Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1961, Page 10

Jri&rll Jfáníion•
ASDIC-TÆKI
Eftirfarfandi grein er erindi, sem
Friðrik A. Jónsson, útvarpsvirkjameist-
ari, hélt fyrir stuttu síðan á kynn-
ingarfundi hjá Skipstjóra- og stýri-
mannafélaginu „Aldan“.
* * *
Síldveiðarnar við ísland eru lík-
lega eins gamlar og landnámið, en
f.ær hafa samt ekki gegnt neinu
sögulegu hlutverki fyrr en á síðustu
öld.
Það munu vera um 100 ár síðan
eða um 1858, að Norðmenn sendu
hingað sinn fyrsta síldarleiðangur,
en þessi leiðangur hafði ekki heppn-
ina með sér og lögðust því frekari
tilraunir niður um tíma.
En árið 1870 var annar leiðangur
gerður út frá Noregi, er gekk betur
og óhætt er að segja, að uppfrá því
höfum við haft heimsóknir af mis-
stórum norskum og annarra þjóða
leiðangrum á hverju ári. Þá voru
engir erfiðleikar með að veiða síld-
ina hvar sem hún fannst, þar sem
hægt var að landa henni og aðstaða
til söltunar.
Snurpunótin byrjaði að koma við
sögu síldveiðanna rétt eftir alda-
mótin. Með henni sköpuðust nýir
rnöguleikar; áður hafði aðallega
verið veitt inni á fjörðum, en nú
var hægt að veiða á hafi úti.
Um svipað leyti, en þó heldur
fyrr, nánar tiltekið 1896, byrjuðu
Norðmenn veiði með reknetum. Með
báðum þessum miklu endurbótum
kom brátt í ljós, að það borgaði sig
að gera út á síldveiðar.
Rétt upp úr aldamótunum fengu
norskir hvalveiðibátar leyfi til að
starfrækja hvalveiðistöðvar á nokkr
um stöðum á landinu, og byggðu
bræðsluverksmiðjur fyrir hvalveið-
ina. Þetta stóð þó ekki lengi. En
árangurinn varð sá, að af mörgum
af þessum stöðvum uxu upp verk-
unar- og bræðslustöðvar fyrir síld.
Þessar síldarstöðvar voru að mestu
í eigu Norðmanna lengi fram eftir
eða allt fram á þriðja áratug aldar-
innar.
En eftir því, sem við lærðum bet-
ur að þekkja verðgildi síldarinnar,
og fleiri fóru að taka þátt í veiði
hennar, vildum við sjálfir starf-
rækja síldarverksmiðjurnar og sölt-
unarstöðvarnar. Þetta voru hinir
erlendu eigendur látnir vita, sem
létu þær af hendi smátt og smátt.
Það má segja, að fram til síðari
lieimsstyrjaldar hafi verið nokkur
síldveiði fyrir Norðurlandi og yfir
sildveiðitímabilið var töluvert síld-
armagn og má segja, að þá kæmum
við upp síldariðnaði.
Nokkru eftir stríðið má segja, að
síldin hverfi af miðunum fyrir Norð-
urlandi. Það er að vísu of fast að
orði komizt, en aflinn minnkaði
jafnt og þétt, og menn töluðu um,
að vísu í enda vertíðar, að næsta
ár myndu þeir ekki fara til síld-
veiða.
Þessi aflabrestur kom einnig fram
hjá öðrum þjóðum, sem stunduðu
síldveiðar við ísland, og þar bar
mest á Norðmönnum, sem lögðu
mikla áherzlu á þessar veiðar. Þessi
aflabrestur varð meðal annars til
þess, að hafrannsóknarskipið Georg
Sars var sent út til síldarleitar árið
1950.
Undanfari þess, að menn létu sér
detta í hug að senda sérstakt skip
til síldarleitar, var meðal annars sú
staðreynd, að nýir möguleikar höfðu
komið í ljós. — Þessir möguleikar
byggðust á tækjum, sem notuð voru
í síðustu heimsstyrjöld til að finna
kafbáta, sem ekki sáust á yfirborði,
sem sé voru í kafi. Tæki þessi fengu
leyninafnið Asdic.
Fyrsta tilraunin með síldarleit
með Asdic, sem gaf raunverulegan
árangur, átti sér stað í febrúar 1946.
Tilraun þessi var framkvæmd af
tiorska verkfræðingnum Thorvald
Gerhardsen, á vegum fiskirannsókn-
ardeildarinnar í Bergen. Árangur-
inn var svo góður, að hafrannsókn-
arskipið Georg Sars var útbúið
þessum tækjum, og 1950, eins og
áður er sagt, fer Georg Sars í s'íld-
arleit. Og náðist sá árangur, að
síldin var staðsett á mörkunum þar
sem hinir köldu og hlýrri haf-
straumar mætast norðaustur af
Langanesi, og árið 1951 veiddu
Norðmenn síld þarna úti á regin
bafi eftir tilvísun Georg Sars.
Eins og allir vita, sem til síld-
veiða þekkja við Norðurland, er
síldin veidd í snurpunót, þannig að
kastað er kringum síld, sem kemur
upp að yfirborðinu og veður, sem
kallað er. En síðustu 10 árin hefur
síldin ekki viljað vaða nema mjög
lítið og þá helzt í byrjun veiðitím-
ans, og torfunum fækkaði, sem hægt
var að finna eftir rauðátunni í sjón-
um.
En árið 1954 var brotið í blað hjá
jkkur með nýrri veiðiaðferð, nýtt
tæki kemur á síldarmiðin, Asdic-
tækið. Það er mörgum minnisstætt,
þegar vélbáturinn Mímir frá Hnífs-
dal var á leið inn á Sigluf jörð, ásamt
þremur öðrum bátum. Mímir stanz-
ar allt í einu, hinir bátarnir halda
áfram, en finnst eitthvað athuga-
vert við þessa hegðun Mímis, og
það kemur fljótlega í ljós, því Mímir
byrjar að kasta nótinni í tóman
sjó, að því er þeim virtist, en það
sem skeður er, að Mímir hávar úr
nótinni 350 mál af síld. Eftir þetta
vel heppnaða kast m.b. Mímis koma
fleiri bátar, sem ná árangri með
þessu nýja tæki og ber þá mest á
m.b. Víðir II frá Garði.
Vinnsla Asdic-íivhja.
Reynsla manna við not af Asdic-
tækjum hefur sýnt, að beztur árang-
ur næst með að tileinka sér ákveðna
aðferð, en aðferðirnar geta verið
mismunandi eins og skipin, þannig
að sama aðferðin gildir ekki fyrir
allar gerðir skipa. Sumar aðferðir
geta verið góðar og aðrar lélegar,
en það er sameiginlegt með léleg-
um og góðum aðferðum, að náið
samstarf sé milli þess, sem er við
stjórnvölin og þess, sem er við
Asdic-tækið. Skipstjóri, sem sjálfur
vinnur ekki með Asdic-tæki, getur
gert þaulvanan Asdic-mann óstarf-
hæfan, ef samvinna milli þeirra er
ekki í fullkomnu lagi.
Með tilliti til þess, hve hægt hljóð-
bylgjan fer í vatni og með tilliti til
ýmissa annarra skilyrða, sem djúp-
ur sjór skapar, er margt, sem taka
verður til greina, þegar um notkun
Asdic-tækis er að ræða.
Asdic-spegillinn eða hljóðbylgju-
tíreifirinn er hreyfður um 80 til 90
gráður frá stjórnborða til 80—90
gráður á bakborða, hreyfingin þarf
að vera í áföngum, 3 til 5 gráður
með stoppi á milli. Hve langt þetta
10
VÍKINGUR