Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1961, Side 5

arstaður hans, en árnar eru
gruggugar í júní, leysingarvatn-
ið flytur með sér leir, sand og
annan óþverra. Hvíthvalurinn
sér því illa frá sér í vatninu,
en hann heldur samt áfram að
elta fæðuna og fer langt upp
eftir ánni. Þar leggja Eskimó-
arnir net sín strax og þeir geta
vegna íssins. Þar er hvíthvalur-
inn veiddur í hrönnum.
Marsvínið (Globiceps melas)
er nú mjög farið að venja kom-
ur sínar til Grænlands. Vöður
mörg hundruð hvala hafa komið
þar síðan 1920, en áður var það
mjög sjaldgæft.
Stundum kemur það fyrir í
norðanverðum íshafslöndunum,
einkum þegar logn er í ágúst,
að víðáttumiklar, hvítar breiður
nálgast land utan af hafi. Þetta
virðist vera ís á leið upp að
landinu, því alltaf má búast við
ís upp að ströndinni á öllum
tímum ársins. Þegar hvítan er
komin nær, kemur í ljós, að
þetta er ekki ís heldur geysileg-
ar hvíthvalavöður. Jafnvel hinn
reyndi, frægi heimskautafari
Roald Amundsen, á ferð sinni
með Gjöa, óttaðist, að um ís-
hindrun væri að ræða, en þegar
til kom voru þetta aðeins vöður
hvíthvala. Stundum kemur svo
mikil mergð hinna litlu fjörugu
hvíthvala, að fólkið heldur því
oft fram, að meiri fjöldi sé af
þeim í norðanverðu íshafinu en
nokkurri annarri skepnu. Furðu-
legt er, að allur þessi hvalafjöldi
skuli geta aflað sér nægrar fæðu,
þegar hinar stóru vöður koma.
Hvíthvalurinn er skrítin skepna.
Hann er náskyldur náhvalnum,
— á skrokkinn er hann hvítur,
en oft næstum ljósrauður, þess
vegna kalla hvalveiðimenn hann
hvítfisk. Eskimóar sækjast eftir
honum vegna skinnsins, sem
þeir búa til ljúffengan rétt úr.
Það kalla þeir mattak. Mattalc er
étið í öllum norðurskautslöndum,
auk þess gefur hvíthvalurinn af
þykkt lag af næstum gegnsæju
spiki, sem ágætis lýsi er unnið
úr á lampana, logi þess er miklu
hitameiri en sellýsis. Logi þess
VÍKINGUR
er hvítur, en rostungslýsi og sel-
lýsi brennur með rauðleitum lit.
Stundum þekur hvíthvalatorfa
sjóinn á margra fermílna svæði.
Blísturshljóð þeirra heyrast
öðru hvoru, þá eru þeir að gefa
kálfunum merki segja Eskimó-
ar. Kálfarnir fylgja á eftir. Þeg-
ar hinir nýfæddu kálfar koma
upp á yfirborðið til að anda,
sést, að þeir eru gráir á litinn.
Heimskautaeskimóar, á hinum
þungu, fremur klunnalegu kaj-
ökum sínum, geta ekki veitt hvít-
hvalinn, nema af tilviljun, þegar
hvalurinn kemur upp mjög ná-
lægt. Sunnar á grænlenzku
ströndinni eru kajakarnir mjóir
og hraðskreiðir, og skutlarnir,
sem notaðir eru, léttari, búnir
sérstöku kastskafti og því lang-
drægari. Þar veiðist talsvert af
hvíthveli.
Eitt er það 1 fari hvíthvals-
ins, sem erfitt er að átta sig á.
Hann virðist nota einhvers kon-
ar innbyrðis merkjamál. Þegar
hvíthvalur er skotinn eða skutl-
aður, hverfur allur hvíthvalur
samstundis, ekki aðeins næst
hinu skotna dýri, heldur líka sá,
sem er á næsta firði eða hinu
megin við eyju. Þessu fæst eng-
in skýring á, en hvalurinn hverf-
ur með tölu, þó koma stundum
einn eða tveir upp á yfirborðið,
en að því búnu hverfa allir.
Hvíthvalurinn er yfirleitt mjög
gáskafullur. Hann tekur sig á
loft upp úr sjónum, þegar hann
leikur sér. Hann heldur ekki
kyrru fyrir, eins og náhvalur-
inn, og er miklu hraðskreiðari.
Þegar hvíthvalurinn kemur upp
á yfirborðið, dregur hann and-
, ann einu sinni og stingur sér
svo. Þegar hann er skotinn, verð-
ur að hitta hann í höfuðið, um
ieið og hann kemur upp. Þá fer
hann ekki í kaf aftur. En ef
hann er farinn að sveigja niður
á við, heldur hann hraðanum
niður í djúpið og tapast fyrir
fullt og allt.
Náhvalurinn er seinni í svif-
um. Líkt og rostungurinn held-
ur hann kyrru fyrir um stund
og dregur andann nokkrum
sinnum. Þetta gefur Eskimóun-
um tækifæri til að komast aftan
að honum og skutla hann í bak-
ið. Eins og kunnugt er, hefur
náhvalstarfurinn skögultönn líkt
og ævintýradýrið Unicorn.
(hestur að ofan, með Ijónshala,
hjartarfætur og eitt horn fram
úr hausnum). Skögultönn ná-
hvalsins er vinstri augntönnin í
efri skolti, sem er framlengd og
stendur fram. í einstaka tilfell-
um eru skögultennurnar tvær,
en þá er hægri tönnin alltaf
minna þroskuð. Beinið er brot-
hætt og kemur Eskimóunum ekki
að neinum notum. Skögultennur
úr náhval eru aldrei notaðar til
að brjóta með ís og ekki hefur
heyrzt um, að dýr hafi verið
særð með þeim. Náhvalurinn
reynir aldrei að ráðast á belg-
inn, sem festur er við línu skut-
ulsins, og ekki heldur á kajak-
inn, þó hann ætti auðvelt með að
reka gat á hvoru tveggja með
tönninni. Hann notar heldur
ekki tönnina til að brjóta með
ísinn, þegar hann frýs inni.
Einu notin, sem náhvalurinn
hefur af skögultönninni, virðist
vera þau, að skrapa með henni
botninn til að ná sér í flatfisk,
einkum Grænlandslúðu, sem er
uppáhaldsfæða hans. Þetta sést
á því, að endi tannarinnar er
alltaf slitin af því að nudda í
botninum. Að neðan er tannar-
endinn flattur út, vegna þess að
náhvalurinn syndir á sérstakan
hátt, þegar hann er að ná sér í
flatfisk, sem felur sig í sandin-
um, þegar hvalurinn nálgast.
Vegna þess hve tönnin er brot-
hætt, er endi hennar oft brotinn
af og holrúmið innan í henni fer
opið. Aðeins tarfurinn er með
skögultönn. Náhvalurinn er kall-
aður „svartfiskur" til aðgrein-
ingar frá hvíthvalnum, enda þó
hann sé ekki raunverulega svart-
ur. Hann kann að vera það á
bakið, en hliðarnar eru blettótt-
ar og kviðurinn venjulega næst-
um hvítur, undantekningar eru
til frá þessu.
Náhvalurinn kemur upp til að
anda á sérkennilegan hátt. Allt-
5