfamiðstöð
Íslands auk þess sem í ljós
kom að bæta þurfti úr
tæknilegum vanköntum. Í
gildandi lögum er Seðla-
banka Íslands falið að ann-
ast peningalegt uppgjör
viðskipta með verðbréf.
Ekki frekar en nánast allir
aðrir seðlabankar getur
Seðlabanki Íslands gert
upp viðskipti í öðrum gjald-
miðli en sínum eigin gjald-
miðli. Seðlabankinn hefur
ekki aðgang að lausafé í
öðrum gjaldmiðlum en
krónum og hann krefst
trygginga í krónum af hálfu
þátttakenda í uppgjörskerf-
inu til þess að greiðslufalls-
áhætta sé eins lítil og kost-
ur er. Það þekkist nánast
ekki að seðlabankar geri
upp viðskipti í öðrum gjald-
miðli en heimagjaldmiðli.
Til þess að af þessum viðskiptum gæti
orðið þyrfti að breyta lögum auk þess sem
gera þyrfti samninga við uppgjörsbanka
utan Íslands til þess að fjárhagslegt upp-
gjör viðskiptanna gæti farið fram. Þá þeg-
ar hafði Verðbréfaskráning Íslands hafið
viðræður við Seðlabanka Finnlands með
það í huga að uppgjör viðskipta færi fram
fyrir tilstuðlan hans að fenginni lagabreyt-
ingu sem heimilar öðrum bönkum en
Seðlabanka Íslands aðkomu að uppgjör-
inu, enda sé um uppgjör að ræða í öðrum
gjaldmiðli en íslenskri krónu. Seðlabank-
anum var kunnugt um þær viðræður,
hann fylgist með þeim og hefur síður en
svo nokkuð við þær að athuga. Eðlilegt er
að slíkt uppgjör fari fram í Finnlands-
banka þegar um er að ræða viðskipti með
hlutabréf í gjaldmiðli sem er heimagjald-
miðill hans, svo fremi sem lög heimili slíkt.
Finnlandsbanki hefur tryggan aðgang að
evrum sem lágmarkar greiðslufalls- og
uppgjörsáhættu.
Nefna má að Seðlabanki Finnlands ger-
ir upp viðskipti með verðbréf í evrum sem
fram fara í Svíþjóð. Það sem skiptir máli
er að Seðlabanki Finnlands er á evru-
svæðinu og getur þ.a.l. gert upp viðskipti í
evrum sem Seðlabanki Íslands getur ekki.
Þegar framangreint lá fyrir bauðst
Seðlabankinn til þess að hafa forystu um
að leita bráðabirgðalausnar þar til lögum
hefði verið breytt. Unnið var ötullega að
því að finna hana í samvinnu við þá sem að
þessum viðskiptum koma. Þegar á reyndi
gekk hún hins vegar ekki upp og er ekki
við Seðlabankann að sakast í þeim efnum.
Ákvæði gildandi laga koma sem sagt í
veg fyrir að uppgjör viðskipta með hluta-
bréf í erlendri mynt sem skráð eru í Verð-
bréfaskráningu Íslands geti farið fram hér
á landi. Væru bréfin skráð í verðbréfa-
miðstöð utan Íslands gæti uppgjör þeirra
farið fram þótt viðskipti með þau færu
fram í kauphöllinni í Reykjavík. Þannig er
t.d. með hlutabréf í Föroya banka og Atl-
antic Petroleum sem munu vera skráð í
dönsku verðbréfaskráningunni.
Viðskiptaráðherra hefur falið nefnd að
skoða umrædd lagaákvæði. Því má búast
við að fullnægjandi lagastoð verði til stað-
ar innan tíðar.
Fyrir skömmu vitnaðist að Ársreikn-
ingaskrá hefði afgreitt umsókn Kaupþings
banka um að færa ársreikning sinn í evr-
um frá og með árinu 2008. Ársreikninga-
skrá hefur ekki birt ákvörðun sína og rök-
stuðningur hennar hefur því ekki komið
fyrir sjónir almennings. Sem kunnugt er
ber Ársreikningaskrá að leita umsagnar
Seðlabankans þegar afgreidd er umsókn
fjármálafyrirtækis um að færa ársreikn-
ing sinn í erlendri mynt. Seðlabankinn
veitti umsögn og vegna þess að umræða
um hana var ruglingsleg ákvað bankinn
að höfðu samráði við forsvarsmenn Kaup-
þings banka og Ársreikningaskrár að
birta hana og er hún aðgengileg á heima-
síðu bankans. Ekkert hefur hins vegar
komið fram um hvort um-
sögn Seðlabankans hafði
áhrif á ákvörðun Ársreikn-
ingaskrár. Seðlabankinn
fjallaði faglega um umsókn
Kaupþings banka auk þess
að reifa í umsögn sinni atriði
sem varða grundvallaratriði
sem lúta að uppgjörsgjald-
miðli innlendra fjár-
málastofnana og tengdum
þáttum. Það er rangt sem
látið hefur verið að liggja að
umsögn Seðlabankans hafi
mótast af annarlegum sjón-
armiðum. Umræðunnar
vegna væri heppilegt að
ákvörðun Ársreikn-
ingaskrár yrði birt þannig
að hver og einn geti séð fyrir
sig hvernig umsókn Kaup-
þings banka var afgreidd. Þá
mætti a.m.k. gera sér vonir
um að umræðan um þessi
efni yrði málefnalegri. Árs-
reikningaskrá hlýtur að hafa
byggt ákvörðun sína á
ákvæðum viðeigandi laga og
gögnum umsækjanda og
engu öðru.
Að gefnu tilefni er rétt að
taka fram að Ársreikn-
ingaskrá leitar ekki umsagnar Seðla-
banka Ísland um umsóknir annarra fyr-
irtækja en fjármálafyrirtækja til þess að
færa bókhald sitt í erlendum gjaldmiðlum.
Því hefur verið haldið fram að afstaða
Seðlabankans í þeim málum sem hér hafa
verið rakin og jafnvel öðrum fæli í sér að
hann þvældist fyrir framþróun á íslensk-
um fjármálamarkaði. Þetta er fjarri öllum
sanni. Seðlabankinn hefur kappkostað að
vera í fararbroddi í starfsháttum sínum,
bæði þeim sem lúta að mótun og fram-
kvæmd peningastefnu og þáttum sem
varða fjármálastöðugleika og starfsemi
innlendra fjármálamarkaða. Um það
vitna t.d. alþjóðlegar umsagnir. Seðla-
bankanum er hins vegar skylt að vekja at-
hygli á þegar ófullnægjandi lagastoð er
fyrir boðuðum breytingum og það gerir
hann.
Þá hefur bankinn á undanförnum ára-
tug haft forystu í því að efla og styrkja
innlend greiðslu- og uppgjörskerfi á þann
hátt að þau uppfylli í einu og öllu alþjóðleg
skilyrði sem sett eru um öryggi og virkni
slíkra kerfa. Alþjóðlegu kröfurnar eru við-
urkenndar og öll lönd sækjast eftir því að
uppfylla þær. Afskipti Seðlabankans af
væntanlegu uppgjöri viðskipta með hluta-
bréf í evrum eða erlendum gjaldmiðli al-
mennt réðust af ófullnægjandi lagastoð og
þeirri umgjörð sem mótuð hefur verið um
öryggi greiðslu- og uppgjörskerfa og
engu öðru.
Seðlabankinn er ekki á móti því að
hlutabréfaviðskipti fari fram í evrum. Að-
eins þarf að tryggja að fyrir þeim sé full-
nægjandi lagalegur grundvöllur og að öll-
um skilyrðum um öryggi sé fullnægt.
Alþjóðlegar reglur BIS kveða á um að
ávallt skuli leitast við að láta endanlegt
greiðsluuppgjör fara fram með fjár-
munum seðlabanka, sé þess kostur, enda
hafi viðkomandi seðlabanki aðgang að
þeim gjaldmiðli sem uppgjörið grundvall-
ast á, þ.e.a.s. að um sé að ræða heima-
gjaldmiðil hans.
Afstaða Seðlabankans er í einu og öllu
byggð á faglegum sjónarmiðum. Gildandi
lagaumhverfi hlýtur að ráða afgreiðslu
mála af því tagi sem hér hafa verið reifuð.
Hafi það ekki verið gert geta þeir sem
hagsmuna hafa að gæta leitað réttar síns
fyrir dómstólum.
Seðlabanki Íslands
og viðskipti og
uppgjör í evrum
Eftir Ingimund Friðriksson
»Ekki frekaren nánast
allir aðrir seðla-
bankar getur
Seðlabanki Ís-
lands gert upp
viðskipti í öðrum
gjaldmiðli en
sínum eigin
gjaldmiðli.
Ingimundur Friðriksson
Höfundur er bankastjóri
Seðlabanka Íslands.