Náttúrufræðingurinn - 1960, Qupperneq 55

NÁ l TÚRUFRÆÐINGURINN
47
Ekki vantar þó að margar tilraunir liafa verið gerðar til að mála heildar-
myndina, sumir liafa gert það eftir langt rannsóknastarf, aðrir eftir stutta
heimsókn tii Jslands og á það eðiilega einkum við um erfenda menn. Slíkar
álitsgerðir, sem gefnar eru í ferðabókum eftir fliótiega fengið yfirlit eru
skiljanlega harla lftið framiag til könnunar á landinu; ferðirnar liafa verið
skemmtiferðir, en eru í frásögn umvafðar geislabaug vísinda. Hversu litlir
þeir molar geta verið, sem menn reyna stundum að gera sér mat úr má marka
af því þegar svissneskur jarðfræðingur ritaði um þá nýju mynd af jarðfræði
alls ísfands, sem birtist honum er hann fór í rútubíl í þoku yfir Fróðárheiði.
En ýmsir útlendingar liala unnið hér ágætt starf. hannig vann prófessor
I,. Hawkes frá London uin nokkur ár á Austfjörðum fyrir um 40 árum ásamt
nemendum sínum, kortlagði þar ýmis innskotslög og lýsti bergfræðilega og
efnafræðilega. I sania anda unnu nokkru síðar Skotarnir Tyrrell og Peacock,
scm söfnuðu eíni til og tmnu bergfræðilega að yfirliti yfir þær bergtegundir,
sem hér eru til. Þessi dæmi læt ég nægja hér þar sem ekki vakir fyrir mér nein
tæmandi greinargerð.
Nú hefur enn jarðlræðikennari frá London, dr. Walker, starfað liér um 6
suinur undanfarið. Hefur hann haldið sig algerlega að svæði kringuin Reyðar-
fjörð og þaulkannað basaltið þar. Hann hefur rakið einstök lög og lagaflokka
og þannig kortlagt svæðið. Uppliafleg lieildarþykkt laganna hefur verið minnst
5 km. Lög þessarar hellu hefur Walker flokkað eftir tegundum, bæði með beinni
greiningu, svo og með efnagreiningum og smásjárkönnun og er slík heima-
vinna sízt minni en útiverkin. Walker aðgreinir 3 tegundir basalts svo og súrar
bergtegundir og ákveður magn liverrar tegundar í lieildinni. Þá hefur hann
athugað og mælt ylir 500 ganga. Kortið og hin nákvæma lýsing á byggingu og
bergtegundum þcssa svæðis er verk, sem hægt er að bera virðingu fyrir. Til-
gangurinn með svona verki, sem útheimtir feikna þrautseigju, er að afla
öruggrar og nákvæmrar vitneskju um einn þverskurð af tertieru basaltplötunni,
en sú bergfræðilega þekking, sem þannig hefur fengist, er veigamikið framlag
til fslenzkrar jarðlræði. Auk þessa hefur dr. Walker tekið með sér nokkra
nemendur sína og l'alið þeim gerkönnun smærri svæða sem prófverkefni.
Prófessor Schwarzbach frá Köln, sem meðal annars er kunnur fyrir ágætt
rit um veðurfar á liðnum jarðöldum, kom hingað kynnisferð fyrir nokkrum
árum. Varð það upphaf að ritgerðaflokki um siigu veðurfars hér sem hann
gefur út, en ýmsir fleiri hafa unnið að (sjá og Náttúrufr. 27, 1957, s. 41—43).
Fyrsta greinin er yfirlit ylir það, sem áður liefur verið ritað um það efni, en
alls eru ritgerðirnar orðnar 8 og fjalla mest um frjókornarannsóknir á íslenzk-
um plöntuleifum, aðallega úr surtarbrandslögum. Þær frjógreiningar gerði
dr. Pflug í Köln, en hann er með fremstu mönnum þar í landi í frjógreiningu á
þýzkunt brúnkolum. Efniviðurinn nær yfir tímann frá elztu surtarbrandslög-
um hér, upp í gegnum hin síð-plíósenu Tjörneslög og ísaldatímann. Efninu
safnaði Schwarzbach að nokkru leyti en auk þess lagði ég til þann surtar-
brand, sent ég hef safnað á undanförnum aldarfjórðungi, og Jón Jónsson jarð-
fræðingur lagði til mikilvægt sýnishorn. Með þessum rannsóknum hefur
fengizt fyrsti heilclarþverskurðurinn gegnum gróður- og loftslagssögu lands-