Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1961, Side 2

HVALIR
„Hvalirnir eru allra spendýra mest
lagardýr, alveg óháðir landinu. þar
sem sœnautin halda sig þó við
strendurnar og taka fœðu sína af
gróðri strandanna. Hvalirnir eiga
flestir heima úti á rúmsfó og fara
þaðan inn í firði og swnd; fáeinar
höfrungategundir lifa í stórfljótum
heitu landanna (Amazón, Kongó og
Ganges) og smáhveli geta villzt inn
í árósa hér norður um heim. Aðal-
heimkynni hvalanna, einkum hinna
stœrri, eru köldu höfin, og sumir
þeirra eru fardýr, sem fara langar
ferðir eftir árstiðum, til þess að afla
sér fœðu eða að bera".
(Bjarnl Sæmundsson,
Spendýrin).
*
í janúar eru mestar líkur til
að finna stór sjávardýr, sem kró-
azt hafa inni af ís í mildum og
skyndilegum kuldaköstum. Þetta
kalla Eskimóar saugssats. Oftast
eru það náhvalir (Monodon
monoceros) eða mjaldrar þ.e.
hvíthvalir (Delphinapterus leuc-
as), sem þannig verða afkróaðir.
Dýrin reyna að halda sig þar
sem sjór er auður, þegar ísinn
brotnar og rofnar vegna sjávar-
fallastrauma, reyna hvalirnir að
komast þangað, sem bezt er að
afla fæðu, en það er oft nokkuð
nálægt landi. Þeir eru mjög
þurfandi fyrir fæðu eftir langan
skort og gæta sín ekki. Þeir
dvelja of lengi nærri landi, Sjór-
inn hefur lagt á svo stóru svæði,
að loftforði lungnanna endist
þeim ekki til að synda undir ís-
inn þangað sem nóg er af auð-
um sjó.
Hávaðinn af stympingum dýr-
anna undir ísnum heyrist mílur
vegar, því öll reyna þau að kom-
ast að vök til þess að anda. Þegar
þannig stendur á notar náhvalur-
inn ekki skögultönnina til þess að
brjóta ísinn með, eins og munn-
mæli herma að hann geri. Hon-
um virðist ekki hugkvæmast, að
tönnin gæti verið til slíkra hluta
nytsamleg. Hinsvegar berjast.
þeir um öndunarsvigrúmið og
sjórinn skvettist upp á vakar-,
banninn, sem þá frýs samstund-
is, og ísinn styrkist um leið.
Hryggilegt er að horfa upp á
innbyrðis baráttu dýranna um
aðgang að andrúmsloftinu, en
veiðimaður, sem kemst í tæri við
svona ástand, hefur fundið gulls-
ígildi. Hann tekur sér stöðu á
barmi vakarinnar og stingur
skutlinum í hvalina við fætur
sér. Þegar hann fer að hala hina
stungnu hvali upp á ísinn, hjálpa
þeir, sem enn eru lifandi niðri í
sjónum, honum til þess, þeir ýta
undir hina dauðu skrokka, til
að fá öndunaraðstöðu fyrir
sjálfa sig.
Saugssats eru ekki mjög sjald-
gæf, en þau finnast auðvitað
ekki öll. Oft verða menn, sem
ferðast á sleðum, varir við staði,
þar sem saugssats hefur átt sér
stað einhverntíma vetrarins. Oft
geta þeir hirt aðeins nokkra
skrokka ,en við höfum verið
vitni að því, að meira en þús-
und náhvalir króuðust inni í ís
og drápust.
Veiðimenn, sem verða fyrir
því happi að finna saugssats
þurfa alltaf að bregða fljótt við.
Alltaf getur straumur og vindur
gert rennur í ísinn, jafnvel
hversu þykkur sem hami er, en
hvalirnir eru fljótir að verða
þess varir og fara þá samstund-
is.
Flestir þeir hvalir, sem fyrir-
finnast í Norðuríshafinu, eru þar
symargestir, sem koma þangað
frá heitari hafsvæðum; ■ í raun
og veru eiga aðeins þrjár hvala-
tegundir þar heima, nefnilega
náhvalurinn, mjalduifinn eða
hvíthvelið og hinn sjaldgæfi
norðhvalur ■ (Balaeha .mysticet-
us). Allir fara þeir á vetrum
þaðan, sem ísinn er þéttastur, en
nokkuð af stofninum hefst þó
við í norðanvérðu íshafinu í
febrúar. Athyglisvert er, að al-
gerlega einangraður og stað-
bundinn stofn hvíthvala hefst
við á St. Lawrenceflóa. Rétt er
að geta þess að þó íshafshval-
irnir færi sig suður á bóginn, þá
fara þeir ekki suður fyrir
markalínu kalda sjávarins, þó
þeir vilji forðast jökulkulda
norðurskautsvetrarins á norðan-
verðu íshafinu.
í rnars fer hvíthvalurinn að
halda norður á bóginn og yfir-
gefur flóa og firði á sunnan-
verðu norðurskautssvæðinu. Á
norðurleið kemur hann oft inn á
firði og í sund, þar sem straum-
ur er mikill, en venjulega held-
ur hann sig langt frá landi,
þetta þrjár til sex mílur frá
yztu grynningum. Vaða mörg
þúsund hvíthvala sést frá háum
höfðum á ströndinni, vaðan held-
ur áfram ferð sinni með um 6
mílna hraða á klukkustund. Þeg-
ar stærstu hvíthvalavöður fara
framhjá, er straumur þeirra ó-
slitinn hálfan daginn. Hvalkýrn-
ar og kálfamir hefja ferðina, en
tarfarnir leggja af stað síðustu
VÍKINGUR
2