Morgunblaðið - 01.02.2008, Qupperneq 6

6 FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
FJÓRÐA algengasta orsök alvar-
legra umferðarslysa er talin vera
syfja og þreyta ökumanns. Umferð-
arstofa hefur af þeim sökum hrund-
ið af stað herferð til að vekja fólk til
vitundar um hættuna sem fylgir því
að setjast undir stýri í slælegu
ástandi. Herferðin var kynnt á mál-
þingi í gær, auk þess sem fjallað var
um hættuna sem fylgir syfju og
þreytu við akstur.
Á árunum 1998-2006 urðu tíu
banaslys í umferðinni af völdum
þess að ökumaður sofnaði undir
stýri, þ.e. rannsókn leiddi í ljós að
aðalorsök slyssins var sofandi öku-
maður. Í slysunum tíu létust sextán
einstaklingar. Á sama tímabili voru
ellefu banaslys til viðbótar þar sem
ekki var hægt að úrskurða um hvort
syfja eða þreyta hefði verið aðal-
orsök en alla vega orsakaþáttur.
Samkvæmt því sem kom fram á
málþinginu er jafnvel talið að syfja
hafi verið orsakavaldur í fleiri til-
vikum en örðugt getur verið að
skera úr um slíkt.
Hærri tónlist virkar ekki
Á vefsvæðinu www.15.is sem opn-
að var í gær tilefni herferðar Um-
ferðarstofu – og ber sama nafn – er
hægt að finna ráðleggingar um
syfju og akstur. Nafn herferð-
arinnar vísar í að 15 mínútna svefn
er að mati sérfræðinga nægur tími
til að jafna sig af syfju. Því er fremur
mælt með að ökumaður stöðvið bif-
reið sína á öruggum stað og leggi sig
í stundarfjórðung en að aka áfram
syfjaður.
Meðal þess sem kemur fram á vef-
svæðinu er að ekki virki að stinga
höfðinu út um hliðarglugga bifreið-
arinnar til að hressa sig við. Hvað þá
að auka hraðann, hækka í tónlist-
inni, syngja eða drekka kaffi. Þá er
jafnframt lögð áhersla á að ef far-
þegar eru með syfjuðum ökumanni í
bifreiðinni bera þeir ábyrgð á að
ökumaður sé vakandi við aksturinn
og mælt er með að skipst sé á við
aksturinn ef fleiri en einn hæfur
ökumaður sé til taks.
Ýmislegt er reynt til að halda öku-
mönnum á tánum. Meðal annars hef-
ur Vegagerðin verið að gera til-
raunir með að sverfa litlar ójöfnur í
vegabrúnir bundins slitlags, þannig
að ökumenn vakni við titringinn. Þá
leggja bílframleiðendur einnig sitt af
mörkum og í þróun er sérstakur
búnaður sem fylgist með því hvort
ökumaður sé vakandi eða við það að
sofna. Búnaðurinn bregst svo við ef
ástæða er til.
Þrátt fyrir slíkar tilraunir er öku-
maður ætíð best til þess fallinn að
meta ástand sitt og ætti því að gæta
að ábyrgð sinni.
Aðeins 15 mínútna svefn
getur afstýrt banaslysi
Sofandi? Viljastyrkurinn einn nægir ekki ökumanni til að halda sér vak-
andi. Sé hann nógu syfjaður kemur að því að þreytan nái yfirhöndinni og
hefur slíkt oftar en ekki valdið alvarlegum slysum í umferðinni.
Umferðarstofa gerir grein fyrir hættunni sem fylgir syfjuðum ökumönnum
HÆGT er að rekja nokkur dæmi um
banaslys í umferðinni á undan-
förnum árum þar sem syfja var or-
sakavaldur. Hér eru aðeins nefnd
þrjú dæmi:
Í febrúar árið 2000 sofnaði öku-
maður jeppabifreiðar undir stýri á
Kjalarnesi með þeim afleiðingum að
hann ók framan á litla rútu sem í var
hópur vinnufélaga á leið í óvissu-
ferð. Samkvæmt upplýsingum frá
umferðarstofu höfðu vitni séð jepp-
ann rása til á veginum um nokkra
hríð áður en slysið varð. Ökumaður
jeppans lést auk tveggja í rútunni.
Í nóvember sama ár var jeppling
ekið eftir Reykjanesbraut, sam-
kvæmt framburði ökumanns sem ók
á eftir jeppanum rásaði hann skyndi-
lega, fór yfir á öfugan vegarhelming
og framan á fólksbifreið. Ökumaður
jeppans lést ásamt hjónum á fimm-
tugsaldri sem í fólksbílnum voru.
Sumarið 2005 varð banaslys í
Öxnadal sem talið er að rekja megi
til að ökumaður sofnaði. Þá var
jeppa ekið yfir á öfugan vegarhelm-
ing, framan á fólksbifreið, með þeim
afleiðingum að farþegi í jeppanum
lést ásamt ökumanni fólksbifreiðar-
innar. Vitni sögðu ökulag jeppans
hafa verið skrykkjótt áður en
áreksturinn varð.
Banaslys rakin til
syfju ökumanna
NÆSTKOMANDI mánudag er
bolludagurinn. Hann er óvenju
snemma í ár, enda eru páskarnir
mjög snemma, páskadagur er 23.
mars, og bolludaginn ber alltaf upp
á mánudag í sjöundu viku fyrir
páska.
Að sögn Jóhannesar Felixsonar,
formanns Landssambands bak-
arameistara, er erfitt að segja til
um það hversu mörgum bollum
landsmenn torga að þessu sinni.
„Það minnkar nefnilega með hverju
árinu, skal ég segja þér,“ segir
hann. „Við reiknum nú samt með
svona hér um bil einni og hálfri á
mann,“ segir hann. Í það heila verði
þannig gleyptar 400-450.000 bollur
í tilefni dagsins.
Ýmsir bakarameistarar taka for-
skot á sæluna og mátti jafnvel sjá
bollur í sumum bakaríum þegar um
síðustu helgi. „Þetta hefur aðeins
breyst,“ segir Jóhannes. „Nú bakar
fólk líka minna heima hjá sér, sem
er náttúrlega fyrst og fremst vegna
þess að það hefur enginn tíma til
þess núna. Önnur breyting er að nú
hefur heimilisbolludagurinn færst
yfir á sunnudaginn en atvinnubollu-
dagurinn yfir á mánudag,“ segir
hann og útskýrir orð sín svo að fjöl-
skyldan hittist á sunnudögum og
borði bollur en fyrirtækin bjóði síð-
an upp á bollur á mánudeginum
sjálfum.
Nú styttist í annan stóran dag
fyrir bakara en kaka ársins er bök-
uð í bakaríum landsins í tilefni
konudags ár hvert. „Það fer bara
annar hver kall á landinu út í bak-
arí og kaupir þessa köku handa
konunni,“ segir Jóhannes og bætir
við að kakan sé gríðarlega vinsæl.
Kaka ársins að þessu sinni hefur
þegar verið valin en hulunni verður
ekki svipt af henni fyrr en rétt fyrir
konudaginn sjálfan, sem er 24.
febrúar. „Við munum byrja að selja
hana um þá helgi,“ segir Jóhannes
Felixson.
Reiknað
með 1,5 boll-
um á mann
Árvakur/Árni Sæberg
Þrælahald er engin ný bóla áÍslandi. Það var stundað hérí tvær aldir, eða frá land-námi og vel fram yfir kristni-
töku. Af því lifa fjölmargar frásagnir í
Landnámu bæði og Sögunum. Ófá ör-
nefni eru sprottin af þrælahaldi, þá
ekki síst þegar þrælar hafa sloppið,
verið eltir uppi og drepnir – en ör-
nefnið setið eftir. Er skemmst að
minnast upphafs Íslandsbyggðar og
Hjörleifs, fóstbróður Ingólfs Arn-
arsonar sem þrælarnir drápu og hefnd
Ingólfs lifir enn í nafninu Vest-
mannaeyjar (vel á minnst, af hverju
heitir ferjan Herjólfur ekki Ingólfur?).
Það er annars athyglisvert um
þræla eins og þeir birtast í þessum
textum að þeir eru ýmist alveg passíf-
ir eða stórhættulegir vegna þess að
þeir hafa engu að tapa og eru ekki
með neinu móti venslaðir samfélaginu
sem þeir eru staddir í.
Hvað réð því að þrælahald lagðist
af? Var það kristnin eða einfaldlega að
það borgaði sig ekki að halda þeim
uppi? Lénsskipulagið kemur sér niður
á hagrænna fyrirkomulag þar sem
bændalýður er fjötraður við átthaga
sína, óðalseigandinn hirðir af þeim
skatt, en lætur þá sjálfa um að við-
halda sér og fjölga.
Og nú er talað um að þrælahald
hafi verið endurvakið á Íslandi. Hvað
er átt við með því? Að erlendum
verkamönnum er hingað stefnt til að
vinna á lægri launum og búa við
snöggtum lakari kjör en tíðkast meðal
landsmanna. Eins og kunnugt er hafa
stjórnvöld staðið fyrir framkvæmdum
sem hafa útheimt vinnuafl í svo gríð-
arlegum mæli að ekkert útlit var fyrir
að innlendir önnuðu þeirri eftirspurn,
auk þess sem vinnuskilyrði voru slík
að lítil von var til að þau freistuðu
innfæddra.
Hver skyldu viðhorf hins langt að
rekna verkamanns vera? Hann talar
ekki málið, á engan snertiflöt við
menningu eða sögu þjóðarinnar sem
fyrir er, er ekki á neitt hátt venslaður.
Enn öðru máli gegnir svo um glæpa-
gengi sem hafa spottað Ísland sem
sérlega kjörinn vettvang fyrir starf-
semi sína vegna hinnar kardemomm-
isku löggæslu þar sem menn geta
brotið af sér, fengið dóm og ferðast
síðan á tourist class úr landi. Í þessu
sambandi vekur athygli sú krafa að
ekki sé greint frá þjóðerni þeirra sem
fremja óhæfuverk – af tillitssemi við
samlanda þeirra hér búsetta og blá-
saklausa. Þannig minnist t.a.m. Morg-
unblaðið ekki á það einu orði í ít-
arlegri frétt af fólskulegri árás á
lögreglumenn við skyldustörf í mið-
bænum 15. janúar sl., að árásarmenn-
irnir hefðu verið erlendir. Einhvern
tímann hefði þetta verið kallað að
stinga höfðinu í sandinn. Varðar okkur
þá ekki um þróun mála hér? Nú er
óþarft að taka fram að útlendingar
sem hingað kjósa að flytjast eru au-
fúsugestir, að því tilskyldu að þeir sitji
við sama borð og aðrir landsmenn um
PISTILL »En það er ábyrgðar-
leysi fullkomið að moka
hingað í stórum stíl fólki
sem á að hraðnýta og
henda síðan.
Pétur
Gunnarsson
Þrælahald nú og þá
réttindi og kjör. Miklu ber að kosta til
að aðlögun þeirra og barna þeirra
gangi sem greiðast fyrir sig. En það
er ábyrgðarleysi fullkomið að moka
hingað í stórum stíl fólki sem á að
hraðnýta og henda síðan. Pólitík sem
er ætlað að þjóna skammsýnustu
gróðasjónarmiðum þeirra sem hyggj-
ast arðnýta þetta vinnuafl á niðursettu
verði. En vandinn sem það skapar
hinum aðkomnu og þeim sem fyrir eru
verður dýrkeyptur og hætt við að
menn verði að stinga höfðinu æ dýpra
í kviksyndið til að sjá það hvorki né
heyra.
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
VÍSINDAMENN Íslenskrar erfðagreiningar
greina frá uppgötvun sinni um erfðavísi sem
ákvarðar hvernig slembibreytingar eiga sér stað,
í næsta tímariti Science og birtist grein þeirra á
vefsíðu tímaritsins í gær. Kári Stefánsson, for-
stjóri íslenskrar erfðagreiningar, segir að um
grundvallaruppgötvun í mannerfðafræði sé að
ræða og hún hafi mikið um það að segja hvernig
maðurinn haldi áfram að þróast.
Kári Stefánsson segir að þróunin eigi sér stað í
gegnum slembibreytingar í erfðamenginu og síð-
an val. Breytanleikinn, sem ÍE hafi fundið, sé
þannig að sami breytanleiki auki þessar slembi-
breytingar hjá konum og minnki þær hjá körlum.
Það sé áhugavert því það þýði að þessi stökk-
breyting í þessum erfðavísi
viðhaldi breytanleika í erfða-
mengi mannsins innan ákveð-
inna marka.
Endurröðun nefnist upp-
stokkun á erfðaefni sem veldur
því að ný samsetning verður til
á erfðavísum og stuðlar að fjöl-
breytileika mannkyns. Í nóv-
ember 2004 birti ÍE grein í
vísindatímaritinu Nature
Genetics um tengsl endurröðunar í erfðamengi
mannsins og frjósemi. Þá var sýnt fram á að þær
konur sem breyta erfðamenginu mikið, þegar
þær flytja það yfir til barna sinna, eiga fleiri börn
en þær konur sem breyta því lítið þegar þær
flytja það yfir til barna sinna. Það þýði að val sé
fyrir auknum breytanleika. Kári segir að upp-
götvunin nú sé að vissu leyti framhald af um-
ræddri grein. Sagt sé frá erfðavísi sem hafi mikið
um það að segja hvernig manneskjan haldi áfram
að þróast og uppgötvunin varpi ljósi á það hvern-
ig karlar og konur skipta á milli sín þeirri vinnu
sem fer í það að hlúa að þróuninni í mannskepn-
unni. „Þetta er grundvallaruppgötvun í annars
vegar erfðafræði og hins vegar þróunarfræði
mannsins,“ segir Kári.
Uppgötvunin er mjög mikilvæg fyrir ÍE, að
sögn Kára. Hann segir að algengir sjúkdómar,
sem ÍE hafi beint augum sínum að á undanförn-
um árum, eigi sér stað á þessum snertifleti erfða
og umhverfis. Þeir séu undir vissum áhrifum af
sömu öflum og hafi áhrif á þróun mannsins.
Næstu skref séu að kanna hvernig þessi erfðavís-
ir hafi áhrif á líkurnar á því að menn fái sjúk-
dóma og geti varist þeim.
Kári Stefánsson
Grundvallaruppgötvun ÍE
 Hefur mikið um það að segja hvernig maðurinn heldur áfram að þróast
 Sami breytanleiki eykur slembibreytingar hjá konum og minnkar þær hjá körlum