Morgunblaðið - 06.10.2008, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. OKTÓBER 2008 31
MENNING
GANGVERKIÐ sem sýnt er þessa
dagana í Borgarleikhúsinu er hvorki
hefðbundið né óhefbundið leikrit
heldur atriði unnið af leikurunum
sjálfum upp úr spuna með aðferð
sem heitir „devised drama“ en sú að-
ferð býður upp á mun frjálsara sam-
band á milli leikaranna, leikstjórans
og verksins en venjulega. Til að
strika undir tilraunar-formið segir
Kristín Eysteinsdóttir leikstjóri að
ekki hafi verið reynt að búa til „línu-
lega frásögn“ heldur að „miðla ein-
hverju ástandi eða andrúmslofti“ og
sem slíkt gengur þetta upp full-
komlega. Það þarf enginn að brjóta
heilann um dýpri meiningu verksins
– eða hvað?
En ekki er allt sem sýnist. Þetta
er alls ekki einfalt verk. Atriðin sjálf
og samsetning þeirra er langt frá því
að vera tilviljunarkennt. Hugmyndin
„leikhús sem vél“ sem verkið er að
hluta til byggt á er endurspeglað
hvarvetna í leikmyndinni og text-
anum og oft á mjög frumlegan hátt.
Það sama má segja um „afhjúpun“,
orð sem er tekið sérstaklega fyrir í
einni skyssu en það að afhjúpa kem-
ur fram víðar á þessari sýningu og í
mismunandi og spennandi gerðum.
Við sjáum til dæmis hljóðmann taka
sýnilegan þátt og búa til hljóðeffekta
á sviðinu, búningsklefa leikaranna
opnast og endurtekningar á hreyf-
ingum og orðum leikara í Fýsn (leik-
riti sem sýnt er á sama tíma í öðrum
sal Borgarleikhússins) sem við
sjáum á skjá. Að auki eru leikararnir
alltaf meðvitaðir um að leika. Af-
hjúpun eða hugmyndin að afhjúpa
bergmálar einnig í orðum Nób-
elsskáldsins Elfriede Jelinek í leik-
skránni (úr grein sem heitir „Ég vil
vera yfirborðskennd“) þar sem hún
segist ekki vilja sjá raunveruleikann
í leikhúsi heldur leikverk. Leikarar
eiga stundum að vera leikarar og við
eigum stundum að geta séð baksviðs.
Önnur leið sem hópurinn notar til
að nálgast efnið er upptalning. Við
fáum ræðu um fjölda ýmissa smá-
hluta sem leikhúsið notar á hverjum
degi, viku, o.s.frv. og hve oft leikarar
koma á eða fara af sviði í farsa. En
þessi hlið Gangverksins, þó að ágæt-
lega útfærð, er svolítið einhæf. Ýms-
ar endurtekningar eru sömuleiðis
frekar daufar og fyrirsjáanlegar og
bæta því litlu við. Snjöll hugmynd að
herma eftir senu úr Fýsn en óþarfi
að endurtaka leikinn fjórum sinnum.
Það sama má segja um að skella
hurðum í farsaatriðinu – tíu sinnum
hefði dugað.
Bestu atriðin voru þau sem lágu
einhvers staðar á milli þess að vera
fyndin og sorgleg – oftast í formi
sögu, minningar úr bernsku (eða
ímyndunafli) flytjandans sem endaði
í lausu lofti. Leikararnir unnu vel
saman en enn betur hver fyrir sig.
Þeir voru – eða virkuðu – rólegir og
yfirvegaðir í flestum atriðum.
Tæknilega séð var einhver munur á
þeim. Sumum tókst betur en öðrum
að halda athygli okkar. Það er eng-
inn veikur hlekkur hér.
Nema kannski leikmyndin, eða
réttara sagt skipulagning salarins.
Ég er mikill aðdáandi Ilmar Stef-
ánsdóttur sem ég tel vera einn af
frumlegastu hönnuðum íslenska
leikhúsins en hér er unnið í rými sem
vinnur oft á móti leikatriðunum held-
ur en með þeim. Í hringlöguðum sal
Litla sviðsins er erfitt að fylgjast
með leikatriðum. Í sumum tilfellum
skiptir það litlu eða engu máli en í at-
riðunum úr Fýsn er alls ekki ráðlegt
til dæmis að sitja vinstra megin í
salnum þar sem áhorfandinn sér
nánast ekkert. Þeir sem sátu hægra
megin sáu aðeins betur en bestu
sætin eru greinilega beint fyrir
framan innganginn. Sviðið í miðjunni
er of hátt sem gerir það að verkum
að flestir áhorfendur missa af því að
sjá svipinn á leikendunum. Það hlýt-
ur að vera hægt að laga þetta allt
saman með einföldum hætti og án
þess að skemma snilldarlokaatriðið
sem ég mun ekki afhjúpa hér.
Falin vél eða verk
í fullum gangi
Gangverkið Gengur næstum fullkomlega upp að mati gagnrýnanda.
LEIKLIST
Nemendaleikhúsið
Leikarar: Bjartur Guðmundsson, Hannes
Óli Ágústsson, Lilja Nótt Þórarinsdóttir,
Stefán Benedikt Vilhelmsson, Vigdís
Másdóttir, Walter Geir Grímsson og Þor-
björg Helga Þorgilsdóttir. Leikstjórn:
Kristín Eysteinsdóttir. Leikmynd og bún-
ingar: Ilmur Stefánsdóttir. Tónlist og
hljóðmynd: G. Karel Másson. Lýsing: Arn-
ar Ingvarsson.
Gangverkið
Martin S. Regal
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
PICASSO á Íslandi er yfirskrift
sýningar sem opnuð var í gær,
sunnudag, í Listasafni Árnesinga.
Sýningarstjóri er Helgi Þorgils
Friðjónsson og kannar hann áhrif
Picassos í íslenskri myndlist á síð-
ustu öld. Á sýningunni verður sýnt
verk eftir Picasso, styttan Jacquel-
ine með gulan borða, ásamt verkum
eftir 26 íslenska listamenn, bæði
málverk og skúlptúrar.
„Ég tók þetta verkefni að mér
sem listamaður en ekki fræðimaður
og býst fyrir vikið við að ég hafi haft
talsvert frjálsari hendur,“ segir
Helgi Þorgils. „Ég ákvað til dæmis
að velja ekki myndir sem eru
óþægilega líkar verkum Picassos
heldur reyna frekar að fanga and-
rúmið sem Picasso og módernist-
arnir í kringum hann sköpuðu á sín-
um tíma.“
Helgi segir áhrif Picassos hafa
verið sérstaklega mikil í íslenskri
myndlist á árunum milli 1930 og
1950 en jafnframt hafi frumkvöðl-
arnir verið „búnir að eiga við þessa
umgjörð“. „Síðan ákvað ég að hafa
nokkra yngri listamenn með en þeir
eiga það flestir hverjir sammerkt að
nota hugmyndina um Picasso frek-
ar en að hafa beinlínis orðið fyrir
áhrifum frá honum. Það er auðvelt
að tala um Erró í því samhengi.
Hann snýr kannski út úr eða snýr
mynd eftir Picasso á haus o.s.frv.“
Enginn eftirbátur annarra
Helgi segir áhrif Picassos á ís-
lenska listamenn hvorki meiri né
minni en hann átti von á. „Það lá
fyrir að þessi áhrif eru mikil en
þetta eru í mínum huga krossáhrif,
þ.e. íslensk verk eru stundum líkari
skandinavískum kúbisma en þeim
franska sem Picasso og Braque að-
hylltust. Það jákvæða við þetta er
að mér finnst þessi áhrif jafngóð
hér og í hvaða öðru landi sem er.
Það hefur stundum verið sagt að við
séum á eftir hér en í þessum efnum
erum við enginn eftirbátur annarra
þjóða.“
Af listamönnum sem eiga verk á
sýningunni nefnir Helgi frumkvöðla
á borð við Jón Stefánsson, Kjarval
og Finn Jónsson. Þá eru þarna verk
eftir menn af millikynslóð, s.s. Þor-
vald Skúlason, Jóhannes Jóhann-
esson og Kristján Davíðsson. Af
yngri listamönnum nefnir Helgi
Guðjón Ketilsson og Valgerði Guð-
laugsdóttur, auk þess sem hann
leggur til eina mynd sjálfur.
Helgi segir það tísku í Evrópu
um þessar mundir að fá listamenn
til að stilla upp sýningum af þessu
tagi og oft hafi þær fengið gott orð.
Hann er því hvergi smeykur við við-
tökur. Á móti kemur raunar að hon-
um hefur alltaf verið alveg sama um
gagnrýni. „Ég lít ekkert niður á
hana en hef hins vegar aldrei látið
hana trufla mig. Gildir þá einu
hvort ég er að sýna sjálfur eða setja
saman sýningu sem þessa.“
Sýningunni er einnig ætlað að
heiðra Sigurjón Ólafsson sem á 100
ára fæðingarafmæli á þessu ári.
Vert er að geta þess að nú í októ-
ber tekur vetraropnunartími LÁ
gildi, en þá verður opið frá fimmtu-
degi til sunnudags frá kl. 12-18. Að-
gangur er ókeypis.
Andrúm
meistarans
Finnur Jónsson „Myndir Finns
Jónssonar frá þessu tímabili sem
hér sjást spegla á sjálfstæðan hátt
hræringar tímans sem þær eru mál-
aðar á. Það sem mér finnst áhuga-
verðast og skemmtilegast er hvern-
ig simbólísk og formfræðileg
hugsun tengist saman í einni mynd,
sem gerir það að verkum að það er
eins og ögrandi ósamræmi sé þar
undirliggjandi. Simbólismi ald-
armótanna og nýja formhugsun Pi-
casso og félaga,“ segir Helgi Þorgils
um Pilt og stúlku.
Picasso Helgi Þorgils Friðjónsson sýningarstjóri við verk meistarans, Jac-
queline með gulan borða.
Þorvaldur Skúlason „Þorvaldur Skúlason hefur á þessu tímabili á listferli
sínum mikilvægt hlutverk sem mér finnst tengjast skandinavískum kú-
bisma. Mér hefur alltaf fundist þetta verk, Stóðhestar, í flokki bestu mynda
hans um leið og mér finnst það bera jákvæð áhrif frá t.d. Guernika og
nautaatsmyndum Picassos. Myndbyggingin hefur svo skemmtilega teng-
ingu við seinni tíma gárumyndir Þorvalds,“ segir Helgi Þorgils um verkið
Stóðhestar.
Sýningin Picasso á Íslandi opnuð í
Listasafni Árnesinga
Ásmundur Sveinsson „Þetta verk
Ásmunds frá fyrri hluta listferils
hans hefur mér verið hugstætt síð-
an ég notaði það í eigin verk ein-
hverntíma fyrir löngu. Verkið hefur
skemmtilega þunglamalega form-
ræna hugsun, sem er mjög í anda
kúbismans. Það hefur líka ljóð-
rænan blæ yfir sér sem undirstrik-
ast svo í titlinum, sem lokar svo
ramma sýningarinnar,“ segir Helgi
Þorgils um Nótt í París.