Fréttablaðið - 02.05.2009, Blaðsíða 22

22 2. maí 2009 LAUGARDAGUR
V
íða um heim má
finna blómleg hverfi
sem byggst hafa upp
þegar fólk hefur
komið sér fyrir í
ónýttum húsum í
eigu annarra. Sennilega er Kristj-
anía í Kaupmannahöfn frægasta
dæmið, en þar hefur hústökufólk
búið í bráðum fjörutíu ár á yfir-
gefnu landsvæði danska flotans.
Í öllum stórborgum heimsins er
að finna fólk sem býr í húsnæði
sem það á ekki og hefur ekki leyfi
fyrir. Það gildir um allar hinar
byggðu heimsálfur. Fyrir flest-
um er það sár neyð sem rekur fólk
til að koma sér fyrir í niðurnídd-
um húsum annarra, eða klambra
saman skýlum á lóðum sem það á
ekki. Á Vesturlöndum – og jafn-
vel víðar – er hins vegar að finna
hreyfingu fólks sem lítur á hústöku
sem lífsstíl. Þetta fólk, sem kallast
á ensku squatters, telur þannig að
nýta beri húsnæði sem þegar er til
staðar frekar en að reisa nýtt hús-
næði og bæta þannig við ört vax-
andi þéttbýlisstaði heimsins.
Samtök hústökufólks
Á Bretlandi er skipulögð hreyfing
um þessa leið til lífs. Hreyfingin
veitir nýju hústökufólki leiðbein-
ingar um hvernig er best að haga
hústökunni. Þá hefur hún gefið út
svokallaða lögfræðilega viðvörun
sem allir hústökumenn er hvatt-
ir til að hengja upp á útihurðina.
Tilkynningin hefst svo: „Hér með
tilkynnist að við búum hér, þetta
er heimili okkar og við hyggjum á
áframhaldandi dvöl.“
Eigendur húsa í Bretlandi þurfa
að leita til dómstóla hyggist þeir
koma hústökufólkinu út. Saka-
málalöggjöfin nær ekki yfir hús-
töku og eigendur verða því að
höfða einkamál. Mikilvæg undan-
tekning á þessu er að séu einhver
merki um að fólk hafi þvingað sér
leið inn í húsin, getur lögreglan
vísað því út.
Hafi fólkið hins vegar flust inn
á löglegum forsendum þarf eig-
andinn að sanna að hann hafi lög-
legan rétt til heimilis í húsinu, en
hústökufólkið ekki. Til að lögum sé
fullnægt verður hústökufólkið að
hafa lykla að húsinu, lásar að virka
og gluggar mega ekki vera brotn-
ir. Lagaferlið getur tekið mán-
uði og jafnvel ár. Raunin er sú að
einkaaðilar nýta sér frekar aðrar
aðferðir við að tæma húsin; beita
hótunum eða borga hústökufólkinu
fyrir að hverfa á braut. Það er því
yfirleitt hið opinbera sem stendur
í slíkum málaferlum.
Árið 2003 var áætlað að fjöldi
hústökufólks í Englandi og Wales
væri um 15.000.
Lögleg hústaka
Fáir hafa gengið jafnlangt í að
viður kenna rétt til hústöku og Hol-
lendingar. Hafi hús staðið autt í eitt
ár og eigandinn hafi ekki brýna
þörf fyrir að nota húsið má hver
sem er nýta sér húsið til eigin nota.
Brýn þörf eigenda telst til dæmis
leigusamningur sem tekur fljót-
lega gildi. Hér gildir þó það sama
og í Bretlandi; það má ekki þvinga
sér leið inn í húsið.
Hústökufólk sendir oftar en ekki
eiganda byggingarinnar bréf og
býður lögreglu til að skoða húsa-
kynnin. Sé í þeim rúm, stóll og
borð og þeim læst með lási sem
hústökufólkið hefur lykil að teljast
þau heimili hústökufólksins.
Hæstiréttur Hollands úrskurð-
aði árið 1971 að lögvernduð frið-
helgi heimilisins gilti einnig um
hústökufólk. Því þyrfti leyfi þess
til að fara inn í húsin. Árið 1994
var það sett í lög að hús þyrftu að
hafa staðið auð í tólf mánuði til að
hægt væri að flytja inn í þau.
Land hústökufólksins
Þeir sem gagn-
rýna hústökufólk
gera það á þeim
forsendum að
verið sé að
nýta sér eignir
annarra. Verið
sé að brjóta á
eignaréttinum,
sem er heilagur
í vestrænu sam-
félagi. Fylgjend-
ur hústöku horfa
hins vegar frek-
ar á nýtingar-
réttinn, á að
það sé skylda
þeirra sem eiga eignir að nýta þeir
samfélaginu til góða.
Þá er oftar en ekki um
hreina neyð að ræða
og þar ræður neyðar-
rétturinn. Allir eigi
rétt til mannsæmandi
lífs og þeir sem ekki
hafi ráð á því á öðrum
forsendum verði að
gerast hústökufólk.
Þeir sem líta á
hústöku sem lífs-
stíl sem er ekki í
takt við það sem
gengur og ger-
ist í sam félaginu
benda gjarnan á
að vestræn samfé-
lög séu reist á ránum
og ofbeldi. Auður
þeirra sem eignirnar eiga
sé reistur á kúgun á þeim
undirokuðu.
Hústökufólk bendir gjarnan á
Bandaríkin, þar sé að finna heilt
samfélag sem reist sé á hústöku,
eða landtöku. Evrópubúar hafi
komið til samfélags sem fyrir var
og lagt það undir sig með ofbeldi.
Hrifsað landið af þeim sem fyrir
voru. Það skjóti því skökku við
að amast við friðsamlegri yfir-
töku húsa sem ekki eru í neinni
notkun.
Andstaða stjórnvalda við hús-
töku er að einhverjum hluta
byggð á hræðslu við aðra sam-
félagsgerð. Hústökufólk stendur
utan samfélagsins að miklu leyti,
nýtir ekki vatns-, rafmagns-
og skólp lagnir. Þá hefur það
sett spurningarmerki við þann
rétt sem samfélag okkar styðst
öðrum fremur við; eignaréttinn.
Og ef viðurkennt er að hann sé
ekki alltaf við líði þá fara menn
að setja spurningarmerki við
hann víðar. Það ruggi því bátn-
um að leyfa fólki að lifa utan hins
skipulagða samfélags.
Þegar eignarréttinum er ógnað
Víða um heim er rétturinn til hústöku talinn eðlilegur og jafnvel bundinn í lög. Blómleg samfélög hafa sprottið upp þar sem
hústökufólk hefur komið sér fyrir og sums staðar er um heil hverfi að ræða. Kolbeinn Óttarsson Proppé kynnir sér hústöku.
KRISTJANÍA Frægasta hverfi hústökufólks er án efa Kristjanía. Hverfið er annar vinsælasti viðkomustaður ferðamanna í Kaupmannahöfn, aðeins Tívolí er vinsælla. Nú ásælast
yfirvöld landið sem Kristjanía stendur á enda er það gríðarlega verðmætt byggingarland. Myndin er frá 34 ára afmæli hverfisins sem haldið var 2005. NORDIC PHOTOS/AFP
Níundi áratugurinn var áratugur
hústökufólksins umfram aðra. Um
alla Evrópu varð hústaka lífsstíll,
ungt fólk safnaðist saman og
yfirtók auð hús og gerði að sínum. Í
Kaupmannahöfn bar mikið á þessu,
enda var mikill húsnæðisskortur
þar um og upp úr 1980. Ungt fólk
fór því að brjóta sér leið inn í auðar
byggingar og gera að sínum. Athæfið
fékk nokkra samúð hjá íbúum og
fjölmiðlum, enda húsnæðisvandinn
ærinn.
Borgaryfirvöld höfðu hins vegar
litla þolinmæði með þessu og árið
1982 skarst í odda þegar ungt fólk
yfirtók yfirgefið hús. Þegar lögreglan
kom á svæðið neitaði fólkið að fara
og varðist. Múrsteinum og ýmsu
lauslegu var kastað í lögregluna, þar
með talið klósetti sem síðar þótti
táknrænn gjörningur. Þessi atburður
þótti marka þáttaskil, friðsamlegri
hústöku var lokið og fólk var reiðu-
búið til baráttu.
Unga fólkið hafði krafist þess í
mörg ár að fá hús fyrir félagsstarf-
semi sína, hús sem það réði sjálft
yfir og hefði fulla stjórn á. Borgar-
stjórn neitaði, en árið 1982 fékk
unga fólkið yfirráð yfir Ungdoms-
huset við Jagtvej. Það komst síðan í
fréttir árið 2007 þegar unga fólkið var
rekið úr því, þó ekki átakalaust.
Ungdomshuset tók hins vegar ekki
á húsnæðisvandanum og fólk hélt
því áfram að koma sér fyrir í tómum
húsum. Oftar en ekki kom til átaka
við lögreglu og fólk þurfti að yfirgefa
húsin. Árið 1986 hafði fólk komið
sér fyrir við Ryesgade 58. Það var
vel skipulagt heimili fjölda manna.
Fólkið náði samningum við eigendur
hússins um að fá að vera þar í friði.
Eigandinn var hins vegar undirstofn-
un borgarinnar og þurfti samþykki
borgarstjórnar, sem fékkst ekki.
Borgaryfirvöld lýstu því yfir að
þetta væri ólöglegt og lýstu yfir
útburði 14. september. Áður en af
honum varð kom fjöldi fólks sér fyrir
í húsinu, eftir fjölmenna mótmæla-
göngu. Við tók níu daga barátta
undir slagorðinu: „Frekar að deyja
standandi en lifa lífinu á hnjánum.“
Átökin voru hörð. Lögregla sótti
að með fjölmennt lið, en um 600
lögregluþjónar stóðu vörð um húsið.
Hústökufólk kastaði öllu lauslegu að
lögreglu og henti út molotov-kokk-
teilum. Fólkið fékk aðstoð nágranna
sem létu vita um ferðir lögreglunnar.
Hún hopaði því og við tók umsátur.
Á meðan endurskipulagði lögreglan
sig og fékk liðsauka hvaðanæva af
landinu.
Sáttaumleitanir tókust ekki og
borgarstjórn harðneitaði að láta
nokkuð undan. Þess í stað var
lögreglan vígbúin, brynvarinn bíll
fenginn frá hernum og hluti liðs
vopnaður með vélbyssum. Gera átti
allsherjar áhlaup og reka fólkið út.
Fréttir um þetta bárust til hús-
tökufólksins og ljóst var að þetta
yrði algjört blóðbað. Aðfaranótt 23.
september laumaði það sér burt
í mörgum smærri hópum. Þegar
lögreglan kom daginn eftir greip hún
því í tómt; allir voru farnir.
UNGDOMSHUSET Borgaryfirvöld í Kaupmannahöfn létu ungu fólki Ungdomshuset í
té árið 1982 en þá urðu þáttaskil þegar hústökufólk tókst á við lögreglu. Árið 1986
urðu níu daga óeirðir og umsátursástand við Ryesgade. Myndin sýnir óeirðir þegar
ungt fólk var rekið úr Ungdomshuset árið 2007. NORDICPHOTOS/AFP
Hústaka er lítið þekkt hér á landi.
Helst er að horfa til kommúna
hippanna, en eignarhald þeirra var
ekki endilega alltaf á hreinu. Hús-
taka, líkt og hún þekktist í Evrópu,
varð hins vegar ekki þekkt hér.
Húsnæðisskortur hefur ekki verið
það mikill hér að fólk hafi þurft að
halda til í auðum húsum nema í
sárri neyð. Það hefur þá ekki auglýst
veru sína í þeim heldur þvert á móti,
laumast með veggjum. Hústakan á
Vatnsstígnum fyrir skemmstu var af
allt öðrum toga. Hún var klár pólitísk
aðgerð þar sem réttur verktaka til að
eiga hús og láta grotna niður í mið-
bænum var véfengdur og réttur fólks
til að búa sér til mannlíf eftir eigin
höfði var í hávegum hafður.
Óljóst er hvort upp er sprottin
hreyfing af sama meiði og sést
erlendis, en pólitísku skilaboðin eru
af sama toga.
ÓLÍK VIÐHORF Fulltrúi anarkista mætir
fulltrúa laga og reglu við hústökuna á
Vatnsstíg. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
Frekar deyjum við standandi en að lifa lífinu á hnjánum! Lítt þekkt á Íslandi