Náttúrufræðingurinn - 1962, Blaðsíða 14

8
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
sem var suðaustan Vítis, tæmzt, líklega af völdum þessarar sprungu-
myndunar.
Næstir á vettvang til að skoða hveraumbrotin í Öskju urðu
Guðmundur E. Sigvaldason og Tómas Tryggvason. Þeir komu þang-
að h. 19. okt. Nokkrar breytingar höfðu orðið á hverunum. Syðstu
hverirnir voru kulnaðir, en hinir nyrztu voru óbreyttir. Á miðri
jarðhitalínunni liafði myndazt stór leirhver, sem kraumaði mjög
mikið í, og gengu sletturnar 2 m í loft upp. Frá gígholunni lá mjór
leirgeiri suður á fjöllin, og grjót hafði kastazt um 200—300 m veg.
Augsýnilega hafði orðið gos í hvernum, líklega þriðjudaginn 17.
okt. Á meðan þeir félagar athuguðu grjótdreifina frá fyrsta gufu-
gosinu, geystist skyndilega upp mikill gufustrókur og reif með sér
leir og grjót tir hvernum og kastaði því 100 m í loft upp (4. mynd).
Hver þessi liefur verið nefndur Hrekkur.
Þess var áður getið, að nýju leirhveranna hafi fyrst orðið vart
h. 10. okt. Líklekt er, að jarðhitasprunga liafi opnazt vegna hreyfinga
hraunkviku ofarlega í jarðskorpunni h. 6. okt., en þann dag um
hádegisbilið sýndu jarðskjálftamælar Veðurstofunnar þrjá væga
jarðskjálftakippi í Dyngjufjöllum. Næstu daga mældust og nokkrir
vægir jarðskjálftakippir.
Fimmtudaginn 26. okt. um kl. 1430 sáu flugmenn og farþegar í
flugvél á leið til Akureyrar gosmökk mikinn stíga upp úr skýja-
breiðunni í stefnu á Dyngjufjölh Um kl. 18 sáu bandarískir her-
flugmenn glóandi hraunelfu streyma út um Öskjuop. Samkvæmt
frásögn þeirra mun gosmökkurinn þá vart hafa verið lægri en
10000 m að hæð.
Samkvæmt jarðskjálftamælum Veðurstofunnar mun gosið hafa
liafizt rétt fyrir eða um 11-leytið fimmtudaginn 26. okt. Þennan dag
skráðu mælarnir tvo jarðskjálftakippi með skjálftamiðju í Öskju.
Fyrri kippurinn varð kl. 1050, og var stærð lians1) um 4,2. Seinni
1) Staerð jarðskjálfta er mæld eftir útslætti skjálftans á jarðskjálftalínuriti.
Jarðskjálftar valda eigi tjóni, fyrr en þeir eru af stærðargráðunni 4,5—5,0 en
tjónið er einnig háð upptakadýptinni. Aukning stærðarinnar um 1 gráðu
táknar 100 sinnum meiri hreyfiorku. Mestu mældir jarðskjálftar eru af stærðar-
gráðunni 8,6.
í daglegu tali er yfirleitt talað um styrkleika jarðskjálfta, og er þá miðað
við það, sem menn verða varir við, eða tjón það, sem þeir valda. Þannig
getur jarðskjálfti lítillar stærðar valdið miklu tjóni, verði hann í þéttbýli.