Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2000, Blaðsíða 31

Kínaskipið Christianshavn.
Sennilega hefur skip Árna frá Geitastekk, Drottning Júlíanna María, verið mjög svipað.
sögufrægra íslendinga á þessari öld, jafnaldri
eða lítið eitt yngri, svo sem þeirra Eggert
Ólafssonar vísilögmanns og skáld, Jóns Ei-
ríkssonar konferensráðs, Bjarna Pálssonar
landlæknis og Skúla Magnússonar landfó-
geta. Litlar sögur ganga af kynnum við þessa
menn, utan eitthvað lítilsháttar við Jón Ei-
ríkssonar sem langflestir íslendingar sem í
Danmerku dvöldu hlutu að hafa einhver
samskipti við.
Á áttræðisaldri kemur hann til Islands og
fer að pára niður endurminningar sínar. Þar
segir hann frá margháttuðum ævintýrum sín-
um og kynnum af framandi þjóðum, og þær
þykja nokkuð góðar aldarfarslýsingar. Dansk-
ir fræðimenn vitna stundum til ummæla
matrósans(hásetans) Árna Magnússonar frá
ísiandi þegar þeir fræða fólk um nýlendur,
þrælasölu, verslun og siglingar dana í öðrum
heimsálfum á 18. öld. Danskir matrósar
munu ekki svo mjög hafa hirt um að rita lífs-
reynslu sína á blað, margir alls ekki færir um
það, en það var Árni Magnússon aftur á móti.
Ætli mætti að frásagnir þessa förusveins
hefðu verið kærkomnar ævintýraþyrstum
landanum og margar þeirra því fallið í farveg
þjóðsagnanna. Svo mun þó ekki hafa orðið,
heldur undarlega hljótt um þær.
Endurminningar Árna hafa verið gefnar út
bæði á íslensku og dönsku. Best fer á því að
vitna til ummæla hins ágæta fræðimanns, í
formála fyrir íslensku útgáfunni:
„..Hún (þ.e. ferðasagan innsk. hér) ber vott
um óvenjumikla menntun, þegar um mann í
bóndastétt er að ræða. Víst má telja, að Árni
hafi ekki verið skólagenginn, en þó virðist
hann hafa kunnað eitthvað í latínu*. Rithönd
og frágangur á handriti hans er prýðilegt. Mál
hans er dönskuskotið og gallað á ýmsan hátt,
bæði að orðaforða og setningaskipun, sem
von er eftir svo langa dvöl erlendis. Samt er
frásögn hans með sama blæ frá upphafi til
enda og oft skemmtileg. Hann hefur senni-
lega sagt mjög vel frá munnlega. Þrátt fýrir
erlend áhrif á mál og stíl, er íslenskur andi í
sögum hans. Hann getur sagt frá af miskunn-
arlausu raunhæfi, sem jafnvel minnir á bestu
fyrirmyndir fornar.“
Dr. Páll Eggert Ólason þýddi Ferðasöguna
á dönsku og kom hún út í Kaupmannahöfn
árið 1918.
Of langt mál væri að rekja ýtarlega ferðalög
Árna Magnússonar frá Geitastekk. Fyrst lá
Ieið hans auðvitað til Danmerkur, eins og
allra fslendinga sem hleyptu heimdraganum.
Ætla mátti að hann héldi suður á bóginn, en
svo var ekki, heldur fer hann norður til
Grænlands þar sem hann dvelur í nokkur ár;
síðan flæktist hann um Evrópu sem farmaður
og hermaður á dönskum skipum. Sennilega
er hann eini fslendingurinn sem svarið hefur
Katrínu miklu Rússadrottningu hollustueið.
I hennar þjónustu fór hann til að berja á
Tyrkjum í Eyjahafi. Heilskinnaður sleppur
hann úr svaðilförunum. í Kaupmannahöfn
munaði þó minnstu að hann yrði tekinn af
lífi fyrir að gefa dönskum yfirmanni á kjaft-
inn, ..því hann drakk upp á minn pung, en
lastaði mína landsmenn, þó fyrir lognar sak-
ir..“, eins og hann sjálfur segir. Árni slapp við
aftökuna, en hinn steigurláti liðsforingi þurfti
að setja ofan fyrir túlann á sér og var lækkað-
ur í tign.
Ég hef löngun til að bregða hér upp svip-
mynd af lengsta ferðalagi Árna - en það var
alla leið austur í Kína. Líklega er hann fyrsti
íslendingurinn sem þangað hefur komið, þó
enginn viti það fýrir víst, því víða hefur land-
inn flækst fýrr og síðar. Kínafrásögn sína virð-
ist hann hafa skráð eftir minnisblöðum, og
mun hún þykja nokkuð góð heimild.
Margs mætti minnast í skrifúm Árna, en
mér finnst athyglisverðast viðbjóður hans á
þeim líkamlegu refsingum sem yfirmenn á
kaupskipum og herskipum beittu háseta á
þessum tíma mönnum var hegnt fýrir
minnstu yfirsjónir og kannske alls engar.
Samúð Árna með hinum minnimáttar leynir
sér ekki í frásögninni, og það hlakkar í hon-
um í hvert sinn sem einhverjum tekst að leika
á kvalara sína. Stundum slapp Árni við erfiði
og vos vegna skriftarkunnáttunar; yfirmenn
áttu það til að fela honum færslu skipsdag-
bóka.
Áður en við rekjum Kínareisu Árna, skul-
um við glugga í danskar heimildir og gera
okkur örlitla grein fýrir tilganginum með
svona langri kaupsiglingu sem tók um tvö ár.
Aðallega var hún farin til að kaupa á postulíni
og te, silkivarningi og annarra vefnaðavöru
(nankindúki). Kínverjar vildu helst ekki aðra
greiðslu en silfur, keyptu þó lítillega ýmsar
danskar járnvörur, smáverkfæri og þess hátt-
ar. Danir græddu vel á þessari Asíuverslun
sem þeim þótti koma næst íslandsverslun að
ábata; hin síðartalda var þó jafnan talin ör-
uggust. I dönskum skjölum frá þessum tíma
finnst heimild um Kínafarið Disco. Frá
Kaupmannahöfn tekur þetta skip með sér
spánska silfúrpjastra og kaupir fýrir þá 7065
kassa af te (11 mismunandi tegundir), einn
kassa af sagógrjónum, 5000 stk. af kínverk-
um nýsilfurvörum, 1000 búnt af mjóum
bambusstöngum og mörgum tegundum ilm-
lauka sem ætlaðir voru til bragðbætis á líkjör-
um, ediki o.þ.h; 700 kassa og balla af kín-
verskum nankindúki, silkiblússum og silki-
garni. Auk þess voru svo nokkrir kassar af
postulínsvörum og tunnur af hinu fræga kín-
verska lakkefni og perlumóðusteinn í skraut-
muni. Hreinn ágóði af einni ferð Disco hef-
ur verið skráður 1 milljón og 80 þúsund
danskir ríkisdalir, þá var búið að draga frá all-
an kostnað. þ.á.m. laun áhafnar, og var hann
300 þúsund ríkisdalir. Skipið Disco fór sex
kínaferðir, og hreinn ágóði allra ferðanna
SjÓMANNABLAÐIÐ VfKINGUR
31